POLSKI TEATR WOJNY- TO OBSZAR BEZPOŚREDNIO WCHODZI Z ZAKRES POSIADANIA PAŃSTWA ORAZ TYCH TERENÓW, KTÓRE DO NIEGO PRZYLEGAJĄ. TEATR WOJENNY DANEGO PANSTWA TO OBSZAR, KTÓRY ARMIA PAŃSTWA MUSI BRONIĆ , ABY PANSTWO ZACHOWAŁO DOTYCHCZASOWY OBSZAR POSIADANIA. TEATREM WOJNY MOGÁ BYC TAKZE TERENY KTORE STANOWIA CHEC PROWADZENIA NA TYCH TERENACH POLITYKI MILITARNEJ. CHRONOLOGICZNIE NASZE ROZWAZANIA BĘDĄ OBEJMOWALY OKRES OD POWSTANIA WCZESNOFEUDALNEGO PANSTWA POLSKIEGO PO UPADEK RZECZYPOSPOLITEJ U SCHYLKU XVIII w. POJECIA: 1.TEATR WOJNY POLSKI- DO POLOWY XVI w. OBEJMUJACY ZIEMIE RDZENNIE POLSKIE. OD PRZELOMU XIV/XV WZBOGACONY OBSZARAMI WSCHODNIMI (RUS HALICKA I RUS WLODZIMIERSKA), A W CIAGU XV ROZSZERZAJACY SIĘ PO ZIEMIE WIELKIEGO KSIESTWA LITEWSKIEGO. 2.TEATR WOJNY RZECZYPOSPOLITEJ, NA, KTÓRY SKLADALY SIĘ DWA TEATRY DZIALAN WOJENNYCH (OD ZAWARCIA UNII LUBELSKIEJ). 3.TEATRY DZIALAN WOJENNYCH: a) KORONY (WSCHODNIA I ZACHODNIA) b) LITEWSKI TEATR WOJNY I TEATRY DZIALAN WOJENNYCH A POLOZENIE STRATEGICZNE RZECZYPOSPOLITEJ KIERUNKI ZAGROZENIA I ZWIAZANE Z NIMI OBSZARY NA POLSKIM TEATRZE DZIALAN WOJENNYCH W okresie państwa wczesnofeudalnego obszary działań zbrojnych leżały tuż na granicy państwa. Położenie strategiczne państwa było dobre ponieważ relacje pomiędzy kierunkiem zagrożenia i obszarami działań a newralgicznymi dla kraju obszarami kształtowały się właściwie. W latach rozbicia dzielnicowego napór na polski teatr wojny nastąpił jednocześnie z 3 stron. U schyłku XIII wieku i w początkach wieku XIV wzrosło zagrożenie od północy ( Krzyżacy i Nowa Marchia) oraz od południa ( Czechy). 1308-1309 nastąpiło zajęcie Pomorza Gdańskiego przez krzyżaków; początek wojen polsko- krzyżackich. W wyniku stałych konfliktów z Krzyżakami państwo utraciło część posiadanych ziem (wojna z Krzyżakami 1329-1331). XII-XIII w. dochodzi do upadku politycznego Rusi w 1205-rozpad Rusi Halicko- Włodzimierskiej na wiele drobnych księstw. Te tereny stają się szczególnie atrakcyjne dla Polski, Litwy oraz Węgier przez co dochodzi pomiędzy nimi do starć. 1352- wejście ziemi halickiej w skład państwa polskiego ; 1366- przyłączenie terenów między Wieprzem a Bugiem do Polski. Na pozyskanych terenach wschodnich przejawił się nowy teatr działań wojennych. Miedzy XV-XVIII w były dwa podstawowe kierunki zagrożenia zewnętrznego. 1 na południowym wschodzie- najazdy Tatarów, Wołochów, później Turcji. 2 było zagrożenie od strony rosnącego w sile państwa rosyjskiego. Wojny z Tatarami i Turcja toczyły się na Podolu, Wołyniu i Ukrainie. Takie kierunki zagrożeń ogromnego teatru wojny Rzeczypospolitej spowodowały pojawienie się peryferyjnych obszarów działań wojennych. Peryferyjność części obszarów działań wojennych rozumieć należy że działania wojenne tam prowadzone nie zagrażały niepodległemu bytowi państwa. Ich nawet niepomyślny przebieg nie zmieniał położenia strategicznego kraju. Tak było w przypadku najazdów tatarskich. W XV w Polska rozszerzyła swoje terytorium na wschodzie przyłączając tereny wokół Lwowa, Halicza i Tarnopola z Małopolska również obszary miedzy środkowa Wisła a Bugiem. W XVII w teatr wojny rozwijał się znacznie na północy. Państwem które zagrażało Rzeczypospolitej na całej długości granic północnych była Szwecja. Usadowienie nieprzyjaciela na Pomorzu i w Prusach nie pozwoliło Polsce do utworzenia zabezpieczeń strategicznych na ziemiach centralnych. Wojny z Szwecja były dość wyniszczające dla Polski . Działania wojenne prowadzone o utrzymanie dostępu do morza były niezwykle ważne dla polski nie tylko ze względu terytorialnych ale ekonomicznych. Wszystkie działania zbrojne prowadzone z Szwecja zakończyły się pokojem w Oliwie w 1660r. (Jan Kazimierz zrzekł się praw do tronu Szwedzkiego; Polska zachowała cześć Inflant (południowo-wschodnia); likwidacja zależności lennej Prus od Polski).
GLOWNE KIERUNKI EKSPANSJI POLSKI W okresie monarchii wczesnofeudalnej czyli za panowania Mieszka oraz Chrobrego do Czasów rozbicia dzielnicowego głównymi kierunkami podbojów były tereny leżące pomiędzy odra a laba. Celem ekspansji wielokrotnie były grody czerwieńskie leżące na obszarze pomiędzy Wisła i Bugiem . W okresie monarchii wczesnofeudalnej ekspansja nie zmieniała polskiego teatru wojny nie przesunęła go poza naturalne granice jednak wpłynęła na poprawę sytuacji strategicznej państwa. W okresie rozbicia dzielnicowego możemy wykluczyć ekspansje ponieważ rozdrobnione siły zbrojne państwa z trudem utrzymywały granice państwa polskiego. W XIV wieku prowadzenie podbojów było trudne ze względu na wystąpienia przeciw Krzyżakom, Czechom. W XVI wieku pozyskany obszar Rusi szybko łączy się ekonomicznie i społecznie z terenami wcześniej już zajętymi. Po zawarciu Unii lubelskiej 1569r miedzy Korona królestwa polskiego a wielkim księstwem litewskim polska nie prowadzi już ekspansji na dalsze tereny tylko skupia się na zintegrowaniu przyłączonych ziem. Pod koniec XVI i XVII wieku polska prowadzi liczne w konflikty zbrojne z Szwecja, Rosja, Turcja oraz Kozakami. Skutkami wojen w XVII wieku były straty terytorialne na rzecz Rosji, Szwecji, Turcji, Prus(Brandenburgii), zniszczenia gospodarcze; pogorszenie stanu obronności Rzeczypospolitej, obniżenie się prestiżu rzeczypospolitej w Europie. Przez wojnę północną (1700-1721) polska całkiem została pozbawiona teatru wojny.

KIERUNKI ZAGROZENIA NA TEATRZE DZIALAN WOJENNYCH KSIESTWA LISTEWSKIEGO Od Unii w Krewie z 1385r Litwa nawiązała stale kontakty z Polska od początku XVI w należy ja traktować jako część polskiego teatru wojny stanowiąca osobny teatr działań wojennych. Za panowania Olgierda (1345-1377) Litwa poszerza znacząco swoje granice prócz ziem właściwych czyli Auksztota i Żmudzi jej zasięg obejmuje większość ziem Rusi. Od zachodu graniczy z Polska, Mazowszem, Państwem Krzyżackim; od północy z również krzyżackimi Inflantami, ruskimi ziemiami Pskowa, Nowogrodu Wielkiego, od wschodu zaś z wielkim księstwem Twerskim, Wielkim Księstwem Moskiewskim. Te ogromne terytorium było zagrożone od wewnątrz przez nieujednolicona politykę kraju zaś z zewnątrz prowadzone ekspansje przez zakon krzyżacki. Równowaga w państwie Litewskim przywróciły rządy Witolda i okres panowania Jagieły. Po unii z polska w 1385 Litwa opanowała ziemie Smoleńska i Wjazmy oraz podbój ziem miedzy dolnym Dnieprem wraz z wybrzeżem Morza Czarnego. Pod koniec panowania Kazimierza Jagiellończyka (wielki książę litewski, król polski)1492. Zaczyna zarysowywać się przewaga Moskwy. W latach wojny o Inflanty od 1562r starcia zbrojne Litwy i Moskwy objęły prawie cały obszar Inflant oraz dawne ziemie Nowogrodu bezpośrednio tez okazały się być okolice Wilna . Wspólne działania prowadzone w tym samym czasie korony i Litwy spowodowały wyniszczenie sił krzyżackich. Pokój toruński zawarty w 1411r wskazał na sile połączonych państw Jagiełły i Witolda. Kolejna wojna domowa na Litwie została stłumiona dzięki pomocy polski Wielkiemu księciu Zygmuntowi Kiejstutowiczowi Armie rozgromiły wojska Świdrygiełły i posiłkujących go krzyżaków . W XV w cała armia Litewska wspomagana przez armie polska zapewniła sobie sukces militarny i polityczny. Istniały wówczas 3 kierunki działań: przeciw Krzyżakom, Tatarom i Moskwie. Rządy Witolda zapoczątkowały na Litwie proces konsolidacji wewnętrznej, stopniową likwidacje księstw dzielnicowych i kształtowanie scentralizowanego systemu zarzadzania krajem. Ekspansja rosyjska za czasów panowania Iwana III Wasylewicza zw. Srogi (okres panowania 1462-1505) pozwoliła Rosji na opanowanie Nowogrodu Wielkiego później Twer. Od roku 1487 zaczęło się stopniowe przechodzenie pod panowanie Iwana III księstw wierchowskich. W ten sposób wschodnia linia ziem LITWY została znacznie osłabiona. Wyraźne osłabienie Litwy wynikło ze skupienia swojej uwagi Kazimierza Jagiellończyka na sprawach dotyczących polskich. Wzmocnienie się Tatarów Krymskich sprawiło ze Litwa musiała się bronić przed częstymi najazdami Tatarów ze Złotej Odry. Rok 1474 zapoczątkował serię napadów Tatarów na południowe a czasem i środkowe tereny W.K. Litewskiego. Szczególnie dotkliwy był najazd z 1482r. który zniszczył Kijów i wiele innych miast; w roku 1484 Tatarzy zajęli KILIĘ i Białogród oraz resztę wybrzeża czarnomorskiego sprawiając że Litwa utraciła dostęp do morza czarnego. Sojusz władcy Turcji-Chana z Iwanem III zwiększył zagrożenie Litwy zwłaszcza kiedy do sojuszu przyłączono- Wołoszczyznę (kraina w romunii). Podczas wojny 1492-1493 wojska Iwana III zajęły Wjaźmę. Pokój z 1494r zmusił Litwę do oddania rezygnacji z Wjaźmu, Sierpiejska, Mieziecka, Worotynska, Odojewa i innych grodów aż po rzekę Urgę. W roku 1500 rozpoczęta wojna przyniosła Moskwie Toropiec, Siewierszczyznę w latach 1501-1502 Litwa utraciła srodkowy bieg Dniepru z Homlem i Lubeczem. Zacięte walki 1512 r zniszczyły okolice Witebska i Płocka. Smoleńsk- najsilniejsza twierdza litewska wytrzymała pierwsze oblężenie 1512/13 lecz skapitulowała 31 lipca 1514. Sytuacja strategiczna Litwy znacznie się pogorszyła, Moskwa dzięki uzyskaniu części ziem była w stanie uderzyć na centralny ośrodek państwa. Odniesione pod Orszą 8 września 1514 zwycięstwo Polski i Litwy nie mogło zrównoważyć poniesionych wcześniej strat przez Litwę na rzecz Rosji. Krytyczne stało się położenie Litwy podczas wojny o Inflanty po utracie w 1563 r znacznej części terytorium ratunkiem dla W.K. stało się zawarcie unii z Polską w Lublinie 1569 gwarantującej związek obu państw po śmierci Zygmunta Augusta. W wyniku zmian politycznej i strategicznej sytuacji W.K.L. ukształtowały się trzy obszary działań wojennych.

1. Obszar północny: Inflanty, Żmudź i część Litwy
2. Obszar wschodni: na wschód od linii Brasław- Mińsk-Słuck- ujście Prypeci z punktem centralnym Brama Smoleńska
3. Obszar południowy: na południe od Prypeci, obejmując Wołyń, Podole Wschodnie i Kijowszczyznę Mimo pomocy polski w XVI jak i XVIII w Litwa nie potrafiła poradzić sobie skutecznie z działaniami wojennymi na wymienionych obszarach.