Obraz Matki Boskiej zawarty w „Bogurodzicy” i wizerunek Maryi w „Lamencie świętokrzyskim” - porównanie.

„Bogurodzica” oraz „Lament świętokrzyski” to jedne z najbardziej znanych wierszy średniowiecza. Oba utwory to pieśni religijne. W obu występuje tematyka maryjna. Jednak każdy z nich przedstawia Matkę Boską w innym świetle. W kulturze średniowiecznej na ziemiach polskich można dostrzec dużą rolę pełnioną przez Maryję. Była ona jedną z najchętniej przedstawianych postaci biblijnych w średniowieczu. Maryja była jednocześnie człowiekiem i Matką Boga. Była opiekunką, matką wszystkich ludzi, matką idealną. To, że była kobietą, zwykłym człowiekiem, powodowało, że stała się bliska ludziom średniowiecza.

„Bogurodzica” oraz „Lament świętokrzyski” to jedne z najbardziej znanych wierszy średniowiecza. Oba utwory to pieśni religijne. W obu występuje tematyka maryjna. Jednak każdy z nich przedstawia Matkę Boską w innym świetle. W kulturze średniowiecznej na ziemiach polskich można dostrzec dużą rolę pełnioną przez Maryję. Była ona jedną z najchętniej przedstawianych postaci biblijnych w średniowieczu. Maryja była jednocześnie człowiekiem i Matką Boga. Była opiekunką, matką wszystkich ludzi, matką idealną. To, że była kobietą, zwykłym człowiekiem, powodowało, że stała się bliska ludziom średniowiecza. Jednak jako ta wywyższona przez Boga, znajdowała się w hierarchii wyżej niż zwykli ludzie. Do niej zanoszono modlitwy, ją proszono o wstawiennictwo u Ojca w niebie. Matka Jezusa była jednocześnie przykładem całkowitego zawierzenia Bogu. Była Jego służebnicą, przyjęła nakaz i stała się matką Jezusa. Jak każda matka bez wątpienia kochała swoje dziecko. Wiedziała, że Jezus jest żywym Bogiem na Ziemi ale dla niej był synkiem, bardzo bliską istotą. Jej cierpienie związane ze śmiercią Jezusa na krzyżu było również wielokrotnie wykorzystywane w motywach średniowiecznych. „Bogurodzica” powstała wcześniej niż „Lament świętokrzyski”. Rycerstwo polskie śpiewało ją już przed Bitwą pod Grunwaldem. Utwór ten jest uważany za zabytek języka polskiego. Pieśń rozpoczyna się apostrofą do Matki Bożej. Podmiot liryczny jest podmiotem zbiorowym. Do Maryi zwracają się ludzie na ziemi o wstawiennictwo do Boga. W drugiej zwrotce adresatem jest Syn Boży, do Niego, poprzez Jana Chrzciciela, są zanoszone prośby o dobre życie na ziemi i zbawienie. Konstrukcja utworu jest oparta na kompozycji deesis (Jezus Chrystus w centrum, Maria i Jan Chrzciciel jako pośrednicy między Nim i ludźmi). Występuje charakterystyczna dla średniowiecza hierarchiczność świata: ludzie nie zwracają się do Chrystusa wprost, tylko przez pośredników. Postać Maryi jest w „Bogurodzicy” bardzo majestatyczna, prawie boska. Ludzie modlą się do niej o pośrednictwo, o poparcie ich próśb u Boga. Uważają Maryję za matkę, która jest zdolna wyprosić u swojego Syna łaski. Maryja nie wydaje się szczególnie bliska ludziom zanoszącym modlitwy. Przepaść między ludźmi i Maryją jest znaczna. Podkreślają to przede wszystkim zwroty „Bogiem sławiena” i „matko zwolena”. Maryja jest postacią mało ludzką, sławi ją sam Bóg co jeszcze bardziej podkreśla jej boskość. Zupełnie inny obraz Matki Bożej znajdujemy w drugim utworze. „Lament świętokrzyski” pochodzi z XV wieku. Z samego tytułu dowiadujemy się, że jest to utwór wyrażający czyjeś cierpienie, rozpacz i bezradność wobec losu. W tym wypadku jest to lament Matki Bożej pod krzyżem. Cierpienie spowodowane stratą ukochanego Syna. Maryja najpierw zwraca się do ludzi zgromadzonych pod krzyżem. Chce podzielić się z nimi swoim cierpieniem. Używa zwrotów: „posłuchajcie, bracia miła(…)” i „pożałuj mię, stary, młody(…)”. Maryja płacze, że straciła swojego jedynego, ukochanego Syna. Matka płacze, że jej potomek umiera w tak straszliwych męczarniach. Zwracając się do swojego dziecka, używa zdrobnień („Synku miły”), nie zwraca się do Jezusa jak do Boga. Maryja jest w tym utworze bardzo ludzka. Zwraca się do synka, który został skrzywdzony. Chce mu pomóc - „Twoja głowka krzywo wisa, tęć bych ja podparła,/ Krew po tobie płynie, tęć bych ja utarła(…)”. Chce być blisko i nie może, co jeszcze bardziej potęguje jej ból. Potem zwraca się do archanioła Gabriela. Pyta czemu spotyka ją cierpienie, kiedy obiecano jej radość z bycia Bożą Matką. Gabriel obiecywał jej, że będzie pełna miłości, a jest „pełna smutku i żałości”. W przedostatniej zwrotce Maryja mówi do wszystkich matek na całej ziemi. „Proścież Boga, wy miłe i żądne maciory (…)”. Matki mają prosić Boga, aby nie dopuścił On do takiego cierpienia ich dzieci. Żeby żadna matka nie musiała przeżywać tego, co Maryja przeżyła na widok swojego ukrzyżowanego Syna. Utwór kończy ponowna apostrofa do Chrystusa, w której Maryja wyraża przekonanie, że nie będzie mieć innego syna poza Nim i że nigdy nie odnajdzie pocieszenia. W „Lamencie świętokrzyskim” ukazana jest ta najbardziej ludzka część Maryi. Cała wypowiedź matki Bożej nasycona jest emocjami. Nie ma tutaj miejsca na jej boskość. Jest cierpiącą matką, przeżywa taki sam ból jak zwykli śmiertelnicy. W tym utworze wykorzystany jest motyw Stabat Mater Dolorosa – stała matka boleściwa. Motyw ten ukazuje Matkę Bożą stojącą pod krzyżem i rozpamiętującą mękę swojego Syna. Podsumowując, oba utwory opisują Matkę Bożą. W „Bogurodzicy” jest ona pośredniczką między Bogiem i ludźmi. Śmiertelnicy zanoszą do niej swoje prośby. Maryja jest opiekunką, służebnicą Boga. Między nią a ludźmi jest duża przepaść. „Lament świętokrzyski” ukazuje ludzką stronę Matki Bożej. Jest ona ukazana jako cierpiąca po stracie syna matka. Jest bliska człowiekowi, bo cierpi tak, jak on. Maryja prosi ludzi o to, by dostrzegli jej cierpienie. Różnice w przedstawieniu Maryi wynikają z różnych intencji autorów. Jeden twórca chciał podkreślić boską stronę Maryi, a drugi – jej ludzką stronę.