Pan Senator

Bohaterowie:

• Wysocki
• Bajkow
• Doktor
• August Bcu - urzędnik Nowosilcowa, egoista, bez zasad moralnych
• ksiądz Piotr - pokorny, skromny ksiądz, doznaje łaski i widzi wizję przyszłości Polski i świata.
• pani Rollison – matka Rollisona
• Pelikan – profesor Uniwersytetu Wileńskiego; zdrajca ojczyzny pogodzony z niewolą,
• Pani Kmitowa
• Nowosilcow - Senator

Tematy rozmów:

• Senator i Doktor (pierwowzorem postaci był ojczym Słowackiego) rozmawiają o odkrytym spisku wśród młodzieży uniwersytetu wileńskiego.
• Nowosilcow omawia z Doktorem, Pelikanem i Bajkowem bieżące sprawy, między innymi przesłuchanie Rollisona, który zachorował w wyniku ciężkiego pobicia.
• Rozmowa Pani Rollison z Senatorem i prośba o widzenie z synem. Ten jednak mówi że nie zna chłopca i obiecuje zająć się tą sprawą
• Doktor rozmawia z Senatorem o pozbyciu się Rollisona

Interpretacja:
Scena zatytułowana “Pan Senator” przedstawia problemy dręczące naród polski pod jarzmem niewoli. Ukazani tu zostają zausznicy Nowosilcowa - dr Wacław Pelikan - postać autentyczna, oraz noszący znamiona Augusta Becu (ojczyma Słowackiego) - doktor. Te dwie postacie ukazane są w momencie, gdy wraz z Nowosilcowem obmyślają pozbycia się niewygodnego więźnia, zamiast zająć się próbą jego uwolnienia O Rollinsonie, o którym tu mowa, i o jego męczeństwie chodzą po Wilnie wspaniałe legendy, co jest bardzo nie na rękę władzom carskim. Mickiewicz przedstawia też karę, z jaką mogą się spotkać zdrajcy narodu polskiego - Doktor zostaje zabity podczas burzy przez piorun, a więc dosięga go ręka sprawiedliwości

Scena Bal

Bohaterowie:

• Lewa strona - Regestrator, Sowietnik, Pułkownik, Dama, Matka, Sowietnikowa
• Prawa strona – Senator, Gubernator, Starosta, Gubernatorowa, Bajkow, Student, Bestużew

Tematy rozmów:

• obecni na balu przymilają się Senatorowi
• rozmowy o rosyjskim społeczeństwie
• Starosta tłumaczy się dla Gubernatorowej z nieobecności żony
• Prawa strona wyrażają opinie na temat służalców
• p. Rollison i ks. Piotr rozmawiają o realizacji podstępu (upozorowano samobójstwo i wyrzucono więźnia z okna)
• Pelikanowi i Senatorowi Ks. Piotr przytacza ku przestrodze przypowieści biblijne

Interpretacja:
Scena ma charakter groteskowy - autor szydzi z rosyjskiej struktury społecznej. W Rosji utrzymywano dozgonne tytuły decydujące o pozycji społecznej. Ciekawe jest środowisko ludzi na balu u Senatora - polskie damy, polska szlachta, rosyjscy rewolucjoniści, urzędnicy.

Obraz i ocena społeczeństwa polskiego w III cz. Dziadów

Poszczególne sceny dramatu przynoszą charakterystykę polskiego społeczeństwa, które nie było całkowicie jednomyślne. Zdecydowanie przeważali patrioci, ale znajdowali się również w społeczeństwie kosmopolici, całkowicie obojętni na losy ojczyzny, pogodzeni z władzą cara w Polsce, a nawet tacy, którzy zaprzedali się w służbę zaborcy.

Pierwsza grupa - Najbardziej patriotyczna grupa to młodzież wileńska, która wzrasta w atmosferze filomackiej solidarności, koleżeństwa i przyjaźni.

Druga grupa - towarzystwo przy drzwiach - pozostaje w wyraźnej opozycji do obozu kosmopolitów zupełnie obojętnych na sprawy narodowe. W grupie tej rozmawia się po polsku, a nie po francusku, ostro krytykuje się postawę arystokracji

W społeczeństwie polskim znajdują się także jawni zdrajcy ojczyzny, ludzie z otoczenia Nowosilcowa (Pelikan, Doktor).