ARTYSTA I JEGO EPOKA Hans Memling (1440 - 1494) jest przedstawicielem wczesnego odrodzenia w Europie. Uczył się prawdopodobnie u Stephana Lochnera w Kolonii i u Rogiera van der Weydena w Brukseli. W roku 1465 zamieszkał w Brugii, a już w 1467 stał się członkiem gildii św. Łukasza. Należał do najbogatszych mieszkańców miasta; był właścicielem trzech domów, zatrudniał też wielu uczniów i pomocników a także figurował na liście 247 najwyżej opodatkowanych mieszkańców miasta. Hans Memling znany jest przede wszystkim jako twórca ołtarzy. W Polsce najbardziej znany jest ołtarz Sądu Ostatecznego, który znajduje się w Muzeum Narodowym w Gdańsku. Portrety Memlinga odznaczają się zrównoważoną i klarowną kompozycją, miękkim modelunkiem i intensywnym, lecz harmonijnym kolorytem. Istotną cechą jego malarstwa jest zręczny eklektyzm zapożyczony od wielkich poprzedników takich jak J. van Eyck czy D. Bouts.

TYTUŁ I TEMAT DZIEŁA Tematem dzieła jest zaczerpnięta z Biblii scena Sądu Ostatecznego, czyli końcowego ?rozliczenia? Boga z ludźmi, w której to opisano, że nastąpi kiedyś dzień, kiedy świat się skończy, zmarli zmartwychwstaną, a Jezus ponownie przyjdzie w chwale sądzić żywych i umarłych. Przedmiotem sądu będą dobre i złe uczynki popełnione przez ludzi podczas ich ziemskiego życia. Grzesznicy zostaną strąceni do piekła, a sprawiedliwi będą żyć wiecznie w niebie. Nikomu prócz Stwórcy nie jest jednak znana data końca świata. W średniowieczu widziano w Bogu surowego sędziego, a w końcu świata i Sądzie Ostatecznym zemstę Boga za grzechy ludzkości. Sceny Sądu Ostatecznego należą do najbardziej poruszających przedstawień sztuki średniowiecznej, a w XV wieku były popularnym w malarstwie tematem. Sąd Ostateczny jest też centralnym motywem eschatologii chrześcijańskiej.

KOMPOZYCJA OBRAZU I JEJ ZWIĄZEK Z WYMOWĄ DZIEŁA Kompozycja ?Sądu Ostatecznego? ma ścisły związek z wymową całości dzieła. Obraz ma formę tryptyku, czyli jest on złożony z trzech części. Środkowa część obrazu przedstawia najprawdopodobniej Czyściec lub Ziemię, gdzie odbywa się Sąd i ważenie dusz, lewe skrzydło tryptyku ? wstąpienie do nieba, a prawe ? strącenie do piekła. W kompozycji zastosowane jest deesis, czyli w centrum obrazu znajduje się Chrystus, a wokół Niego siedzą apostołowie wraz z Janem Chrzcicielem i Matką Boską i otaczają go półkolem.

SPOSÓB PRZEDSTAWIENIA SCENY Środkowa część obrazu ukazuje nam wizję Czyśćca - miejsca ?postoju? dusz. Na środku stoi (prawdopodobnie) Archanioł Gabriel w błyszczącej, złotej zbroi. Trzyma on w ręku mosiężną wagę z uchwytem w kształcie krzyża. Służy ona do ważenia ludzkich uczynków ? tych dobrych i tych haniebnych. Anioł zachowuje powagę i jest spokojny, co widać po rysach jego twarzy. Przy nim latają trzy anioły z trąbami, co wg Apokalipsy Świętego Jana ma oznaczać koniec świata. W tle widać anioła walczącego z diabłem o duszę jednego z sądzonych.