WPROWADZENIE

Ergonomia – dyscyplina wiedzy stojąca na pograniczu biologii i inżynierii zajmująca się kształtowaniem materialnego środowiska pracy zgodnie z fizjologicznymi i psychologicznymi potrzebami człowieka. Obiektami zainteresowania ergonomii są zarówno proste uchwyty narzędzi ręcznych jak i złożone stanowiska pracy np. przy mikrokomputerze multimedialny, gdzie ergonomia określa czynniki istotne dla minimalizacji zmęczenia narządów zmysłów(głównie wzrok), rąk i kręgosłupa, a z drugiej strony optymalną koordynację odbioru informacji od komputera za pomocą wzroku i słuchu z wprowadzaniem informacji i dokonywaniem wyborów za pomocą klawiatury i myszki , warunkującą efektywną pracę. Twórcą terminu „ergonomia” z (greckiego ergon-praca, nomos – zasada, prawo) jest Wojciech Jastrzębowski(1799-1882), który zdefiniował ergonomię jako naukę o używaniu nadanych człowiekowi od Stwórcy sił i zdolności. Jej celem głównym jest polepszanie warunków pracy człowieka, które obejmuje dostosowanie ich do możliwości pracownika oraz właściwy dobór pracownika do danej pracy i jego edukację obejmującą specyfikę stanowiska. W Wielkiej Encyklopedii Powszechnej PWN hasło ergonomia pojawiło się dopiero w 1970 roku i od tego czasu systematycznie „przenika” do świadomości społecznej jej rola oraz zrozumienie celów i zadań stojących przed tą dyscypliną. A jest ich niemało. Najważniejszymi z nich są:

• kompleksowe analizowanie i ocenianie materialnych i psychospołecznych warunków pracy,
• opracowywanie dyrektyw i norm w zakresie minimalnych wymagań bezpieczeństwa pracy,
• analizowanie związków pomiędzy poszczególnymi elementami systemu pracy
  ( między człowiekiem, środkami pracy i środowiskiem ),
• kontrolowanie czynników decydujących o jakości warunków pracy,
• kształtowanie warunków pracy w fazie jej projektowania oraz w fazie sytuacji już zastanej (istniejącej), po to, aby możliwe było określenie kierunków jej optymalizacji czyli harmonijnego powiązania możliwości psychofizycznych pracownika i jego wydajności ( stąd też wyróżniamy ergonomię koncepcyjną i korekcyjną ),
• zapewnianie wydajności pracy wykonywanej w warunkach nie tylko pełnego bezpieczeństwa, ale pozwalających zarazem na wszechstronny rozwój pracownika – intelektualny, psychiczny i społeczny.

PRZESTRZEŃ STANOWISKA KOMPUTEROWEGO I ŚRODOWISKO PRACY Aranżując miejsce pracy należy brać pod uwagę rodzaj wykonywanej pracy oraz indywidualne parametry ciała osoby, która ma pracować na danym stanowisku. Zgodnie z przepisami stanowisko pracy powinno być wydzielone lub znajdować się w odległości co najmniej 80 cm od innego stanowiska. Na jedno stanowisko pracy przy monitorze ekranowym powinno przypadać 6 metrów kwadratowych powierzchni pokoju o wysokości co najmniej 3,3 metra. Bardzo istotnym czynnikiem wpływającym na komfort pracy jest mikroklimat pomieszczenia oraz temperatura. W okresie zimowym zaleca się, by temperatura w pomieszczeniu zamkniętym wynosiła od 20 do 24 stopni Celsjusza, a latem od 23 do 26 stopni. Pomieszczenie w okresie grzewczym należy wietrzyć co 3 – 4 godziny, w czasie wietrzenia wskazane jest unikanie przeciągów. Wilgotność powietrza powinna oscylować granicach 50 – 70 %. Wilgotność powyżej 50% zapobiega wytworzeniu się nadmiernego natężenia pola elektromagnetycznego w pobliżu komputera. OŚWIETLENIE STANOWISKA PRACY

Poziom i oświetlenie stanowiska pracy reguluje Polska Norma PN-84/E-02033 „Oświetlenie wewnątrz światłem elektrycznym”. Zalecenia międzynarodowe dla oświetlenia stanowisk komputerowych są uregulowane w normie ISO 924 oraz ISO 8995. Z pola widzenia osoby pracującej na stanowisku powinny zostać usunięte wszelkie źródła światła emitujące oświetlenie silniejsze od monitora. Zalecane jest stosowanie oświetlenia naturalnego. Jeżeli nie ma możliwości korzystania z oświetlenia naturalnego, stosując oświetlenie sztuczne zaleca się, by miało ono natężenie od 300 lx do 700 lx, o równomierności oświetlenia większej niż 0,65. Bardzo ważnym jest, aby na klawiaturze komputera średnie natężenie oświetlenia wynosiło 500 lx. Zbyt duża różnica pomiędzy jasnością pomieszczenia a jasnością ekranu zmusza wzrok do wysiłku, co w konsekwencji powoduje narastanie zmęczenia oraz wyczerpanie aparatu adopcyjnego oczu, aż do pogorszenia się sprawności jego funkcjonowania.

SZCZEGÓŁOWE WYMAGANIA ORGANIZACJI KOMPUTEROWYCH STANOWISK PRACY

Organizację komputerowego stanowiska pracy reguluje międzynarodowy standard. Jest nim norma ISO 9241 – Ergonomic requirements for office work with visual display terminals (wymagania ergonomiczne dotyczące pracy biurowej z zastosowaniem terminali wyposażonych w monitory ekranowe). W Polsce jej odpowiednikiem jest norma PN-EN ISO 92411:2001/A1:2002 oraz następnie zaktualizowana w 2005 roku norma A1, czyli: PN-EN ISO 92411:2001/A1:2005.

Pomimo ustalonych standardów i uregulowań prawnych, wśród osób użytkujących komputery w miejscu pracy i domu brakuje świadomości zagrożeń płynących z wykonywanej codziennie pracy na stanowisku komputerowym. Użytkowanie komputera stanowi uciążliwość nie tylko dla zawodowych informatyków, ale przede wszystkim dla pracowników biurowych. W dzisiejszych czasach prawie każde stanowisko komputerowe wyposażone jest w komputer wraz osprzętem peryferyjnym. Konsekwencją długotrwałej pracy w jednej pozycji jest przede wszystkim obciążenie kręgosłupa oraz mięśni tułowia, spowolnienie krążenia oraz niedotlenienie, co prowadzi do zmniejszenia wydolności fizycznej oraz umysłowej. Osoba pracująca przy komputerze narażona jest również na dolegliwości związane ze wzrokiem – bóle głowy, zmęczenie i znużenie, pieczenie i łzawienie gałek ocznych. Wyniki licznych badań wskazują, że wśród następstw nie ergonomicznego stanowiska pracy znajdują się zespół urazowy nadgarstka, zapalenie ścięgien, bóle mięśni dłoni, ramion i szyi, zmiany zastoinowe głównych arterii żylnych, co może okazać się niebezpieczne nie tylko dla zdrowia, ale także i dla życia. Dlatego też nie należy zapominać o ergonomii w czasie pracy z komputerem, warto poświęcić odrobinę czasu na zaplanowanie miejsca pracy tak, by było ono wygodne i bezpieczne. Ważnym elementem każdego stanowiska pracy z komputerem jest biurko. Biurko powinno posiadać blat o minimalnej szerokości od 80-90 cm i minimalnej długości od 120-160cm przy czym jego szerokość powinna pozwala na swobodne rozmieszczenie na nim monitora, klawiatury, myszki i to podstawki na dokumenty .Optymalna wysokość biurka mieści się w granicach 65 do 75 cm) i nie można określi jej idealnej wysokości ze względu na różnice w wymiarach antropometrycznych człowieka. Natomiast pożądane jest aby wysokość blatu biurka była regulowana – zwłaszcza gdy z tego samego stołu ma korzystać kilku pracowników. Zaleca się też zapewnienie dla nóg miejsca o szerokości min. 70 cm i głębokości min.60 cm. Miejsca przeznaczonego na nogi nie należy zmniejszać przez szuflady lub dodatkowe szafki.

Tabela ukazuje przykładową korelację pomiędzy wzrostem użytkownika a wysokością blatu stołu. Wzrost osoby pracującej na stanowisku Wysokość stołu (biurka)

150 cm 58 cm

163 cm 61 cm

175 cm 66 cm

188 cm 71 cm

195 cm 76 cm

W celu utrzymania naturalnego kąta nachylenia stóp w pozycji siedzącej i stworzenie wygodnego podparcia dla stóp na antypoślizgowej powierzchni pomaga podnóżek. Nie należy on jednak do obowiązkowego wyposażenia komputerowego stanowiska pracy i stosowany jest raczej tylko w tych miejscach w których biurka nie mają regulacji wysokości. Minimalne wymiary podnóżka wynoszą 30x40 cm a jego kąt pochylenia powinien być regulowany w zakresie od 0 - 25º. Dużo większe znaczenie ma krzesło. Krzesło powinno charakteryzować się stabilną konstrukcją oraz możliwością regulacji wysokości siedziska i podłokietników. Urządzenie blokujące powinno pozwalać w nim na regulację pochylenia oparcia oraz blokowanie go w wybranym położeniu. Na pokrycie krzesła zaleca się materiały naturalne, które przepuszczają parę wodną i powietrze, miękkie i sprężyste. Zaokrąglenia tapicerki na krawędziach siedziska są też niezbędne – zapobiegają bowiem przykremu uciskowi na uda. Podstawa krzesła powinna być pięcioramienna, wyposażona w kółka a obrotowe siedzisko ( tzw. płyta siedzeniowa) powinno mieć wymiary 42x42.Oparcie powinno mieć 850 mm wysokości i 300 mm szerokości, a kąt oparcia krzesła nie może ulęgać zmianie pod wpływem ciężaru. Koniecznymi elementami do pracy z komputerem jest monitor, klawiatura i mysz. Stanowisko komputerowe powinno być wyposażone w ekran ciekłokrystaliczny ( LCD ), który charakteryzuje się wysokim kontrastem, jasnością i nasyceniem barw oraz tym, że nie emituje promieniowania rentgenowskiego. Tego typu monitor zajmuje niewiele miejsca, jest przyjazny dla użytkownika ( jest bezpieczny dla oczu ) oraz dla środowiska ( zużywa znacznie mniej energii niż tradycyjne monitory CRT ). Monitor powinien znajdować się na takiej wysokości, aby górna krawędź ekranu znajdowała się na wysokości oczu lub niewiele poniżej. Linia wzroku powinna być skierowana lekko na dół przyjmując że użytkownik patrzy na środek ekranu. Powinien on tez być oddalony od oczu o około 45-75 cm. Monitory ustawiamy w takich miejscach, aby nie odbijało się w nich ani światło naturalne ani sztuczne, przy czym korzystne jest stosowanie filtrów przeciwodblaskowych oraz dobieranie takiej jaskrawości i kontrastu monitora aby czytelność na ekranie była jak największa. Powierzchnia ekranu powinna być regularnie czyszczona przy pomocy miękkiej szmatki pozbawionej luźnych włókien, nasączonej środkiem do czyszczenia powierzchni szklanych ( w czasie trwania takiej czynności komputer musi być koniecznie wyłączony! ).Na koniec dodajmy tylko, że monitor powinien być umieszczony pod kątem 90º względem okien i innych źródeł światła. Dzięki temu zminimalizowane zostaną wszelkie możliwe odbicia i refleksy świetlne na powierzchni ekranu (oświetlenie wnętrza pomieszczenia też nie powinno powodować refleksów na powierzchni ekranu). Ustawienie ekranu powinno umożliwiać jego wygodną ( bez pochylania głowy ) obserwację. Wielkość ekranu monitora nie jest ściśle określona – najczęściej obecnie spotykane maja przekątną 14 cali. Pracując przy komputerze należy pamięta o okresowym rozluźnianiu gałki ocznej poprzez zogniskowanie wzroku na przedmiotach oddalonych o co najmniej 6m. Klawiatura i myszka powinny być ustawione w czasie pracy tak, aby korzystanie z nich nie powodowało dodatkowego obciążenia rąk operatora. Podczas pisania na klawiaturze nadgarstki powinny mieć cały czas wsparcie na przednim wsporniku a także na żelowej podkładce pod mysz. Cześć myszki, na której leży ręka powinna być wypukła, a przednia cześć musi być niższa od tylnej. Mysz należy regularnie rozkręcać i czyścić suchą, niepylącą szmatką ( wewnątrz oraz samą kulkę ). Korzystne jest stosowanie klawiatury ergonomicznej oraz bezprzewodowej – umożliwiającej łatwą zmianę jej usytuowania. Obudowa klawiatury musi zabezpieczać ją przed ślizganiem się po powierzchni stołu. Jej wysokość , mierzona w środkowym rzędzie klawiszy literowych nie powinna przekraczać 3 cm, a jej nachylenie w stosunku do powierzchni stołu nie powinno być mniejsze niż 15 stopni. Klawiatura powinna być umieszczona bezpośrednio przed użytkownikiem, w linii środkowej ciała operatora. Zgodnie z przepisami prawa pracy każdy pracownik ma możliwość skorzystania z pięciominutowej przerwy wliczonej do czasu pracy. Podczas przerwy zalecane jest wykonywanie ćwiczeń oddechowych i rozluźniających oraz masaż palców rąk. W przypadku, kiedy pracownik w czasie pracy przy komputerze zmuszony jest korzystać z okularów korygujących wzrok, pracodawca zobligowany jest partycypować w kosztach ich zakupu. Ważną kwestią jest też zachowanie czystości na stanowisku pracy, regularne czyszczenie klawiatury, bowiem w jej szczelinach gromadzą się drobnoustroje, które mogą przyczynić się do różnego rodzaju alergii, infekcji i schorzeń.

ZAKOŃCZENIE

Znajomość podstawowych wytycznych dotyczących projektowania stanowisk komputerowych sprawia, że coraz częściej mamy do czynienia z ergonomią koncepcyjną, czyli stosowaniem zasad ergonomii już na etapie planowania stanowiska pracy. Obecnie do tych celów coraz częściej używa się programów komputerowych. Nadal jednak nie brakuje miejsc w których zakup komputera jest przemyślany w najdrobniejszych szczegółach, zaś zaplanowanie miejsca pracy zostaje zaniedbane. W takich wypadkach ciężar odpowiedzialności za właściwe zastosowanie zasad ergonomii w miejscu pracy spoczywa nadal na samym pracowniku. I to w jego własnym interesie powinno leżeć zadbanie o wygodę i bezpieczeństwo w miejscu pracy. Taka świadomość pomoże mu uchronić się od kłopotów zdrowotnych ( poczynając od bólów głowy a na zniekształceniu kończyn kończąc ) a nawet poważnego kalectwa. I tylko taka zmiana mentalności kadry pracowniczej umożliwi dalszy postęp ergonomiczny i pozwoli dostrzec wszystkim korzyści z właściwie zaprojektowanego miejsca pracy.