SPIS TREŚCI WSTĘP 3 1.1. DLACZEGO WARTO STOSOWAĆ METODY AKTYWIZUJACE ? ………………..4

1.2. AKTYWIZOWANIE UCZNIÓW ……………………………………………………………………….6

• Kiedy uczeń będzie aktywny …………………………………………………………………………..7
• Zasady aktywizującego nauczania ………………………………………………………………….7 1.3. DLACZEGO ORGANIZOWAĆ PRACE W GRUPACH? …………………………………..8
• Cele organizowania pracy grupowej ……………………………………………………………….8
• Korzyści wynikające z pracy w grupach ………………………………………………………….8
• Kryteria podziału na grupy …………………………………………………………………………….9
• Zasady pracy w grupach ………………………………………………………………………………..9
• Efektywność pracy w grupach ………………………………………………………………………..9
• Pełnienie ról w grupie …………………………………………………………………………………..10 1.4.METODY AKTYWIZUJACE – PODZIAŁ ……………………………………………………….10
• Podział metod aktywizujących . Według E. Wójcik …………………………………………………………………………………….10 . Według J. Krzyżewskiej …………………………………………………………………………….11
• Typy metod aktywnych ………………………………………………………………………………..13 1.5.PRZEGLĄD METOD AKTYWIZUJĄCYCH ……………………………………………………10
• Burza mózgów ……………………………………………………………………………………………..14
• Debata „za” i „przeciw” ……………………………………………………………………………….15
• Dyskusja punktowana …………………………………………………………………………………..17
• Metaplan ……………………………………………………………………………………………………..18
• Debata Oksfordzka ………………………………………………………………………………………20
• Drama ………………………………………………………………………………………………………….21
• Drzewo decyzyjne …………………………………………………………………………………………23
• Linia czasu …………………………………………………………………………………………………..24
• Mapa pojęciowa (mentalna) ………………………………………………………………………….25
• Port folio .……………………………………………………………………………26
• Poker kryterialny …………………………………………………………………………………………26

WYKAZ ZAŁĄCZNIKÓW ……………………………………………………………………………………28 LITERATURA ……………………………………………………………………………………………………….33

Słyszę i zapominam. Widzę i pamiętam. Robię i rozumiem. Konfucjusz

WSTĘP

Reforma szkolnictwa spowodowała głębokie zmiany w programach nauczania. Zdecydowanie zaczęto preferować odejście od encyklopedycznego modelu zdobywania wiedzy na rzecz zaktywizowania uczniów do twórczych działań i kreatywności. Dotąd stosowane tradycyjne metody nauczania opierały się na nauczycielu, jako wyłącznym źródle wiedzy, ewentualnie na pracy zespołowej. Najczęściej były to: wykład informacyjny, opis, opowiadanie, prelekcja i pogadanka. Aktualnie zmienia się rola nauczyciela w procesie nauczania. Z pozycji wykładowcy staje się organizatorem i koordynatorem pracy uczniów, aktywizując ich do działań twórczych. W tym procesie tradycyjne metody już nie wystarczą. Nauczyciele zadają sobie pytanie: jak uczyć, aby uczniowie przyswoili określone informacje i potrafili odnieść je do swoich doświadczeń?

Odpowiedzią na te pytania mogą być coraz bardziej popularne lecz wciąż nie chętnie stosowane przez nauczycieli metody aktywizujące. Metody aktywizujące to takie metody pracy nauczyciela z uczniami, w których uczeń nie jest biernym odbiorcą informacji – nie tylko słucha, patrzy, czyta – lecz sam szuka rozwiązań wykorzystując swoje pomysły i idee oraz informacje z różnych źródeł.

Metody aktywizujące powstały jako przeciwstawienie się obowiązującym dotąd metodom podającym i autokratycznego stylu pracy nauczyciela z uczniem. Ukierunkowane są na rozwój myślenia, zdolności i zainteresowań uczniów, proces nauczania oparty jest na działaniu i rozwiązywaniu problemów.

Metody aktywizujące pracę uczniów są uznawane przez współczesnych dydaktyków za naczelną zasadę nauczania - uczenia się. Bierne przyswajanie wiadomości utrudnia uczniom ich zrozumienie i wykorzystanie w praktyce, a wiedza przekazywana w postaci gotowej jest powierzchowna, nietrwała i nie operatywna. W prawidłowo zorganizowanym procesie nauczania, główną rolę pełni nauczyciel, który stwarza sytuacje pobudzające uczniów do aktywności, kieruje ich działalnością poznawczą podczas zdobywania wiedzy, czuwa nad jej wykorzystaniem, dobiera takie metody, aby pomóc każdemu dziecku odnieść sukces.

1.1. DLACZEGO WARTO STOSOWAĆ METODY AKTYWIZUJACE ? Osiąganie zamierzonych przez nauczyciela celów zależy przede wszystkim od strategii i metod stosowanych podczas zajęć. Definicja metody nauczania mówi, że jest to “celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, umożliwiający uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, a także rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych”. Natomiast z badań wynika, że proces zapamiętywania jest zależny od sposobu uczenia się. Tę zależność przedstawia stożek Dale’a:

	Ludzie pamiętają:

10% tego, co słyszą 20% tego, co widzą 40% tego, o czym rozmawiają 90% tego, co robią

Wynika stąd, że niezbędne jest to, aby obok metod podających stosować metody poszukujące i pobudzające uczniów do współudziału w tworzeniu i przekształcaniu informacji. Nabywanie i rozwijanie umiejętności uniwersalnych przez ucznia umożliwiają lekcje prowadzone metodami aktywizującymi, gdyż powodują wzrost czynnego udziału uczniów w procesie nauczania. Metody aktywizujące powstały jako przeciwstawienie się obowiązującym dotąd metodom podającym i autokratycznego stylu pracy nauczyciela z uczniem. Ukierunkowane były na rozwój myślenia, zdolności i zainteresowań uczniów, preferowały proces nauczania oparty na działaniu i rozwiązywaniu problemów. „Organizowanie lekcji z wykorzystaniem metod aktywizujących pozwala włączyć ucznia w rolę poszukiwacza wiedzy, co oznacza, że staje się „twórcą” procesu nauczania, a nie „konsumentem”. W ten sposób podejmuje ważne decyzje w związku z własną edukacją w oparciu o zasadę: planuj - pracuj – sprawdzaj”. (Adamek, s. 67) Stosowanie na lekcji aktywizujących metod nauczania i uczenia się pomaga nie tylko uczniom, lecz także ułatwia pracę nauczycielowi. Wprawdzie nauczyciel, który decyduje się na pracę według wybranej metody musi:

• przygotować wcześniej materiały, - zaaranżować miejsce nauki( przygotować materiały, odpowiednio ustawić stoliki ,ławki - pokonać własną niepewność przed eksperymentowaniem na lekcji, - doskonalić swoje umiejętności metodyczno-dydaktyczne, co w początkowej fazie nie jest łatwe i wymaga dodatkowej pracy, jest to obciążenie przejściowe, które procentuje w przyszłości na wielu płaszczyznach. Nauczyciel, włączając metody aktywizujące do własnych sposobów działań, oddala się od roli eksperta w kierunku nauczyciela: doradcy - który jest do dyspozycji, gdy uczący się mają problem z rozwiązaniem trudnego zadania lub gdy czegoś nie rozumieją, a także wtedy, gdy są niepoprawni, animatora - który inicjuje metody i objaśnia ich znaczenie dla procesu uczenia się, przedstawia cele uczenia się i przygotowuje materiał do pracy, obserwatora i słuchacza - który obserwuje uczących się przy pracy i dzieli się z nimi tymi obserwacjami, uczestnika procesu dydaktycznego - który nie musi być doskonały i jest przykładem osoby, która uczy się przez całe życie, partnera - który jest gotowy modyfikować przygotowaną wcześniej lekcję w zależności od sytuacji w klasie. Włączenie do procesu nauczania aktywizujących metod pozwala na rozwijanie u uczniów następujących kompetencji kluczowych:
• planowanie, organizowanie i ocenianie własnej nauki
• skuteczne porozumiewanie się w różnych sytuacjach, prezentacja własnego punktu widzenia, przygotowanie do publicznych wystąpień
• efektywne współdziałanie w zespole, budowanie więzi międzyludzkich, podejmowanie indywidualnych i grupowych decyzji,
• rozwiązywanie problemów w twórczy sposób
• poszukiwanie, porządkowanie informacji z różnych źródeł oraz efektywne posługiwanie się technologią informacyjną,
• stosowanie zdobytej wiedzy w praktyce
• rozwijanie sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań
• przyswajanie sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych

1.2. AKTYWIZOWANIE UCZNIÓW

Aktywizowanie to: oddziaływanie nauczyciela złożone z zabiegów i metod nauczania wspierających odpowiednimi środkami, które wywołują u dzieci aktywność i umożliwiają zwiększyć ją na aktywność o większym stopniu. Metoda aktywizująca to: działanie, które uwzględnia emocjonalny aspekt procesu uczenia się i wykorzystuje technikę w odpowiedni sposób. Technika aktywizująca to: przepis wykonywania czynności, a więc przepis dotyczący co, kto, kiedy i jak ma robić. Ze względu na nauczanie wyróżnia się metody aktywizujące, zaś pod względem uczenia się – metody aktywne

Aktywność człowieka ma określony kierunek wyznaczony przez cel, któremu podporządkowany zostaje jej przebieg. Im bardziej cel jest atrakcyjny i ciekawy, tym większą wywołuje motywację i zainteresowanie uczniów. Czyli podstawowym zabiegiem , jaki powinien nauczyciel wykonać, jest uświadomienie uczniom celu ich działań wraz z umotywowaniem potrzeby jego osiągnięcia

Uczeń będzie aktywny, gdy: Cel jest dla niego bliski i wyraźny ( ma poczucie sensu tego, co robi). Uwzględnia się jego potrzeby i zainteresowania (zadania uznaje za własne). Ma poczucie bezpieczeństwa (prawo do błędu, otrzyma konieczne wsparcie i informację zwrotną). Działaniom towarzyszą uczucia i emocje. Bierze udział w planowaniu i podejmowaniu decyzji. Odczuwa satysfakcję (lubi to robić). Ma poczucie własnej wartości (ja to potrafię). Dostrzega się jego wkład pracy, a nie tylko efekt (nauczyciel i grupa dostrzegają jego wysiłki doceniają go). Kiedy ma możliwość zrealizowania własnych pomysłów.

Zasady aktywizującego nauczania: Usuń w cień aktywność nauczyciela, a zwiększ aktywność uczniów. Zawsze miej cel przed oczami. Ustal wiedzę uczniów na starcie, by uniknąć powtórzeń. Oceń wynik uczenia się. Zachęć do utrwalenia wiedzy. Oceń ponownie. Jeżeli jeden uczeń wie, potrafi, to nie oznacza, że potrafią inni. Pytaj każdego, pozwól działać każdemu. Każdy uczeń jest inny i każda grupa też. Pamiętaj o miłej atmosferze podczas zajęć.

1.3. DLACZEGO ORGANIZOWAĆ PRACE W GRUPACH? Jedną z istotnych cech pracy metodami aktywizującymi jest praca w grupach. Najnowszy model nauczania preferuje „uczenie się we współpracy” a więc uczenie się w grupie i z grupą. Praca w grupach działa aktywizująco i uczy współpracy z rówieśnikami.

Celem organizowania pracy grupowej jest: Zaspokojenie potrzeb rozwojowych uczniów związanych z aktywnością poznawczą, społeczną, emocjonalną i artystyczną. Uczenie się od siebie nawzajem. Uczenie się podejmowania decyzji samodzielnych i uzgodnionych w wyniku negocjacji. Podnoszenie kultury interakcji społecznych. Przeciwdziałanie izolacji niektórych uczniów. Stworzenie szansy na pokonanie własnej nieśmiałości. Zachęcanie do twórczych poszukiwań podczas rozwiązywania problemów. Integrowanie zespołu klasowego itd.

Korzyści wynikające z pracy w grupach: Grupa zapewnia większe poczucie bezpieczeństwa ( niepowodzenie zespołowe jest mniej przykre niż indywidualne). Rozwija wiarę we własne możliwości, umożliwia wzajemne uczenie się uczniów, kształci umiejętność współpracy i współdziałania Uczy przestrzegania przyjętych zasad. Ułatwia aktywizowanie uczniów. Daje możliwość zajęcia się uczniem słabym. Daje możliwość lepszego poznania uczniów i nawiązania z nimi bliższego kontaktu. Wpływa na integrację zespołu klasowego.

Kryteria podziału na grupy: Grupy o zróżnicowanym poziomie. Zaleca się tworzenie takich grup ze względu na to, że odpowiadają one układom stosunków międzyludzkich w społeczeństwie. Grupy koleżeńskie(pary). Taki układ daje uczniom poczucie bezpieczeństwa. Dzieci w grupach przyjaznych pracują lepiej mimo różnic zdolności. Grupy doboru celowego: Organizujemy je wtedy, gdy chcemy przeciwdziałać utrwalaniu istniejących w klasie struktur socjometrycznych (np. tworzenie grupy osób, które do tej pory ze sobą nie pracowały). Grupy zmienne, losowe. (tworzone np. poprzez odliczanie, ) Zasady pracy w grupach : Należy pozwolić uczniom na naukę w ich własnym rytmie Trzeba upewnij się że uczniowie znają cel uczenia się Zapewnić możliwość wspólnego uczenia się uczniów Należy wziąć pod uwagę indywidualne style uczenia się Dać możliwość wypowiedzenia się każdemu uczniowi Nie krytykować Efektywność pracy w grupach Gdy cel jest bliski i sprecyzowany Kiedy w grypie jest przyjazna atmosfera Kiedy grypa potrafi rozdzielić prace i role między sobą Kiedy wszyscy wiedzą o co chodzi Kiedy każdy ma prawo do wypowiedzenia swoich myśli Kiedy uczniowie wspólnie podejmują decyzje Kiedy uczniowie są emocjonalnie zaangażowani w sprawę

Pełnienie ról w grupie Uczniowie pełnią nieokreślone role - wszyscy pracują na równych prawach W grupie jest wyznaczona rola grupowej - uczniowie pracują na równych prawach ale jest osoba (contact person), która kontaktuje się z nauczycielem. W grupie, każda osoba pełni konkretną role - każda osoba w grupie odpowiedzialna jest za co innego np. strażnik czasu (time keeper), osoba otrzymująca i przekazująca polecenia nauczyciela( resourse menager), ponagla i zachęca do pracy(coach), osoby relacjonujący pomysły grupy na forum (lider, sprawozdawca)

1.4.METODY AKTYWIZUJACE – PODZIAŁ Podział metod aktywizujących Metody aktywizujące stymulują myślenie ucząc przez przeżywanie, lepiej wpływają na percepcję przekazywanych treści. Podczas stosowania metod aktywizujących „biorą" udział trzy płaszczyzny komunikacji, np.: płaszczyzna rzeczowa „to" – czyli treści, przedmiot; płaszczyzna przeżyć osobistych „ja" – czyli uczucia, skojarzenia, wspomnienia, postanowienia, konflikty wewnętrzne; płaszczyzna stosunków międzyludzkich „my" – czyli wzajemne uczucia, postawy, uprzedzenia lub sympatie członków grupy, styl współpracy, układ dominacji.

Elżbieta Wójcik wśród metod aktywizujących wyróżnia , metody odnoszące się do poszczególnych płaszczyzn: metody ułatwiające zrozumienie tematu, pobudzenie do przemyśleń i dyskusji oraz takie, które powodują wzrost zainteresowania tematem; metody dotyczące, płaszczyzny osobowej „ja" polegające na lepszym poznaniu siebie uświadomienie własnej sytuacji, własnych możliwości i trudności a także służące dodaniu uczestnikom odwagi do wyrażania własnych poglądów i życzeń w obecności innych ludzi; metody dotyczące płaszczyzny kontaktów międzyosobowych – stworzenie atmosfery zaufania, lepsze poznanie się, wzajemne rozumienie i umiejętność nawiązywania kontaktów, a także umiejętność rozwiązywania konfliktów, aby nie niszczyły więzi, lecz je pogłębiały.

Opierając się na podziale wyodrębnionym przez Jadwigę Krzyżewską wyróżnia aktywizujące metody nauczania takie jak: Metody integracyjne; Metody tworzenia i definiowania pojęć; Metody hierarchizacji; Metody twórczego rozwiązywania problemów; Metody pracy we współpracy; Metody diagnostyczne; Metody dyskusyjne; Metody rozwijające twórcze myślenie; Metody grupowego podejmowania decyzji; Metody planowania; Metody przyśpieszonego uczenia; gry dydaktyczne; Metody ewaluacyjne.

Metody integracyjne odprężają i relaksują, wprowadzają w dobry nastrój i życzliwą atmosferę. Zapewniają bezpieczeństwo w grupie, gwarantują poczucie tożsamości z grupą, uczą efektywnej komunikacji, pomagają uporządkować problemy, uczą twórczego myślenia i współpracy. Metody definiowania pojęć uczą analizować, definiować oraz negocjować i przyjmować różne stanowiska. Do tego typu metod zalicza się techniki: „Burza mózgów", „Mapa pojęciowa" zwana też „Mapą mentalną". metody hierarchizacji uczą analizowania, klasyfikowania i porządkowania w relacjach wyższości – niższości. Są to techniki aktywizujące takie jak: „Piramida priorytetów".

Metody twórczego rozwiązywania problemów uczą dzieci dyskutowania, krytycznego i twórczego myślenia, uczą łączyć wiedzę z doświadczeniem oraz rozwiązywać problemy. Do tej grupy metod należą techniki: „Burza mózgów „Sześć myślących kapeluszy", „Mapy mentalne", „Dywanik pomysłów". Metody pracy we współpracy Uczą współpracy, akceptacji różnic indywidualnych, sprawnej komunikacji i negocjowania oraz pracy w grupie i z grupą. Sukces grupy uzależniony jest od sukcesów indywidualnych. W tak stworzonych warunkach nie ma rywalizacji, lecz uczniowie pomagają sobie nawzajem, mają szansę na mówienie, argumentowanie i dyskutowanie. Można w tej grupie metod posługiwać się takimi technikami jak: „Układanka", „Puzzle", „Zabawa na hasło". Metody diagnostyczne polegają na zbieraniu informacji o przebiegu i wynikach określonego stanu rzeczy poprzez wnioskowanie, sprawdzanie, ocenianie oraz wyjaśnianie przyczyn tego stanu. Do technik diagnostycznych zalicza się techniki: „Obcy przybysz", oraz „Metaplan". Metody dyskusyjne uczą dyskutować i słuchać innych oraz negocjować i przyjmować różne punkty widzenia. Zaliczyć do nich można technikę „Debata – za i przeciw" oraz technikę „Akwarium". Metody rozwijające twórcze myślenie uczą myśleć twórczo oraz odkrywać swoje predyspozycje i zdolności. Techniki, które pełnią tę rolę to: „Słowo przypadkowe", „Niezwykłe zadania", „Fabuła z kubka". Metody grupowego podejmowania decyzji preferują efektywne uczestnictwo w dyskusji, odpowiedzialność za swoje i grupowe decyzje oraz podejmowanie decyzji na podstawie poznanych faktów. Rolę tę spełniają techniki: „Drzewo decyzyjne", „Sześć par butów" „Technika grupy nominalnej". Metody i techniki planowania pozwalają fantazjować i marzyć oraz planować i urzeczywistniać marzenia. Są to między innymi takie techniki jak: „Gwiazda pytań", „Projekt". Gry dydaktyczne uczą przestrzegania ustalonych reguł, dają możliwość odczuwania radości z wygranej i kształcą umiejętność przyjęcia przegranej. Metody i techniki przyśpieszonego uczenia się pozwalają na szybkie i bezstresowe przyswajanie trwałej wiedzy. Metody ewaluacyjne pozwalają dokonywać oceny siebie i innych, uczą przyjmować i wyrażać krytykę oraz pochwałę. Należą do nic techniki: „Kosz i walizeczka", „Tarcza strzelecka". Typy metod aktywnych

1. Drama

• Techniki aktorskie, teatralne - Techniki ekspresji ciała wywodzące się z rzeźby i malarstwa - Techniki filmowe - Techniki w czytaniu i pisaniu

2. Dyskusja

• burza mózgów - debata „za” i „przeciw” - dyskusja punktowana - debata Oksfordzka

3. Metody podejmowania decyzji

• drzewko decyzyjne - tabela decyzyjna
• ścieżka decyzyjna
• debata „za” i „przeciw”

4. Mapy myślowe, pamięciowe, mentalne (sieć skojarzeniowa)

• mapa pojęciowa - linia czasu - metaplan

5. Studium przypadku
6. Metody projektów
7. Gry dydaktyczne

• gry komputerowe - zabawy intelektualne np. krzyżówki
• gry biograficzne, gry symulacyjne, symulacje.

1.5.PRZEGLĄD METOD AKTYWIZUJĄCYCH

Burza mózgów Burza mózgów, to jedna z metod, technik nauczania, która zdobyła sobie ogromną popularność. Jej niewątpliwą zaletą jest możliwość otrzymania w krótkim czasie dużej liczby różnorodnych rozwiązań danego problemu, a także pobudzenie uczniów do twórczego myślenia. Popularyzatorem tej metody w latach 60-tych był Alex Osborne. Burza mózgów miała pobudzać wynalazczość w rozwiązywaniu różnych problemów związanych z zarządzaniem dużym przedsiębiorstwem. Alex Osborne, opracowując zasady tej techniki, zwracał uwagę na minimalizację cenzury, która może stać się powodem ograniczeń w zgłaszaniu nowych pomysłów. Metoda polegająca na zebraniu jak największej liczby pomysłów, w celu rozwiązania określonego problemu. Kształcenie umiejętności: prezentacji własnego punktu widzenia; uwzględniania poglądów innych ludzi; poprawnego posługiwania się językiem ojczystym; przygotowania się do publicznych wystąpień; twórczego rozwiązywania problemów; rozwijania sprawności umysłowych. Etapy postępowania: Etap wstępny: - podanie problemu przez nauczyciela;

• uzasadnienie zajęcia się tym problemem;

  Etap zasadniczy:

  • zgłaszanie pomysłów, dotyczących rozwiązania problemu;
  • zapisywanie pomysłów;
  • ustalenie zasad i kryteriów oceny pomysłów;
  • analiza i ocena pomysłów. Etap końcowy:
  • wybór najlepszego pomysłu, dotyczącego rozwiązania problemu. Uwagi dotyczące realizacji:
  • burzę mózgów można przeprowadzić: w parach; w grupach; w klasie.

• zasady zachowania się w czasie burzy mózgów: głosu udziela nauczyciel; wszystkie pomysły są zapisywane; nie krytykuje się ucznia; każdy uczeń może zgłaszać dowolną liczbę pomysłów.

Debata „za” i „ przeciw” Metoda polegająca na analizie problemu i podejmowaniu decyzji. Zadaniem uczniów jest przytoczenie takich argumentów, które mogłyby przekonać ich przeciwników. Kształcenie umiejętności: prezentacji własnego punktu widzenia; uwzględniania poglądów innych ludzi; poprawnego posługiwania się językiem ojczystym; przygotowania się do publicznych wystąpień; podejmowania indywidualnych decyzji; rozwiązywania problemów w twórczy sposób; rozwijania sprawności umysłowych. Etapy postępowania: Etap wstępny: - określenie tematu debaty; - podział klasy na dwie grupy: uczniowie dzielą się dobrowolnie lub podziału dokonuje nauczyciel; - klasy można nie dzielić na grupy, uczniowie podają wtedy wspólne argumenty za i przeciw; - określenie czasu debaty. Etap właściwy: - debata- wnioski mogą być notowane na plakacie lub na tablicy. Etap końcowy: - podsumowanie wyników debaty: dokonanie oceny ,,jakości” argumentów przez nauczyciela; ustalenie, które argumenty były najbardziej przekonujące. Uwagi dotyczące realizacji:

• w sytuacji, gdy podziału na grupy dokonał nauczyciel, można zapytać uczniów o ich odczucia, gdy podawali argumenty niezgodne z ich faktycznymi przekonaniami;
• w sytuacji, gdy nauczyciel chce, aby grupy osiągnęły porozumienie, może poprosić uczniów, o wyszukanie u strony przeciwnej argumentu, który mógłby ich przekonać.

Dyskusja punktowana Metoda ta polega na przeprowadzeniu dyskusji pomiędzy kilkoma uczniami, w czasie której uczniowie są oceniani wg ściśle określonych, kryteriów. Punkty dodatnie uzyskuje za wiedzę, a ujemne za sposób w niej uczestniczenia. Dyskusja powinna trwać około 15 minut. CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA Nauczyciel zapoznaje uczniów z kryteriami oceniania dyskusji, wybiera dyskutantów (3-5 osób). CZYNNOŚCI UCZNIÓW Dyskutanci uczestniczą w dyskusji, a pozostali uczniowie przydzielają punkty uczestnikom wg określonych kryteriów, które zapisują na specjalnie przygotowanych arkuszach.. Kształcenie umiejętności: prezentacji własnego punktu widzenia; uwzględniania poglądów innych ludzi; podejmowania indywidualnych decyzji; twórczego rozwiązywania problemów; odnoszenia zdobytej wiedzy do praktyki. poprawnego posługiwania się językiem ojczystym, oceniania. Etapy postępowania: Etapy wstępny:

• opracowanie systemu punktowania – określenie: za co przyznawane są punkty dodatnie, za co przyznawane są punkty ujemne,
• ustalenie punktacji wymaganej do uzyskania poszczególnych ocen;
• podanie tematu dyskusji;
• ustalenie planu dyskusji;
• określenie czasu dyskusji. Etap zasadniczy:
• dyskusja. Etap końcowy: - podsumowanie dyskusji; - przyznanie punktów (może być dokonane razem z uczniami)
• ocena uczniów.

Uwagi dotyczące realizacji:

• nauczyciel wybiera kilku uczniów do udziału w dyskusji(mogą to być ochotnicy);
• uczniowie zajmują widoczne dla wszystkich miejsce;
• karta oceny dyskusji powinna być dla wszystkich widoczna;
• nauczyciel tylko obserwuje dyskusję;

POMOCE: Arkusz oceny do dyskusji punktowanej (zał. nr. 1)

Metaplan Metaplan polega na tworzeniu plakatu, na którym po uprzednim przedyskutowaniu zostają zapisane odpowiedzi na postawione pytania: Jak było?, Jak mogło być?, Dlaczego nie było tak, jak być powinno? Należy do metod, które skłaniają uczniów do krytycznej analizy faktów, problemów, formułowania sądów. Ma zastosowanie przy omawianiu sytuacji trudnych, czasami konfliktowych. Ułatwia znalezienie rozwiązanie problemu w sposób twórczy, poszukiwać i tworzyć wspólne wnioski, opracować wspólne stanowisko. Kształcenie umiejętności: prezentacji własnego punktu widzenia; twórczego rozwiązywania problemów; przedstawiania wielu aspektów danego problemu; rozwiązywania problemów w sposób twórczy.

Etapy postępowania: Etap wstępny: - podanie problemu. Etap zasadniczy: - odpowiedź na pytania: Jak było? Jak być powinno? Dlaczego nie było tak, jak być powinno? Etap końcowy:

• podsumowanie dyskusji w formie wniosków. Uwagi dotyczące realizacji:
  • dyskusja może być prowadzona w grupach lub z całą klasą;
• jest stosowana przy rozwiązywaniu konfliktów lub omawianiu trudnych, kontrowersyjnych spraw.

POMOCE: Schemat mataplanu ( zał. nr. 2 )

Debata Oksfordzka Metoda ta umożliwia dokonanie szczegółowej analizy problemu i podjęcia decyzji. W debacie biorą udział dwa kilkuosobowe zespoły. Charakterystyczną cechą tej metody jest układ sali (patrz załącznik nr3 ), w jakiej może ona być przeprowadzona. CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA Nauczyciel formułuje temat (tezę) debaty w postaci jasno określonej tezy i określa czas wystąpień. Wybiera spośród uczniów marszałka, który przewodniczy obradom oraz sekretarza, który dba o przestrzeganie czasu wystąpień przedstawicieli przeciwstawnych grup. Wybiera również zwolenników (publiczność zwolenników) i przeciwników (publiczność przeciwników) tezy, a spośród nich głównych mówców. Uczniowie, którzy nie wejdą do grupy zwolenników i przeciwników postawionej tezy będą tworzyć publiczność neutralną. CZYNNOŚCI UCZNIÓW Marszałek prowadzi debatę, udzielając głosu na przemian głównym mówcom zwolenników i przeciwników omawianej tezy. W dyskusji mogą wziąć również udział słuchacze z publiczności zwolenników i przeciwników, którym zostanie udzielony głos. Czas wystąpień poszczególnych mówców kontroluje sekretarz. Uczniowie nie biorący udziału w dyskusji (publiczność neutralna) przysłuchują się jej, a w czasie przerw poprzez zmianę miejsca opowiadają się za jedną ze stron debaty (siadają po stronie zwolenników bądź przeciwników prezentowanej tezy). POMOCE: Układ sali podczas debaty oksfordzkiej (zał. nr. 3)

Drama Jest to najbardziej aktywizująca metoda w procesie nauczania. Należy pamiętać, że drama nie jest inscenizacją, w której uczniowie otrzymali wcześniej role i nauczyli się ich, ale jest działaniem opartym na improwizacji. Podczas omawiania pracy uczniów należy zwrócić uwagę na cel zajęć. Kształcenie umiejętności: poprawnego posługiwania się językiem ojczystym; przygotowania się do publicznych wystąpień; efektywnego współdziałania w zespole; twórczego rozwiązywania problemów; rozwijania sprawności umysłowych.

Etapy postępowania:
Etap wstępny: - wybór tematu (problemu); - dobór techniki, służącej realizacji tematu (problemu); Etap zasadniczy: - drama; Etap końcowy: - omówienie pracy uczniów. W dramie: nie ma scenariusza; nie ma prób; gra odbywa się raz; nie ma aktorów – każdy uczestnik jest sobą w określonej, wcześniej sobie nieznanej sytuacji;

CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA Nauczyciel formułuje temat oraz dobiera odpowiednią technikę: rozmowę, wywiad, muzeum, rzeźbę, pantomimę, improwizację, żywy obraz, służącą do jego realizacji. Po zakończeniu dramy nauczyciel omawia pracę uczniów. CZYNNOŚCI UCZNIÓW Czynności uczniów uzależnione są od techniki dramy: ROZMOWA: w zespołach dwuosobowych przeprowadzany jest dialog na podany temat, WYWIAD: jeden z uczniów wciela się w postać historyczną i odpowiada na pytania innych, MUZEUM: klasa przedstawia wystawę na określony temat, RZEŹBA: dwoje uczniów (jeden jest rzeźbiarzem, a drugi rzeźbą) przedstawia postać historyczną, PANTOMIMA: uczniowie poprzez język ciała prezentują określoną sytuację związaną z tematem lekcji, IMPROWIZACJA: uczniowie rozpoczynają dramę znając tylko sytuację wyjściową, przebieg i jej zakończenie jest ich wytworem, ŻYWY OBRAZ: tworzone są obrazy przy wykorzystaniu własnego ciała przedstawiające zdarzenia, które zatrzymujemy w najbardziej dramatycznym momencie. Uwagi dotyczące realizacji: - w czasie dramy możemy stosować różne środki dydaktyczne ( np. ilustracje, reprodukcje) - dramę na lekcji stosujemy jako: metodę samodzielną; metodę dominującą; metodę uzupełniającą.

Drzewo decyzyjne Metoda która polega na graficznym zapisie procesu podejmowania decyzji Stosując tę metodę: znajduje się różne rozwiązania danego problemu; zauważa się różne związki między rozwiązaniami; dostrzega się skutki przyjętego rozwiązania. Ujemną stroną tej metody jest to, że przy podejmowaniu decyzji za KRYTERIUM WYBORU DECYZJI, przyjmowane są cele i wartości wybrane przez uczniów i nauczyciela. Kształcenie umiejętności: prezentacji własnego punktu widzenia; rozwiązywania problemów w sposób twórczy; podejmowania indywidualnych decyzji; poprawnego posługiwania się językiem ojczystym; rozwijanie sprawności umysłowych.

Etapy postępowania: Etap wstępny: - przygotowanie schematu drzewa, podanie problemu w taki sposób, aby uczniowie mieli możliwość wyboru (wpisanie go w pień drzewa);

• określenie celów i wartości branych pod uwagę przez podejmujących decyzje. Etap zasadniczy:
• podanie rozwiązań (wpisanie ich w gałęzie drzewa; gałęzi jest tyle, ile jest rozwiązań);
• określenie pozytywnych i negatywnych skutków każdego rozwiązania. Etap końcowy:
• podjęcie decyzji.

CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA Nauczyciel dokładnie precyzuje problem, aby uczniowie widzieli konieczność dokonania wyboru. Problem wpisuje w pień drzewa. Następnie określa cele i wartości, które wpisuje na górze drzewa. Nauczyciel określa czas wykonania ćwiczenia, a po jego wykonaniu komentuje wyniki. CZYNNOŚCI UCZNIÓW Uczniowie szukają rozwiązań problemu. W wyniku tych poszukiwań powstaje zbiór pozytywnych i negatywnych skutków każdej z możliwości rozwiązania (proponowanych rozwiązań problemu). Wyniki swojej pracy wpisują na przygotowane arkusze drzewa decyzyjnego. Po skończonej pracy prezentują jej wyniki. Uwagi dotyczące realizacji:

• problem musi być tak sformułowany, aby uczniowie dostrzegli potrzebę dokonania wyboru.
  POMOCE: Schemat drzewka decyzyjnego ( zał. nr. 4 )

Linia czasu Jest metodą wizualnego przedstawienia problemu, ukazującą linearnie następstwo czasowe. Jest to dobra metoda chronologicznego przedstawienia zdarzeń. Można stosować tę metodę z powodzeniem w nauce wielu przedmiotów: historii, biologii, geografii, języka polskiego.
PRZYKŁAD: Polscy laureaci literackiej Nagrody Nobla

Mapa pojęciowa (mentalna) Mapa pojęciowa jest metodą wizualnego przedstawienia problemu, rodzajem schematu pojęciowego ilustrującego nasz sposób myślenia za pomocą słów, obrazów, zdjęć, rysunków itp. Aby stworzyć mapę pojęciową, należy wyjść od interesującego nas pojęcia, problemu, a następnie stworzyć wokół niego sieć logicznych połączeń. PRZYKŁAD: Schemat poszukiwania informacji w bibliotece szkolnej

Port folio Metoda polegająca na planowaniu, organizowaniu i ocenianiu własnego uczenia się. Podczas jej realizacji tworzona jest teczka z materiałami na zadany temat przez nauczyciela. Dzięki tej metodzie u uczniów kształcone są następujące umiejętności:

• systematyczności,
• dokładności,
• oceniania własnej pracy,
• planowania pracy. CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA Nauczyciel podaje temat portfolio na miesiąc przed lekcją, wyjaśnia jakie materiały można zbierać. CZYNNOŚCI UCZNIÓW Uczniowie zbierają materiały na określony temat. Mogą to być: ilustracje, teksty źródłowe, mapki, zdjęcia, opisy itp. Po zebraniu wszystkich materiałów porządkują je według kryteriów ustalonych przez nauczyciela.

Poker kryterialny Jest to dydaktyczna gra planszowa. Metoda ta pozwala kształtować u uczniów umiejętność : - prowadzenia negocjacji, - prezentacji własnego punktu widzenia, - wystąpień na forum klasy, - poprawnego posługiwania się językiem ojczystym. CZYNNOŚCI NAUCZYCIELA Nauczyciel dzieli klasę na 5-osobowe zespoły, przygotowuje zestawy kart z hasłami dotyczącymi określonego zagadnienia oraz plansze i instrukcje. Zestaw powinien liczyć minimum po 20 kart, a w zależności od zagadnienia, może być ich więcej. CZYNNOŚCI UCZNIÓW Jeden z uczniów rozdaje karty w swojej grupie. Osoba rozpoczynająca grę wybiera spośród swoich kart, jedną kartę z najważniejszym, wg niego zapisem, i układa na polu z kryteriami pierwszorzędnymi, każdy następny uczeń wykłada swoje karty aż wszystkie pola na planszy zostaną zapełnione. W czasie gry można wymienić kartę na poszczególnych polach pod warunkiem uargumentowania swojej decyzji i zaakceptowania jej przez grupę, karta wycofana z planszy wraca do właściciela. Wygrywa ten uczeń, który najszybciej umieści swoje karty na planszy. Po zakończeniu gry przedstawiciele poszczególnych grup prezentują wyniki odczytując te kryteria, które przyjęli za pierwszorzędne. Wyniki z poszczególnych grup można zapisać na tablicy. POMOCE: Karty do gry w jednym zestawie – 20 szt. oraz plansza do gry ( zał. nr. 5 )

Arkusz oceny do dyskusji punktowanej

Karta oceny dyskusji System punktowania Maksy- malnaliczbapunktów Uczniowie A B C D E F Punkty dodatnie Podanie faktu +1 Skomentowanie faktu +2 Podanie nowej informacji +2 Zaangażowanie nowej osoby w dyskusję +1 Zwrócenie uwagi na błąd +2 Kultura zachowania w czasie dyskusji +1 Przestrzeganie planu dyskusji +1 Punkty ujemne Błędna wypowiedź -2 Wypowiedź nie na temat -1 Nieprzestrzeganie planu dyskusji -1 Przeszkadzanie w czasie dyskusji -1 Brak udziału w dyskusji -2 Punkty uzyskane przez ucznia Ocena uzyskana przez ucznia

ZAŁĄCZNIK NR. 1 Schemat metaplanu

Problem

        Jak było?     Jak być powinno?
        ………………….    ……………………
        ………………….    ……………………
        ………………….    ……………………
        ………………….    …………………… 

Dlaczego nie było tak, jak być powinno? …………………………….. ……………………………. ……………………………. …………………………….

Wnioski ………………………….. ………………………….. ………………………….

…………………………

ZAŁĄCZNIK NR. 2 Schemat drzewka decyzyjnego

ZAŁĄCZNIK NR. 4 Karty do gry w jednym zestawie – 20 szt. oraz plansza do gry

ZAŁĄCZNIK NR. 5

Układ sali podczas debaty oksfordzkiej

ZAŁĄCZNIK NR. 3 LITERATURA

1. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarek E., Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Zakład wydawniczy SFS, Kielce 2000.
2. Brzezińska A. , Edukacja przez aktywne uczestnictwo. “Edukacja i dialog”, nr 9 1994.
3. Dłużniewski B. , Metody aktywizujące w doskonaleniu zawodowym . WSiP, Warszawa 1971.
4. Głowacki S., Metoda projektów jako narzędzie integracji. WOM , Kielce 1999.
5. Krzyżewska J., Aktywizujące metody i techniki w edukacji. Suwałki 2000.
6. Kupisiewicz Cz., Podstawy dydaktyki ogólnej. Polska Oficyna Wydawnicza “BGW”, Warszawa 1996.
7. Nalaskowski S., Metody nauczania. Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 1998.
8. Rau K., Ziętkiewicz E., Jak aktywizować uczniów. G&P Oficyna Wydawnicza, Poznań 1999.
9. Szlosek F., Wstęp do dydaktyki przedmiotów zawodowych. WSI, Radom 1995.
10. Toraszkiewicz M.,jak uczyć lepiej? Warszawa 2000.