Recenzja książki Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania Anny Zorskiej

Prof. dr hab. Zorska Anna jest profesorem Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie i kierownikiem Zakładu Globalizacji i Regionalizacji w Instytucie Studiów Międzynarodowych oraz profesorem Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania im. L. Koźmińskiego w Katedrze Zarządzania. Jest absolwentką Wydziału Handlu Zagranicznego SGPiS, doktorat i habilitację uzyskała również na tej uczelni. Pogłębiała wiedzę na stażach zagranicznych w University of Minnesota w Stanach Zjednoczonych, Sciences des Politiques we Francji oraz University of Sussex w Wielkiej Brytanii. W dorobku naukowym posiada ponad 120 artykułów, rozdziałów, referatów, opracowań. Najbardziej znaną publikacją jest książka „Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i w gospodarce światowej”.
W 1999 r. prof. dr hab. Anna Zorska została wyróżniona przez Polsko – Amerykański Fundusz Przedsiębiorczości za książkę „Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych w gospodarce światowej”. W 2001 r. otrzymała nagrodę zbiorową I stopnia przyznaną przez Ministra Edukacji Narodowej za współautorstwo publikacji pod redakcją M. K. Nowakowskiego „Biznes międzynarodowy – obszary decyzji strategicznych” oraz nagrodę indywidualną I stopnia przyznaną przez Ministra Edukacji Narodowej za pracę habilitacyjną i książkę „Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych w gospodarce światowej.”
W 2004 r. otrzymała nagrodę Rektora Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie za redakcję naukową i udział w książce „Transanational Corporations in Poland”. W 2008 r. Anna Zorska została uhonorowana nagrodą indywidualną I stopnia Rektora SGH za książkę „Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania”. W 2009 roku otrzymała nagrodę zespołową I stopnia Rektora SGH dla zespołu autorskiego książki „Eurobiznes”, pod redakcją naukową M. K. Nowakowskiego.
Ostatnio pod redakcją naukową prof. dr hab. Anny Zorskiej została wydana książka „Korporacje międzynarodowe. Wyzwania w dobie globalizacji i regionalizacji” – również autorstwo trzech rozdziałów. W przygotowaniu jest rozszerzone wydanie tej książki w języku angielskim. Obecne zainteresowania naukowe Anny Zorskiej koncentrują się na zagadnieniach globalizacji, regionalizacji, a przede wszystkim – zarządzania działalnością korporacji międzynarodowych.
Dla osób zajmujących się szeroko rozumianą współpracą gospodarczą z zagranicą, a w szczególności biznesem międzynarodowym, Anna Zorska to autorka, której publikacje są powszechnie znane i cenione. Szczególną popularność zdobyła zwłaszcza książka „Ku globalizacji? Przemiany w korporacjach transnarodowych i gospodarce światowej”. Należy ponadto zaznaczyć, że pokaźna część dorobku autorki została opublikowana w najbardziej znanych wydawnictwach i pismach polskich – m.in. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Wydawnictwo Naukowe PWN, „Gospodarka Narodowa” – a prace Anny Zorskiej są cytowane przez autorów krajowych i zagranicznych.

Problemy związane z działalnością korporacji transnarodowych (KTN) są zwykle prezentowane w literaturze ekonomicznej w sposób pośredni lub fragmentaryczny, w ramach wyspecjalizowanych dziedzin, jak np. zarządzanie międzynarodowe i strategiczne, marketing, logistyka, biznes międzynarodowy czy finanse. Stosunkowo niewiele pozycji literatury poświęcono korporacjom transnarodowym w sposób bezpośredni, dedykowany i kompleksowo obejmujący to, co się dzieje wewnątrz tych podmiotów i oddziałuje na zewnątrz, na ich otoczenie. Kompleksowe podejście do korporacji transnarodowych jako podmiotów ekonomicznych jest ważne przede wszystkim dlatego, że sposób funkcjonowania oraz intensywność przemian wewnątrz KTN wpływają na wiele aspektów życia gospodarczego. Nie tylko kształtują standardy konkurencji i kooperacji w sektorach podstawowej i powiązanej działalności, lecz również bezpośrednio lub pośrednio wpływają na rynki towarów i czynników wytwórczych w skali krajów i świata, na różnego rodzaju zjawiska, procesy i struktury oraz efekty działalności gospodarczej firm i państw, a jednocześnie na przemiany i dobrobyt społeczeństw.
Mianowicie dlatego na szczególne wyróżnienie zasługuje praca Anny Zorskiej „Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania”. Z jednej strony książka jest kontynu¬acją (rozszerzeniem i pogłębieniem) wcześniejszych badań autorki w tej dziedzinie. Z dru¬giej natomiast zawiera nowe podejście i przedstawia także inne, nowe aspekty funkcjono-wania korporacji transnarodowych. W tym znaczeniu praca jest więc nowatorska – wyko¬rzystuje niektóre „stare” wątki, ale jednocześnie eksploruje zupełnie nowe obszary zachowań korporacji transnarodowych. Anna Zorska zwraca swoja uwagę na takie tematy, jak ewolucja ekspansji korporacji transnarodowych, współczesna działalność KTN oraz wpływ ekspansji inwestycyjnej korporacji transnarodowych na gospodarki.
Książka Anny Zorskiej „Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania” jest publikacją, która ma służyć zarówno celom dydaktycznym i naukowym, jak i pobudzeniu dyskusji o działalności korporacji transnarodowych w Polsce i na świecie. W książce zostały omówione takie zagadnienia, jak:

• zidentyfikowanie głównych kierunków najnowszych przemian toczących się wewnątrz korporacji transnarodowych, które znacząco zmieniają sposoby ich działania w ramach organizacji oraz warunki konkurencji i kooperacji na rynku światowym; • ujawnienie nowych uwarunkowań podejmowania decyzji przez korporacje transnarodowe oraz inne przedsiębiorstwa, dotyczących zaangażowania inwestycyjnego oraz kierunków lokowania ZIB, a także wykorzystania kooperacyjnych form międzynarodowej ekspansji przedsiębiorstw; • dostarczenie ważniej wiedzy praktycznej i teoretycznej, która zawiera wyniki najnowszych badań z dziedziny biznesu międzynarodowego i zarządzania oraz własne ustalenia autorki na temat działalności KTN; • zwrócenie uwagi na wzrost społecznej wrażliwości i odpowiedzialności korporacji transnarodowych zarówno w zarządzaniu ich działalnością organizacyjną (wewnątrz organizacji), jak i w odniesieniu do efektów międzynarodowej ekspansji (na zewnątrz); • ukazanie znaczenia korporacji transnarodowych jako inwestorów zagranicznych oraz ich wymagań lokalizacyjnych, jak również oddziaływania ich ekspansji inwestycyjnej na gospodarki macierzyste i goszczące, ze wskazaniem na negatywne efekty ZIB oraz związaną z tym krytykę działalności korporacji transnarodowych jako inwestorów. Książka składa się z pięciu rozdziałów, zamieszczonych na 349 stronach. W rozdziale 1 autorka porusza problem współzależności otoczenia zewnętrznego a obecnych przemian w działalności korporacji transnarodowych. Przemiany zachodzące we współczesnym świecie w różny sposób wpływają na działalność gospodarczą, polityczną i sytuację społeczną, indywidualne osoby, przedsiębiorstwa i kraje, różne układy ich wzajemnych oddziaływań, powiązań i współzależności. Dla podmiotów ekonomicznych trzy cechy zewnętrznego otoczenia (złożoność, zróżnicowanie i zmienność) przejawiają się w obecnym stanie i funkcjonowaniu globalnego rynku. Zdaniem autorki, te cechy mają szczególne znaczenie dla działalności korporacji transnarodowych. Wśród najważniejszych powodów tego autorka wymienia wielką wartość majątku i transakcji, duże nakłady na pracę badawcze i rozwojowe, obsługę licznych rynków zbytu, wymianę i kooperację z wieloma podmiotami. Zmienność zewnętrznego otoczenia wymusza na korporacjach transnarodowych dostosowania w zakresie modeli biznesu, strategii, organizacji i ekspansji, umożliwiające im przetrwanie i jednocześnie mobilizujące je do dalszego, trwałego rozwoju. Autorka twierdzi, że duże przemiany wdrażane przez wiele korporacji transnarodowych oddziałują na tendencje i struktury w zewnętrznym środowisku tych przedsiębiorstw, zarówno w bliższym otoczeniu konkurencyjnym, jak i w dalszym otoczeniu – w wielu krajach goszczących file korporacji, a następnie w gospodarce światowej jako całości. Anna Zorska zaprezentowała – z punktu widzenia uczestnictwa korporacji transnarodowych – trzy zasadnicze procesy kształtujące zewnętrzne otoczenie dla funkcjonowania i działalności korporacji transnarodowych, którymi są: globalizacja, regionalizacja i tworzenie się gospodarki informacyjnej. Rozważania rozszerzono o stosunkowo szybko rozwijające się procesy przenoszenia różnego rodzaju usług za granicę, w czym również uczestniczą korporacje transnarodowe. Kształtując ogólne warunki dla ponadgranicznej działalności korporacji transnarodowych, jednocześnie procesy te tworzą nowe problemy i wyzwania dla korporacji. Zdaniem autorki, od tego, czy realizowane przemiany okażą się skuteczne dla sprostania im, zależy przyszłość wielu korporacji. Rozdział 2 pod tytułem ”Historia oraz współczesna działalność korporacji transnarodowych” autorka rozpoczęła mało znanym w polskiej literaturze zarysem historii powstawania i ekspansji korporacji transnarodowych, a następnie pokazano współczesne znaczenie korporacji w gospodarce światowej, klasyfikację i umiędzynarodowienie działalności badawczej omawianych podmiotów. W książce Anna Zorska udowadnia, że rozwój działalności gospodarczej już od czasów starożytnych powiązany był z procesem jej umiędzynarodowienia, przede wszystkim w formie handlu. Wraz z rozwojem międzynarodowej działalności gospodarczej dokonywało się rozszerzanie jej form oraz ulepszanie organizacji przedsięwzięć, z czym na przestrzeni wieków wiązała się ewolucja podmiotów prowadzących tę działalność – od starożytnych kupców do współczesnych firm. Autorka twierdzi, że powstanie i rozwój działalności korporacji transnarodowych należy rozpatrywać na tle postępującego rozwoju gospodarek (łącznie z postępem nauki i techniki) oraz ich umiędzynarodowienia, a także przemian politycznych i społecznych. Rozdział 3 pod tytułem „Korporacje transnarodowe i ich działalność – aspekty teoretyczne” przedstawia charakterystykę korporacji transnarodowych jako specyficznych przedsiębiorstw oraz ukazuje zasadnicze modele ich rozwoju i funkcjonowania, ze szczególnym uwzględnieniem modelu opartego na wiedzy. Na temat przedsiębiorstwa i różnych aspektów jego współczesnej działalności powstało wiele teorii, które tylko częściowo odnoszą się do korporacji transnarodowych. Autorka twierdzi, że jako przedsiębiorstwo korporacja transnarodowa ma specyficzne cechy i sposoby funkcjonowania, toteż na tym w książce są skupione rozważania Anny Zorskiej. Przede wszystkim w danym rozdziale została określona istota korporacji transnarodowych jako podmiotów ekonomicznych oraz specyficznych modeli ich funkcjonowania. Ich przegląd umożliwia porównanie różnych punktów widzenia oraz lepsze poznanie korporacji transnarodowych jako podmiotów. Rozdział 4 szeroko prezentuje wyniki najnowszych badań zmian zachodzących w przypadku angażowania się korporacji transnarodowych w inwestycje za granicą. W tej części rozważań najbardziej widoczne są wspomniane łączenie się różnych wątków biznesu międzynarodowego i zarządzania oraz wzrost ich zdolności objaśniania przemian zachodzących w ekspansji zagranicznej korporacji transnarodowych. Autorka przedstawia też ewolucję zadań i pozycji zagranicznych filii w korporacyjnym systemie oraz w umacnianiu globalnej konkurencyjności macierzystej korporacji. Rozdział 5 pod tytułem „Wpływ ekspansji inwestycyjnej korporacji transnarodowych na gospodarki” jest poświęcony oddziaływaniu ekspansji inwestycyjnej korporacji transnarodowych na kraje macierzyste i goszczące, co w sposób uogólniony, pogłębiony i kompleksowy nie zostało dotychczas przedstawiono w literaturze polskiej. Autorka również przedstawia różnego rodzaju zarzuty wobec negatywnych efektów ekspansji korporacji transnarodowych z jednej strony, zaś z drugiej przedstawia odpowiedzi na nie przez korporacje, z wyeksponowaniem ich rosnącej odpowiedzialności społecznej. W zakończeniu autorka dokonała konfrontacji przemian toczących się w korporacji transnarodowych i ich działalności z wyzwaniami stojącymi przed tymi podmiotami. Chociaż w centrum uwagi badań autorki są korporacje transnarodowe, rozważania nie odnoszą się jednak tylko do ich działalności. Lektura książki skłania do szerszych refleksji i konkluzji dotyczących międzynarodowego biznesu i zarządzania. Przedstawione przez autorkę zmiany modeli rozwoju i funkcjonowania korporacja transnarodowych wskazują, że dokonuje się stopniowe włączanie oraz stosowanie nowych koncepcji i metod kształtowania podstaw działalności korporacji. Autorka udowadnia, że w ostatnich latach nastąpił ogromny wzrost zainteresowania wiedzą jako strategicznym zasobem przedsiębiorstwa oraz rozwój badan złożonych procesów kreowania, efektywnego wykorzystania i pomnażania wiedzy w organizacji. Zdaniem Anny Zorskiej, w istniejących modelach funkcjonowania korporacji transnarodowych następuje częściowa reorientacja ich podstaw lub mechanizmu ku różnym aspektom tworzenia, stosowania i rozwijania wiedzy jako zasobu kluczowego dla utrwalania międzynarodowej konkurencyjności korporacji. Konfrontując przemiany w korporacjach transnarodowych i ich działalności zachodzące w dobie globalizacji, regionalizacji oraz rozwoju gospodarki opartej na informacji i wiedzy z wyzwaniami stojącymi przed korporacjami, autorka stwierdza, że proces globalizacji stworzył przymus zmian i geograficznie rozszerzył dostęp do ich przygotowania i wprowadzania. Z kolei gospodarka informacyjna, zdaniem Anny Zorskiej, oferuje korporacjom i dostarcza coraz to nowe instrumenty oraz materiały do ich wdrażania. Anna Zorska twierdzi, że informacja, wiedza, innowacje w połączeniu z przemianami w ekspansji, organizacji, strategii oraz w modelach biznesu będą służyć dążeniom korporacji transnarodowych do sprostania wyzwaniom co do elastyczności, innowacyjności oraz efektywności.

Przed przeczytaniem książki Anny Zorskiej „Korporacje transnarodowe. Przemiany, oddziaływania, wyzwania” miała węższe przedstawienie o korporacjach transnarodowych i o problem zachodzących w tych korporacjach. Z wyborami autorki w kwestii rozwiązywania problemów zachodzących w KTN całkowicie się zgadzam. Moim zdaniem recenzowana książka cechuje się spójnością, aktualności i rangą podjętej problematyki oraz poziomem naukowym wszystkich omawianych problemów. Do innych zalet danej książki zaliczam logiczną sekwencję rozważań, inteligentny podział na części oraz interesująca treść poszczególnych rozdziałów. Oprócz tego, recenzowana książka cechuje się międzynarodowym charakterem, dzięki czemu jest możliwa analiza porównawcza doświadczeń różnych krajów na całym świecie.
Oprócz zauważonego powyżej nowatorskiego ujęcia opisywanej problematyki, inną silną stroną książki - moim zdaniem – jest jasność i prostota ujęcia rozległej i skomplikowanej problematyki. Pozytywną cechą książki jest również nawiązywanie do współczesnej literatury światowej dotyczącej poruszanych zagadnień. Nie mniej ważną zaletą recenzowanej książki jest komunikatywny i zrozumiały język, dzięki czemu książka dobrze się czyta i jest zrozumiała.
W moim przekonaniu bardzo potrzebną częścią książki jest rozdział 5, przedstawiający wpływ ekspansji inwestycyjnej korporacji transnarodowych zarówno na gospodarki tzw. krajów macierzystych, jak i goszczących. Autorce udało się w nim podsumować najważniejsze wyniki i opinie dotyczące trudnych do zbadania zagadnień, odnośnie do których często są formułowane w literaturze bardzo rozbieżne poglądy.
Całkowicie zgadzam się z opinią autorki i z pełnym przekonaniem mogę zarekomendować książkę osobom, zainteresowanym problematyką przemian zachodzących w korporacjach transnarodowych i ich działalności.