Euroregion -Euroregiony to stałe struktury współpracy trans granicznej między bezpośrednio sąsiadującymi ze sobą władzami jednostek lokalnych i regionalnych usytuowanych wzdłuż wspólnych granic państwowych, ustanowione decyzją regionów przygranicznych dwóch lub więcej państw. Euroregion to jeden z pomysłów Unii Europejskiej na poprawę kooperacji międzynarodowej. Ma on charakter transgraniczny, co oznacza, że obejmuje swoim obszarem fragmenty terytoriów minimum dwóch państw. Tworzenie euroregionów wynika z inicjatywy władz samorządowych i lokalnych danego regionu, które nawiązują współpracę z przedstawicielami tego samego szczebla w państwie (lub państwach) sąsiadujących. Nie muszą one przynależeć do Unii Europejskiej. Mogą posiadać status kandydata lub po prostu graniczyć z obszarem UE. Spośród ich cech charakterystycznych wyróżnić można następujące kwestie: — Euroregiony i podobne struktury nie są ani nową formą administracji, ani też nowym szczeblem rządowym, lecz stanowią platformę wymiany i transgranicznej współpracy horyzontalnej pomiędzy władzami lokalnymi i regionalnymi; tym samym wzmacniają współpracę na linii pionowej między władzami lokalnymi lub regionalnymi, rządami i instytucjami europejskimi. — Są to stowarzyszenia władz lokalnych i regionalnych znajdujących się po obu stronach granicy państwowej, czasami dysponujących zgromadzeniem parlamentarnym. — Są to stowarzyszenia transgraniczne, posiadające stały sekretariat, zespół techniczny i administracyjny oraz własne zasoby. — W niektórych wypadkach są to podmioty podlegające prawu prywatnemu, oparte na organizacjach nienastawionych na zysk lub fundacjach działających po obu stronach granicy zgodnie z właściwymi systemami prawa krajowego. W innych zaś to podmioty podlegające prawu publicznemu, oparte na umowach międzypaństwowych i odpowiedzialne m.in. za zaangażowanie władz lokalnych i regionalnych oraz współpracę między nimi. — Euroregiony są często definiowane nie tylko poprzez swój zasięg geograficzny czy polityczno-administracyjny — przejawiają również wspólne cechy gospodarcze, społeczne lub kulturowe. Pierwszym euroregionem był założony w 1963 roku Region Basiliensis obejmujący ziemie niemieckie, francuskie i szwajcarskie wzdłuż Renu. W 1977 roku powstało Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych, w 1980 roku Rada Europy przyjęła konwencję madrycką regulującą zasady powstawania euroregionów - zgodnie z nią euroregiony nie są wyłączone spod jurysdykcji państw, nie mają osobowości prawnej, nie naruszają granic, ich działalność nie może być sprzeczna z ustawodawstwem wewnętrznym państw. Polska ratyfikowała tę konwencję w marcu 1993 roku. Polskie obszary przygraniczne są obecnie zrzeszone w 15 euroregionach, które obejmują całość granic lądowych kraju i część morskich; najstarszym polskim euroregionem jest Nysa, utworzony 21 grudnia 1991 roku wraz z obszarami Czech i Niemiec przyległymi do granicznej rzeki o tej nazwie.

PODSTAWY PRAWNE FUNKCJONOWANIA EUROREGIONÓW:

Do dokumentów stanowiących ramy prawne dla współpracy trans granicznej i euroregionów należą umowy sporządzane przez instytucje międzynarodowe, a zwłaszcza przez Radę Europy, czy Stowarzyszenie Europejskich Regionów Granicznych. Należą do nich przede wszystkim:

– Europejska Konwencja Ramowa o współpracy transgranicznej między wspólnotami i władzami terytorialnymi, tzw. Konwencja Madrycka z 21 maja 1980 roku wraz z protokołem Dodatkowym do Konwencji (DzU z 1993 r., nr 61, poz.268);

– Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych z 1981 roku,

– Europejska Karta Samorządu Terytorialnego z 1985 roku, zwana Kartą Samorządu Lokalnego;

– Europejska Karta Samorządu Regionalnego z 1997 roku, nazwana Kartą Samorządności Regionalnej

W preambule Konwencji Madryckiej, która w stosunku do Polski weszła w życie w czerwcu 1993 roku, postanowiono, że państwa sygnatariusze powinny wspierać współpracę trans graniczną i w ten sposób przyczyniać się do postępu gospodarczego i społecznego obszarów przygranicznych oraz umocnienia poczucia wspólnoty, która łączy narody i regiony Europy.

Art. 3 ust. 4 Konwencji stanowi, iż współpraca trans graniczna to „każde wspólne działanie mające na celu umocnienie i dalszy rozwój sąsiedzkich kontaktów między wspólnotami i władzami terytorialnymi dwóch lub większej liczby Umawiających się Stron, jak również zawarcie i przyjęcie porozumień do realizacji tychże zamierzeń”. Określenie „wspólnoty i władze terytorialne” dotyczy jednostek, urzędów i instytucji realizujących zadania lokalne i regionalne.

Konwencja reguluje ogólne zasady współpracy trans granicznej w odniesieniu do jej podmiotów – samorządów i jednostek władzy lokalnej, oraz podstawowe obowiązki państwa w tym zakresie. Dokument ten określa zakres oraz formy i instrumenty współpracy. Wymienia się w nim następujące dziedziny współdziałania: -rozwój regionalny i lokalny, ochronę środowiska, rozbudowę usług publicznych, pomoc wzajemną w razie katastrof i nieszczęść. Załącznik nr 1 Konwencji zawiera wzory porozumień międzypaństwowych oraz wzory porozumień, statutów oraz umów zawieranych przez władze lokalne. Proponowane modele prawne współpracy to: – porozumienia międzypaństwowe; – porozumienia na szczeblu lokalnym i regionalnym typu gentelman’s agreements; – umowy na szczeblu regionalnym i lokalnym zawierające prywato- lub publicznoprawne zobowiązania prawnie wiążące

W Konwencji dwukrotnie podkreśla się nadrzędność prawa krajowego każdego sygnatariusza w stosunku do umów zawieranych przez partnerów współpracy trans granicznej. Nawiązanie współpracy trans granicznej w myśl omawianej Konwencji nie prowadzi do utworzenia samodzielnego bytu prawnegow ramach państwa.

Europejska Karta Regionów Granicznych i Transgranicznych została przyjęta w 1981 roku w Euroregionie Pomerania, zaś znowelizowana na zgromadzeniu Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych w 1995, a następnie w 2004 roku. Karta jest formą kodeksu współpracy trans granicznej, opracowanego w wyniku wymiany doświadczeń na forum Stowarzyszenia. W dokumencie tym zdefiniowano między innymi termin “współpracy transgranicznej”. Pod pojęciem tym rozumie się współpracę przylegających do siebie regionów granicznych lub współpracę zagraniczną władz szczebla regionalnego i lokalnego, organizacji lub instytucji reprezentujących obszary graniczne. Pojęcie to obejmuje także wszelkie przedsięwzięcia sprzyjające wzmacnianiu więzi gospodarczych i kulturowych między związanymi stronami oraz porozumienia o różnym charakterze służące powstawaniu podobnych zależności. Jak stwierdza P. Wahl, „Jest to szczególna forma współpracy międzynarodowej mająca 2 podstawowe cechy: • sąsiedzkość kontaktów • regionalny lub lokalny poziom współpracy”. Równocześnie dokument zaznacza, iż współpraca transgraniczna jest pojęciem szerszym niż współpraca euroregionalna, która to – w przeciwieństwie do transgranicznej – charakteryzuje się wyższym stopniem zinstytucjonalizowania. Staje się to przyczyną powoływania w jej zakresie komitetów, sekretariatów czy stowarzyszeń.

Europejska Karta Samorządu Terytorialnego, sporządzona w Strasburgu 15 października 1985 roku, w Polsce weszła w życie 1 marca 1994 roku. Jest ona w zasadzie umową międzynarodową, wiążącą państwa, które ją podpisały i ratyfikowały. Dzięki niej idea autonomii lokalnej została włączona do prawa międzynarodowego publicznego. Zawiera ona precyzyjne postanowienia dotyczące koncepcji i kompetencji samorządów lokalnych i lokalnej samorządności. Państwo ratyfikujące Kartę powinno respektować generalne zasady demokracji lokalnej, w tym prawo społeczności lokalnych do zrzeszania się w międzynarodowych związkach i porozumieniach współpracy trans granicznej w „granicach określonych prawem” .

Znacznie szersze kompetencje w zakresie uprawnień regionów wprowadza przyjęta w czerwcu 1997 roku Europejska Karta Samorządu Regionalnego, wskazując region jako podmiot samorządowy prowadzący własną politykę i szeroką współpracę międzynarodową, w tym transgraniczną. Karta proponuje, aby szczególnym uprawnieniem regionów była możliwość wprowadzenia własnego ustawodawstwa, którego ramy byłyby określone w ustawach. Zakładając tak dużą autonomię regionów, Karta zawiera gotowy katalog zastrzeżeń, które mogą wnosić państwa ratyfikując ją. Zastrzeżenia takie przyjęto w polskim ustawodawstwie będącym na pozycji nadrzędnej w stosunku do postanowień Karty.

Otóż w Ustawie z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa w artykule 75 zobowiązano sejmik województwa do uchwalania priorytetów współpracy zagranicznej województwa, określających główne cele tej współpracy i priorytety geograficzne oraz zamierzenia co do przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń regionalnych, w tym euroregionów. Zatem współpraca zagraniczna, w tym transgraniczna musi być prowadzona zgodnie z prawem wewnętrznym, polityką zagraniczną państwa, jego międzynarodowymi zobowiązaniami oraz w granicach zadań i kompetencji województwa.

Zasady oraz formy międzynarodowej współpracy na poziomie lokalnym i regionalnym uregulowano w Polsce w Konstytucji RP, odpowiednich ustawach oraz ratyfikowanych umowach międzynarodowych. Dokumenty te nie wprowadzają określenia „euroregion”; euroregiony są z zasady strukturami powstałymi na podstawie umów między stowarzyszeniami gmin leżących po przeciwnych stronach granicy. Powstają one nie w celu przejęcia władztwa administracyjnego, lecz ich zadaniem jest promowanie kultury regionalnej, turystyki, czy ożywianie wymiany handlowej i rynku pracy terenów przygranicznych.

Zasady współpracy przygranicznej uregulowano w ustawie z 15 września 2000 roku o zasadach przystępowania jednostek samorządu do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych i regionalnych [DzU 2000 r.,nr 91, poz. 1009]. Uchwała o przystąpieniu jednostki samorządowej do zrzeszenia wymaga zgody ministra właściwego do spraw zagranicznych, zaś zrzeszenia muszą działać zgodnie z polskim prawem wewnętrznym, polityką zagraniczną państwa oraz jego międzynarodowymi zobowiązaniami (art. 2). W ustawach o samorządzie powiatowym i o samorządzie wojewódzkim, a także gminnym znajdujemy powtórzenie powyższych postanowień dotyczących przystępowania do międzynarodowych zrzeszeń społeczności lokalnych, a nawet ich rozwinięcie. Współpraca transgraniczna musi być prowadzona zgodnie z prawem wewnętrznym, jak również polityką zagraniczną państwa, jego międzynarodowymi zobowiązaniami oraz w granicach kompetencji i zadań jednostek władzy lokalnej. Umowy międzypaństwowe, w oparciu o które zawierane są regionalne lub lokalne umowy czy porozumienia stanowią często podstawę do nawiązywania współpracy transgranicznej. W przypadku euroregionów współpraca ta ma z reguły charakter formalny, tj. oparty na jasno określonej formule prawnej.

CELE I ZADANIA EUROREGIONÓW

Strategiczne cele euroregionów to:  Szeroko pojmowany rozwój regionu  Wymiana doświadczeń i informacji  Wspieranie kultury, oświaty i sportu w regionie  Wspólne rozwijanie transportu, komunikacji i łączności w regionie, w tym poprawianie bezpieczeństwa mieszkańców  Rozwój turystyki, w tym usprawnianie przepływu turystów przez granicę  Współpraca między szkołami i młodzieżą, w tym wspólne dbanie o ekologię i środowiska naturalnego

Główne cele Euroregionu to:  Inicjowanie powstawania nowych przejść granicznych,  Ochrona środowiska naturalnego i przeciwdziałanie zagrożeniom ekologicznym,  Korzystne zagospodarowanie przestrzenne regionu,  Współpraca w rozwoju turystyki,  Wymiana kulturalna i troska o dziedzictwo kulturowe,  Współpraca przy likwidowaniu pożarów i katastrof,  Współdziałanie w zakresie pomocy społecznej i humanitarnej,  Rozwój kontaktów ludności zamieszkującej w Euroregionie  Wymiana kulturalna i opieka nad wspólnym dziedzictwem kultury,  Współpraca służb ratowniczych i górskich na terenie Euroregionu,  Współpraca między szkołami i młodzieżą na terenie Euroregionu. poprawę warunków życia ludzi zamieszkujących obszar Euroregionu,  Ułatwienie wzajemnych kontaktów,  Zbliżenie lokalnych społeczeństw,  Przełamywanie historycznych uprzedzeń  Programowanie prac zmierzających do zapewnienia zrównoważonego rozwoju gospodarczego z uwzględnieniem stanu rozwoju gospodarki każdej ze stron,  Wspieranie działań zmierzających do nawiązania współpracy między władzami regionalnymi i terytorialnymi.

Podstawowe zasady funkcjonowania Euroregionów  Rozróżniamy następujące zasady funkcjonowania euroregionów:  Zasada pomocniczości (subsydiarności), rozumiana jako pomoc instytucji i organizacji międzynarodowych oraz krajowych w realizacji przez regionalne i lokalne społeczności celów współpracy transgranicznej,  Zasada partnerstwa, równoprawności i równorzędności stron tworzących euroregion,  Zasada solidarności obszarów transgranicznych dążąca do kompromisu pomiędzy konkurencyjnymi poglądami,  Zasada istnienia koncepcji bądź strategii rozwoju transgranicznego służąca wypracowaniu wspólnej perspektywy transgranicznego rozwoju regionalnego.

Do równie ważnych kanonów zaliczyć należy także:  Zasadę dobrego sąsiedztwa mieszkańców pogranicza,  Zasadę zachowania tożsamości (narodowej, państwowej, regionalnej i lokalnej) przez współpracujące jednostki terytorialne i społeczności lokalne,  Zasadę dobrowolności uczestniczenia w euroregionie i w różnych formach współpracy,  Zasadę dążenia do symetrii i parytetów, polegającą na tym, że każda ze stron dysponuje taka sama ilością głosów we wszystkich organach i takim samym prawem do reprezentowania interesów euroregionu,  Zasadę pragmatyzmu oraz analizy rachunku kosztów i korzyści,  Zasadę kierowania się przyjaźnią i zaufaniem w uzgadnianiu wspólnych zamierzeń przekraczających granice,  Zasadę consensusu, czyli ustawicznego szukania wspólnego stanowiska w drodze rozmów i negocjacji,  Zasadę rotacji, tzn. zmiany miejsc organizacji i przeprowadzania różnych inicjatyw, także zmiany w przewodniczeniu różnym gremiom i instytucjom euroregionu.
ZADANIA: -Poprawa infrastruktury transgranicznej(przejścia graniczne) transportowej i komunikacyjnej -Poprawa stosunków międzyludzkich -Wymiana doświadczeń i informacji zapobieganie i zwalczanie klęsk żywiołowych -Wspólny plan zagospodarowania przestrzennego -Wymiana kulturalna i dbałość o dziedzictwo kulturowe -Rozwój przedsiębiorczości lokalnej i podnoszenie kwalifikacji ludności transgranicznej -Zdobywanie środków z funduszy strukturalnych i zarządzania nimi dla dobra obszarów euroregionalnych.

Efekty współpracy euroregionalnej Różnorodne i stale rozwijające się formy współpracy transgranicznej świadczą o rosnących i coraz bardziej konkretnych efektach tego współdziałania. Euroregiony stymulują i ułatwiają kontakty z zagranicą oraz poszerzają formy współpracy transgranicznej. Efekty te są związane z realizacją głównego celu powołania i funkcjonowania euroregionów, którym jest likwidacja negatywnego oddziaływania granic państwowych będących barierami dla rozwoju współpracy i zbliżenia społeczności lokalnych zamieszkujących po ich przeciwnych stronach. Cel ten osiągany jest poprzez wspieranie różnorodnych działań o charakterze transgranicznym, począwszy od budowy nowych przejść granicznych i infrastruktury komunikacyjnej czy wspólnych oczyszczalni ścieków, poprzez tworzenie wspólnych instytucji użyteczności publicznej, jak np. szkoły partnerskie, a skończywszy na organizacji imprez o charakterze gospodarczym, kulturalnym turystycznym itp.

W działaniach euroregionów można wyróżnić konkretne zadania, są to:  Ułatwianie samorządom gminnym i mieszkańcom dostępu do funduszy Unii Europejskiej i umożliwianie realizacji projektów przekraczających granicę jednego kraju. Dotyczy to zarówno projektów „twardych” (głównie infrastrukturalnych), jak i „miękkich” (głównie o charakterze społecznym, tzn. oświatowych, imprez sportowych itp.). Dzięki środkom z rożnych unijnych programów duża grupa samorządówlokalnych, organizacji non-profit i organizacji publicznych miała i ma szansę realizować przedsięwzięcia o charakterze kulturalnym, sportowym, turystycznym oraz gospodarczym. Wiele zrealizowanych i planowanych projektów dotyczy wspólnych spotkań społeczności z całego euroregionu, co jest bezpośrednio związane z realizacją celów statutowych i prowadzi do nawiązywania trwałych kontaktów partnerskich i osobistych, przełamywania wzajemnych uprzedzeń oraz nauki języka najbliższego sąsiada.  Prowadzenie promocji gospodarczej obszarów transgranicznych, a w szczególności pomoc małym i średnim przedsiębiorstwom, w znalezieniu zagranicznego partnera gospodarczego.  Wspieranie transgranicznych przedsięwzięć z zakresu ochrony środowiska.  Prowadzenie promocji turystycznej obszarów transgranicznych, np. wspólna promocja walorów turystycznych.  Integrowanie działań w dziedzinie nauki, oświaty, wychowania i kultury, a przez to sprzyjanie rozwojowi stosunków i pogłębianiu więzi międzyludzkich. Jest wiele przykładów konkretnych efektów współpracy w tej dziedzinie.  Prowadzenie działań zmierzających do poprawy komunikacji w ramach euroregionu m.in. poprzez: uruchamianie nowych przejść granicznych, zagospodarowywanie szlaków kolejowych, rozwój sieci ścieżek rowerowych, rozszerzenie pasa gmin, których mieszkańcy są uprawnieni do przekraczania granicy w ramach umowy o małym ruchu granicznym.  Prowadzenie działalności na rzecz integracji europejskiej m.in. poprzez tworzenie wspólnych centrów informacji europejskiej i organizowanie szkoleń.