Dylematy moralne głównego bohatera „Ludzi bezdomnych” Stefana Żeromskiego.

Młoda Polska to epoka, gdzie obecne było poczucie ogólnie pojmowanego kryzysu wartości i systemów . Ówcześni twórcy uważali, że zachodnia cywilizacja nie ma już człowiekowi nic więcej do zaoferowania, a świat zmierza ku nieuchronnej katastrofie. Był to czas powrotu do romantyzmu politycznego, a także społeczno-obyczajowego. Składał się ze zjawisk literacko-artystycznych, które łączył modernistyczny bunt przeciwko światu odczuwanemu jako rzeczywistość zagrażająca wolności jednostki. Rozwijała się jako odpowiedź na sytuację ideową, filozoficzną, polityczną i artystyczną końca wieku XIX. W epoce tej tworzył między innymi Stefan Żeromski, który w swoim dziele „Ludzie Bezdomni” ukazuje problemy społeczno-moralne epoki, jako protest przeciwko rozwarstwieniu i niedoli najbiedniejszych warstw narodu. Przez niektórych uważany również jako manifest ideowy, głoszący walkę z oportunizmem i egoizmem społecznym. W utworze tym opisuje życie i działalność społeczną młodego lekarza Tomasza Judyma oraz dzieje jego miłości do Joanny Podborskiej. Powieść osadzona została w realiach końca XIX wieku i pokazuje idee pracy dla ludu oraz osobistego poświęcenia, co niesie za sobą wiele dylematów moralnych. Dylematem moralnym nazywa się sytuację, w której należy dokonać wyboru pomiędzy kilkoma możliwościami, które mają podobny wymiar, jednakże wybór ten spowoduje rozdarcie wewnętrzne, nie będzie jasny ani oczywisty. Wybranie jednej pociągnie za sobą przymus zrezygnowania z innej, równie wartościowej idei. W wypadku bohaterów Żeromskiego dylematy moralne poszczególnych postaci wynikały z niemożliwości pogodzenia ideałów pozytywistycznych z realiami życia. Rozterki Tomasza Judyma symbolizują dzieła sztuki, Wenus z Milo i Rybak Chavannesa, podziwiane przez bohatera w Paryżu. Wenus jest symbolem urody życia, piękna, hedonistycznej rozkoszy, natomiast Rybak to obraz przedstawiający nędzę, ubóstwo najniższych klas społecznych. Kontrast między tymi dziełami obrazuje wybór między szczęściem osobistym a wyrzeczeniem się go w imię poświęcenia się dla dobra potrzebujących warstw społeczeństwa. Przez to, że Judym nie potrafi zapomnieć o dzieciństwie spędzonym w nędzy oraz o swoim pochodzeniu, ma świadomość , że musi spłacić dług, czyli zdobycie wykształcenia i pozycji, co umożliwiło mu wprowadzenie do elity, wobec swojej klasy. Aby tego dokonać, rezygnuje zarówno ze szczęścia osobistego, jak i z życia rodzinnego, na rzecz oddania siebie innym. Jedynie żyjąc samotnie, bez ciężaru obowiązków wobec rodziny, Judym może poświęcić się całkowicie pracy dla społeczeństwa. Może zaangażować się w nią pełnym sercem i żadne troski i kłopoty nie będą go od niej odciągały ani ograniczały. Doktor Judym jest człowiekiem, który podejmuje często pochopne decyzje, kierując się jedynie impulsami. Pobyt w Zagłębiu zadecydował o wyborze narzuconego obowiązku, o spłacie przeklętego długu. Jedynie rozdarta sosna obrazuje stan ducha bohatera, tak naprawdę Judym jest rozdarty duchowo. Ścieżka, którą podąża bohater zachowujący ideały jest drogą trudną, pełną wyrzeczeń. Postać ta jest samotnym buntownikiem przeciwko biedzie i niesprawiedliwości na świecie. Stara się zmieniać społeczeństwo poprzez walkę z obłudą, nieuczciwością i sprzedawaniem siebie w zamian za lekkie, dostatnie życie karierowicza, podporządkowane sukcesowi, rozumianemu jako posiadanie majątku i ugruntowanej pozycji społecznej. Zawód lekarza, jaki pełni Tomasz jest w jego oczach posłannictwem wzniosłym i nastawionym na służbę ludziom. Judym jest przerażony, gdy spostrzega, że jego koledzy po fachu traktują ten zawód jako doskonałą okazję do zarobienia kariery i zarobienia dużych pieniędzy, poprze staranny dobór pacjentów. Walcząc o sprawiedliwy porządek społeczny jest zdania, że aby skutecznie to robić, trzeba żyć w samotności, co jest głównym powodem odrzucenia ukochanej osoby, Joanny. Boi się, że poprzez założenie rodziny zapomni o przyświecających mu ideałach i zmieni się w zwykłego dorobkiewicza. Z tej przyczyny w pełni świadomie wybiera symboliczną bezdomność, która w jego przypadku oznacza brak rodzinnego domu i poświęcenie się pracy na rzecz najuboższych i najsłabiej wykształconych. Żeromski na jego przykładzie pokazuje, że samotny jest każdy człowiek walczący o nowy porządek społeczny. Judym okazuje na tyle silną osobowością, że potrafi oddalić wizję szczęścia osobistego na rzecz procesu prowadzącego go do urzeczywistnienia własnych ideałów. W ten sposób szybko traci możliwość zrobienia kariery zawodowej, stając w obronie swojej koncepcji uzdrowiska, ufając własnej racji i umiejętnością oceny. Wartościami nadrzędnymi jest tutaj honor i godność lekarza. Judym jest świadomy słów przysięgi Hipokratesa, jaką składał kończąc medycynę. Nie rozumie lekarzy, którzy ignorują najniższe warstwy społeczne, jako niedochodowe takie jak uczciwość, współczucie i odpowiedzialność, nie są na sprzedaż. Stanowczo broni swojej racji, nie obawiając się konsekwencji. Ma świadomość, że w zgodzie z wyznawanymi ideałami, zrobił wszystko, co w jego mocy, aby służyć innym. Najdonioślejszym czynem, Judym jednak wielokrotnie mimo obopólnej krytyki zwraca uwagę na problemy najbiedniejszych. Walce z otaczającym złem i niesprawiedliwością podporządkowuje całego siebie, nie obawiając się utraty pracy i pozbawienia się perspektyw zrobienia kariery. Jest osobą stanowczą, wytrwale dążącą do wyznaczonego sobie celu, niepozwalającą na zburzenie własnego systemu wartości. Doktor Tomasz jest jednostką zdolną do niebywałych poświęceń. Dzięki stanowczości udaje mu się ocalić świat swych wartości i pozostaje wierny sobie. Równocześnie widać, jak wysokie koszty ponosi Judym za wierność ideałom, uczciwość i szlachetność. Utrata stanowiska, ukochanej, niezrozumienie i życie na granicy dwóch skrajnie różnych warstw społecznych są skutkami jego wyborów. Jako lekarz posiadał wiele sposobności do spełnienia swego wyjątkowego posłannictwa. Mógł także podążać łatwą ścieżką ku karierze. Wymagałoby to jednak od niego wyzbycia się swoich ideałów, zapomnienia o własnym, na co Judym nie chciał sobie pozwolić za żadną cenę. Stawał przed licznymi problemami, zarówno moralnymi jak i zawodowymi. Cały czas przyświecała mu idea spłacenia długu społecznego. Godnym uwagi jest też fakt, czy aby odnieść moralne zwycięstwo, jakiego z pewnością doświadczył doktor Tomasz i Stanisława, trzeba być równie bezkompromisowym. Nie dopuszczał on do siebie ani cząstki szczęścia osobistego, poświęcił siebie innym jednostkom, którym dawał nadzieje na lepsze życie. Jego czyny są z pewnością szlachetne i godne naśladowania. Jest on postacią szlachetną i honorową. Bohater ten mimo, że jest moralnym zwycięzcą nie jest w pełni szczęśliwy. Praca i pomoc biednym daje mu siłę i radość, jednakże sam nie ma ukochanej osoby przy swoim boku. Pomaganie innym, praca dla innych jest ważniejsza niż szczęście osobiste. Swoje idee i wyznawane wartości postawił ponad swoje potrzeby i pragnienia. Oddał swoje życie i szczęście innym.