Życie i twórczość Mirona Białoszewskiego

Twórczość Mirona Białoszewskiego zapewniła mu stałe miejsce w literaturze współczesnej. Najwięcej uznania zdobył sobie Pamiętnik z powstania warszawskiego oraz poezja lingwistyczna podnosząca do rangi przedmiotu lirycznych uniesień rzeczy codziennego użytku, a nawet odpady, wykorzystująca szczególne walory jeżyka potocznego, „niskiego”, który – w odnowionych układach składniowych i struktu­rach słowotwórczych – w oryginalny zaskakujący sposób prowadzi do poetyckich refleksji i wzruszeń. Przystępując do rozważań na temat zapisu obrazów z udręczonej powstaniem Warszawy, warto w ogólnym zarysie poznać twórczość autora tego nietuzinkowego dzieła, niezwykłego zarówno na tle innych utworów tego gatunku jak i wśród tekstów ukazujących losy ludzi podczas działań powstańczych w stolicy w 1944 r. Miron Białoszewski urodził się 30 czerwca 1922 r. w Warszawie, zmarł w tym samym mieście 17 czerwca 1983 r.1 Kształcił się w sto­licy i tam studiował polonistykę na tajnym uniwersytecie. Po upadku powstania został wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec. Po powrocie do kraju pracował jako sortownik listów na poczcie, reporter w prasie codziennej. Kontynuował studia polonistyczne. Jako poeta debiutował w 1947 r. m.in. wierszami o tematyce powstańczej („Warszawa”). Publikował też swoje teksty w „Odrodzeniu”, pisywał piosenki i utwory dla dzieci. W 1955 r. wraz z L. Heringiem i L. Murawską Białoszewski założył eksperymentalny Teatr na Tarczyńskiej (w mieszkaniu L. E. Stefańskiego), później nazwany Teatrem Osobnym, dla którego pisy­wał również programy dramatyczne z wykorzystaniem własnych tek­stów. Teatr ten działał do 1963 r. Ważną datą w biografii M. Białoszewskiego był rok 1956 – wtedy ukazał się pierwszy tom poezji pt. Obroty rzeczy – Autora mylnie kojarzono z tzw. „pokoleniem 56”, ale dostrzeżono, że jest to twórca określony przez doświadczenia wojenne. Z dużym zainteresowaniem przyjmowano również kolejne tomy: Rachunek zachciankowy (1959), Mylne wzruszenia (1961), Było i było (1965). Największy sukces przy niósł Białoszewskiemu Pamiętnik z powstania warszawskiego opublikowany w 1970 r. Pisarz otrzymał w 1971 r. nagrodę ministra kultury i sztuki II stopnia. W 1973 r. ukazały się dramaty pt. Teatr Osobny i tom prozy Donosy rzeczywistości. Kolejne publikacje to proza: Szumy, zlepy, ciągi (1976), Zawał (1977) i poezja: Odczepić się (1978). Ukoronowaniem uznania dla twórcy było przyznanie mu w 1980 r. nagrody literackiej m. Warszawy. Zaskoczeniem dla czytelników i krytyków było podniesienie do rangi poetyckiego tematu przedmiotów codziennego użytku, zwykłych szarych rzeczy, zniszczonych sprzętów, obiektów należących do sfery kiczu, taniego jarmarku, często kalekich i skazanych na wyrzucenie. Z motywami tematycznymi współgra dążenie do wykorzystania mowy potocznej, a nawet nieporadnej czy wykolejonej, z błędami językowymi. Zapis codzienności opiera się niekiedy na prezentacji elementów przypomnianych, snów, spotkań, stopniowo przechodzi w rejestr układający się w całość – jakby dzien­nik czy kronikę rodową2 – by następnie rozwijać się w bardziej rozbu­dowane struktury ewoluujące w kierunku prozy. Małe historyjki, anegdoty, spostrzeżenia, opisy miejsc, reakcji ludzkich, stanów emocjonalnych i wyglądów rzeczy są podstawą Pamiętnika z powsta­nia warszawskiego. Miron Białoszewski był twórcą niezależnym, niepodporządkowanym ideologiom czy organizacjom. Jego dorobek wyróżnia się na tle literatury współczesnej oryginalną tematyką i sposobem ujęcia. Potrafił – wykorzystując realia codzienności i zwykłość „niskiego” języka – prowadzić czytelnika do wzruszeń oraz refleksji na wysokim szczeblu odbioru. Dokonał swoistego połączenia realizmu z metafizyką, szarości i powszedniości z poezją. Odnowił w ten sposób pojmowanie liryki. Przestała być zastrzeżona dla wielkich uniesień i estetycznych niepowtarzalnych przedmiotów – weszła w zwyczajne życie na zasadzie działań sprzężonych, tak jak codzienność wkroczyła do wierszy. Równie niezwykłym zjawiskiem na tle gatunku i relacji o powsta­niu warszawskim był Pamiętnik, najsłynniejsze dzieło prozą Mirona Białoszewskiego. Ponieważ niniejsze opracowanie jest poświęcone szczegółowej prezentacji tego tekstu, w tym miejscu poprzestaniemy jedynie na stwierdzeniu, że warto się z nim zapoznać w osobistej lek­turze oraz przemyśleć je w oparciu o nasze opracowanie.