Oświecenie 1.Ramy czasowe ok 1680 - końca XVIII Polska ok. 1740 - 1822 (początek XIX) Nazwa - jest to wiek światła, oświeca ludzki rozum. W epoce głoszono racjonalizm, czyli wiarę w rozum, triumfuje doświadczalna metoda badania rzeczywistości. Deizm – postawa, w której ludzie uważali, że Bóg to zegarmistrz, który skonstruował zegar (świat) nakręcił go i pozostawił. Deiści dopuszczają istnienie Boga jednak nie ingeruje on w życie ludzi. Ateizm- postawa pochodząca ze starożytności, która odrzuca istnienie absolutu, instancji wyższej, która stworzyła świat i nim rządzi. Libertynizm- postawa, w którą wierzyli libertyni (wolnomyśliciele) zwykle ateiści kierujący się epikureizmem (życie pełnią życia). Nie wierzą w etykę i kodeksy moralne. Empiryzm- John Locke- postawa, w której doświadczenie jest źródłem wiedzy, wg niej nie ma żadnych wrodzonych idei. a) tabula rasa- umysł na początku jest jak czysta karta, którą ma zapisać doświadczenie. Teatr- scena narodowa to publiczny stary teatr dostępny dla wszystkich, najbardziej popularna byłą komedia. Wojciech Bogusławski był odpowiedzialny za rozkwit polskiego teatru. Wprowadził dzieła Szekspira i Moliera Publicystyka- “Monitor” wyrażał poglądy środowiska związanego z królem, krytykował sarmatyzm. “Zabawy Przyjemne i Pożyteczne” wyraża upodobania literackie najbliższego otoczenia monarchy, pismo artystyczne zawiera ody, satyry, sielanki i bajki. 2.Klasycyzm- nurt dążący do jasności, porządku i harmonii. Dominuje w nim prostota i uniwersalizm. Jest głównym nurtem oświecenia. a) ADAM NARUSZEWICZ -“Balon”- oda, utwór wywodzący sie ze starożytności, charakteryzuje sie powaga tematu, patosem oraz wzniosłością stylu- pokazuje pierwszy lot balonem, człowiek ośmiela się podążać lotem Ikara. Inna perspektywa, triumf nauki, doniosły charakter. b) IGNACY KRASICKI Bajki- gatunek wywodzący się ze starożytności (Ezop) o charakterze dydaktycznym, zawiera morał, przeważnie jest alegoryczna, epigramatyczna (krótka), narracyjna (długa). “Wstęp do bajek”- bajka autotematyczna, przedstawia utopie, wszystkie wymienione sytuacje są możliwe, ale podmiot wybierze ich realność, bajka to coś fantastycznego. “Jagnie i wilcy”- ten, kto jest najsłabszy poniesie stratę. “Ptaszki w klatce”- stary i młody czyżyk, “kto nie znał wolności nie odczuwa jej braku, kto był wolny nie pogodził sie z niewolą”. “Przyjaciel”- Damon traci ukochaną Irenę, ponieważ bał się powiedzieć jej rodzicom, co czuje i poprosił przyjaciela Arysa o wstawienie, Arys zyskał Irenę. “Dewotka”- protest przeciwko fałszowi, zakłamaniu i obłudzie. Dewotka modli się, a później bije swoją służącą. Satyra- gatunek wywodzący się ze starożytności, ośmiesza i piętnuje, ukazywane w niej zjawiska lub postaci. Posługuje się karykaturą, groteską i komicznym wyolbrzymieniem. “Pijaństwo”- dialog dwóch szlachciców, dwie opozycyjne opinie. Pijak: każda sytuacja jest dobra, by się napić. Drugi: przyrównuje pijaków do zwierząt, pochwala trzeźwość, należy umiarkowanie używać wszystkiego. Wg Krasickiego człowiek uzależniony nie jest w stanie sam walczyć z nałogiem, ciągle wraca do picie. “Hymn do miłości ojczyzny”- liryka patriotyczna, pochwała miłości do ojczyzny, patos, anafory. c) STANISŁW AUGUST PONIATOWSKI- król Polski- Collegium Nobilium- pierwsza nowoczesna szkoła, nauki przyrodnicze, założyciel Stanisław Konarski- teatr- publicystyka. d) STANISŁAW STASZIC, HUGO KOŁŁĄTAJ- publicystyka Sejmu Wielkiego Sentymentalizm- nurt preromantyczny, w którym najważniejszym było przedstawienie uczuć, pochwała czułości i prostoty, zachwyt nad pięknem przyrody. Wywodzi sie od Jean-Jacques Rousseau. a) FRANCISZEK KARPIŃSKI- “Do Justyny. Tęskność na wiosnę.”- wyraża swoje uczucia, nie mówi o nich wprost, w tym pomaga mu natura, odbijająca ludzkie nastroje i emocje, współczująca człowiekowi w cierpieniu i dzieląca z nim radości. “Przypomnienie dawnej miłości”- ludowa pieśń, charakteryzuje się prostą formą, śpiewnością i kojarzeniem przeżyć ludzkich ze światem natury. “Pieśń o narodzeniu Pańskim”- napisana dla prostych ludzi, sięga do wzorców liryki barokowej, wykorzystuje antytezy, oksymorony.