Podstawowym zadanie państwa jest zapewnienie każdemu obywatelowi poczucia bezpieczeństwa oraz potrzeby przetrwania. Bezpieczeństwo określane jest jako stan, który daje poczucie pewności, i gwarantuje jego zachowania oraz szanse, na doskonalenie. Jedna z podstawowych potrzeb człowieka to sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś co człowiek szczególnie ceni, na przykład zdrowia, pracy, szacunku, uczuć, dóbr materialnych. Wyróżnia się między innymi bezpieczeństwo globalne regionalne, narodowe; bezpieczeństwo militarne, polityczne, społeczne; bezpieczeństwo fizyczne, socjalne; bezpieczeństwo strukturalne i personalne. Elementami w zarządzaniu kryzysowym są z jednej strony podmioty ratownicze, takie jak straż pożarna, medyczne zespoły wyjazdowe, służby utrzymania porządku publicznego, czyli policja i straże miejskie, z drugiej zaś strony, władze administracji publicznej – wójtowie, starości, wojewodowie, czy wreszcie minister i premier. Istotnymi podmiotami uczestniczącymi w zarządzaniu kryzysowym są także Siły Zbrojne a także prywatni przedsiębiorcy i organizacje pozarządowe. Obowiązek zaspokajania potrzeby bezpieczeństwa państwo realizuje przede wszystkim poprzez ustanawianie, wprowadzanie w życie i nadzorowanie przestrzegania odpowiednich aktów prawnych i normatywnych, chroniących obywateli. Jednym z takich aktów prawnych jest ustawa o zarządzaniu kryzysowym, która definiuje między innymi pojęcia:

1. sytuacji kryzysowej - należy przez to rozumieć sytuację będące następstwem zagrożenia i prowadząc w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia wiązów społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniaj_ wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych, o których mowa w art. 228ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2. zarządzania kryzysowego - to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego charakteru;

3. infrastruktury krytycznej oraz jej ochrony;

4. planowaniu cywilnym;

5. Narodowego Systemu Pogotowia Kryzysowego (NSPK) - należy przez to rozumieć realizowane przez organy administracji rządowej oraz Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej zadania i procedury mające na celu zapobieganie sytuacjom kryzysowym, przygotowanie do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań oraz reagowanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych.

Ustawa określa zadania w zakresie planowania cywilnego, które obejmują między innymi: gromadzenie i przetwarzanie informacji o Możliwych do użycia siłach i środkach w sytuacjach kryzysowych, w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny; opracowywanie procedur postępowania na wypadek zagrożenia; przygotowywanie planów reagowania kryzysowego. Zadania realizowane w ramach planowania cywilnego powinny uwzględniać: zapewnienie funkcjonowania administracji publicznej; zapewnienie funkcjonowania i możliwości odtworzenia infrastruktury lub przywrócenia jej pierwotnego charakteru; racjonalne gospodarowanie siłami i środkami w sytuacjach kryzysowych, w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny; zapewnienie ludziom warunków przetrwania w sytuacjach kryzysowych, w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny. Ustawa określa ogólny układ planów reagowania kryzysowego (krajowy, wojewódzkie, powiatowe, gminne), zadania zakresu ochrony infrastruktury krytycznej oraz układ planów ochrony infrastruktury. Rada Ministrów na podstawie delegacji ustawowej określi, w drodze rozporządzenia, sposób tworzenia i aktualizacji oraz struktury planów uwzględniając potrzeby zapewnienia ciągłości funkcjonowania infrastruktury krytycznej.

Zarządzanie kryzysowe na szczeblu krajowym.

Rada Ministrów sprawuje zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. Przy radzie ministrów tworzy się Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego (RZZK), jako organ opiniodawczo - doradczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego. Przewodniczącym Zespołu jest Prezes Rady Ministrów. Zastępcą Przewodniczącego RZZK są: Minister Obrony Narodowej oraz minister właściwy do spraw wewnętrznych. Do zadać RZZK, należy między innymi: Opiniowanie i przekładanie do zatwierdzenia Radzie Ministrów krajowego planu reagowania kryzysowego; opiniowanie i przedkładanie do zatwierdzenia Radzie Ministrów krajowego i wojewódzkich planów ochrony infrastruktury krytycznej; Opiniowanie projektów zarządzeń Prezesa Rady Ministrów dotyczących przedsięwzięć NSPK. Tworzy się Rządowe Centrum Bezpieczeństwa (RCB) zapewniające całodobową obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów i Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego w sprawach zarządzania kryzysowego.

Zarządzanie kryzysowe na szczeblu wojewódzkim.

Na szczeblu województwa organem w sprawach zarządzania kryzysowego województwa jest wojewoda. Do zadań wojewody w sprawach zarządzania kryzysowego, które wykonuje przy pomocy urzędu wojewódzkiego oraz zespolonych służb, inspekcji i straży należy:

1. kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożenia na terenie województwa;
2. realizacja zadań z zakresu planowania cywilnego, w tym: a) wydawanie starostom zaleceń do powiatowych planów reagowania kryzysowego, b) zatwierdzanie powiatowych planów reagowania kryzysowego, c) przygotowywanie i przedkładanie do zatwierdzenia ministrowi właściwemu do spraw wewnętrznych wojewódzkiego planu reagowania kryzysowego, d) realizacja wytycznych do wojewódzkich planów reagowania kryzysowego;
3. zarządzanie, organizowanie i prowadzenie szkoleń, i treningów z zakresu reagowania na potencjalne zagrożenia;
4. wnioskowanie o użycie pododdziałów lub oddziałów Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej do wykonywania zadań;
5. wykonywanie przedsięwzięć wynikających z dokumentów planistycznych wykonywanych w ramach planowania operacyjnego realizowanego w województwie;
6. zapobieganie, przeciwdziałanie i usuwanie skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym;
7. realizacja zadań z zakresu ochrony infrastruktury krytycznej, w tym przygotowywanie i przedkładanie Centrum wojewódzkiego planu ochrony infrastruktury krytycznej;
8. wykonywanie zadań z wykazu przedsięwzięć NSPK.

Minister właściwy do spraw wewnętrznych wydaje wojewodom wytyczne do wojewódzkich planów reagowania kryzysowego oraz zatwierdza wojewódzkie plany reagowania kryzysowego i ich aktualizacje. Ważne zadania w urzędzie wojewódzkim w zakresie zarządzania kryzysowego realizuje komórka organizacyjna właściwa w sprawach zarządzania kryzysowego (Wydział Zarządzania Kryzysowego). Wojewodowie zobligowani są do utworzenia wojewódzkich zespołów zarządzania kryzysowego, jako organ pomocniczy, w skład którego wchodzą: wojewoda jako przewodniczący; kierownik komórki organizacyjnej właściwej w sprawach zarządzania kryzysowego w urzędzie wojewódzkim jako zastępca przewodniczącego, a także inne osoby wskazane przez przewodniczącego, w tym z spośród: 1)kierowników zespolonych służb, inspekcji i straży wojewódzkich; 2) osób zatrudnionych w urzędzie wojewódzkim lub w jednostkach organizacyjnych służb, inspekcji i straży wojewódzkich; 3) osób zatrudnionych w regionalnych zarządach gospodarki wodnej, wojewódzkich zarządach melioracji i urzędzie wodnych oraz Instytucie Meteorologii i Gospodarki Wodnej; Zgodnie z ustawą wojewodowie tworzą wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego, których obsługę zapewniają komórki organizacyjne właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego w urzędach wojewódzkich. Marszałek województwa, jako organ samorządowy szczebla wojewódzkiego, uczestniczy w realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego i planowania cywilnego wynikających z jego kompetencji. Finansowanie wykonywania zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego na poziomie samorządu województwa planuje się w ramach budżetu samorządu województwa.

Samorząd województwa może ubiegać się o dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. W budżecie organu samorządowego szczebla wojewódzkiego tworzy się rezerwę celową na realizację zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego w wysokości do 1 % bieżących wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, pomniejszonych o wydatki inwestycyjne, wydatki na wynagrodzenia i pochodne oraz wydatki na obsługę długu. Na dofinansowanie zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego organ samorządowy może otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa.

Zarządzanie kryzysowe na szczeblu powiatowym.

Kolejny poziom zarządzania kryzysowego to poziom powiatowy. Warto w tym miejscu zauważyć, iż powiat stanowi najniższy szczebel organizacyjny w strukturach poszczególnych systemów ratowniczych (m.in. w ramach Krajowego Systemy Ratowniczo - Gaśniczego).

Organem odpowiedzialnym za zarządzanie w przypadku wystąpienia na terenie powiatu sytuacji kryzysowej jest starosta - przewodniczący zarządu powiatu. Zgodnie z zapisami art. 17 ustawy o zarządzaniu kryzysowym, do zadań starosty należy kierowanie działaniami związanymi z monitorowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń występujących na terenie powiatu, organizowanie szkoleń, a także realizacja zadań związanych z ochroną infrastruktury krytycznej. Jeżeli akcja ratownicza dotyczy obszaru więcej niż jednej gminy wchodzącej w skład powiatu, starosta pełni w czasie takiej akcji funkcję koordynacyjną.

W przypadku ogłoszenia stanu klęski żywiołowej starosta może wydawać wiążące polecenia wójtom gmin (a także burmistrzom i prezydentom miast nie będących miastami na prawach powiatu) wchodzących w skład powiatu, w celu zapobieżenia lub usunięcia skutków klęski żywiołowej (art. 10 ustawy o stanie klęski żywiołowej z 2002 roku).

Zadania związane z zarządzaniem kryzysowym realizowane są przy pomocy powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego. Do jego zadań należy ocena zagrożeń, przygotowywanie propozycji działań, oraz informowanie mieszkańców powiatu o zaistniałej sytuacji. Z kolei powiatowe centra zarządzania kryzysowego wykonują zadania analogiczne do zadań swoich odpowiedników na szczeblu wojewódzkim.

Finansowanie wykonywania zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego na poziomie powiatowym planuje się w ramach budżetu powiatu. Powiat może ubiegać się o dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. W budżecie starostwa tworzy się rezerwę celową na realizację zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego w wysokości do 1 % bieżących wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, pomniejszonych o wydatki inwestycyjne, wydatki na wynagrodzenia i pochodne oraz wydatki na obsługę długu. Na dofinansowanie zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego starostwo może otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa.

Zarządzanie kryzysowe na szczeblu gminy.

Ostatni, najniższy - lokalny poziom zarządzania kryzysowego to poziom gminy. Działania organów gminnych - czyli (odpowiednio) wójta, burmistrza lub prezydenta miasta) są działaniami o charakterze analogicznym do odpowiednich działań starosty, jednak dotyczą ewentualnej klęski żywiołowej mającej wymiar lokalny (ograniczony do terenu gminy lub miasta). Podobnie jak w przypadku powiatu, organem pomocniczym wójta na terenie gminy jest gminny zespół zarządzania kryzysowego. 

Ustawa daje także wójtowi możliwość utworzenia centrum zarządzania kryzysowego (art. 20 ust. 2). W przypadku ogłoszenia stanu klęski żywiołowej wójt kieruje działaniami prowadzonymi na terenie gminy. Może on wydawać wiążące polecenia organom jednostek pomocniczych, kierownikom jednostek organizacyjnych utworzonych przez gminę, kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej działających na obszarze gminy oraz kierownikom jednostek organizacyjnych czasowo przekazanych przez właściwe organy do jego dyspozycji i skierowanych do wykonywania zadań na obszarze gminy (art. 9 ustawy o stanie klęski żywiołowej z 2002 roku). W razie niezdolności lub nieprawidłowości w kierowaniu działaniami ratowniczymi wojewoda może z inicjatywy własnej lub na wniosek starosty zawiesić uprawnienia wójta i wyznaczyć pełnomocnika do prowadzenia takich działań (art. 9, ust. 5 ustawy o stanie klęski żywiołowej z 2002 roku).

Podobne uprawnienia posiada wojewoda w stosunku do starosty. Obowiązek podjęcia działań z zakresu zarządzania kryzysowego spoczywa na odpowiednich organach administracji publicznej. Najwcześniej działania podejmuje ten organ, który najwcześniej otrzymał informacje o wystąpieniu sytuacji kryzysowej, przy czym jednocześnie powiadania o zaistniałych okolicznościach organy zarówno wyższego jak i niższego szczebla (przykładowo: jeżeli informacja o zaistnieniu sytuacji kryzysowej dociera na początku na poziom powiatowy, obowiązkiem starosty jest przekazanie odpowiedniej informacji na poziom wyższy - wojewódzki, oraz niższy - gminny).

Finansowanie wykonywania zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego na poziomie gminnym planuje się w ramach budżetu gminy. Gmina może ubiegać się o dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań zleconych z zakresu administracji rządowej. W budżecie gminnym tworzy się rezerwę celową na realizację zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego w wysokości do 1 % bieżących wydatków budżetu jednostki samorządu terytorialnego, pomniejszonych o wydatki inwestycyjne, wydatki na wynagrodzenia i pochodne oraz wydatki na obsługę długu. Na dofinansowanie zadań własnych z zakresu zarządzania kryzysowego gmina może otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa.

Ustawa o zarządzaniu kryzysowym z 2007 roku jest podstawowym dokumentem określającym kompetencje poszczególnych organów w zakresie zarządzania kryzysowego. Określa kompetencje poszczególnych organów administracji rządowej i samorządowej w tym zakresie oraz tworzy odpowiednie struktury odpowiedzialne za realizację postawionych przez tymi organami zadań. 

Zapewnienie sprawnego przewidywania zagrożeń i przekazywania oraz dystrybucji informacji nie jest zadaniem łatwym. Stąd też pozytywnie należy ocenić powołanie struktury odpowiedzialnej za ten proces na szczeblu ogólnokrajowym (Rządowe Centrum Bezpieczeństwa), która powinna przyczynić się do jego usprawnienia. Niewątpliwym ważnym krokiem naprzód jest zapisanie w ustawie o zarządzaniu kryzysowym z 2007 roku obowiązku realizacji przedsięwzięć z zakresu przeciwdziałania skutkom ataków terrorystycznych.

Obowiązek ten spoczywa na organach kierowniczych powiatu lub gminy (starosty bądź wójta, burmistrza lub prezydenta miasta). Jest to o tyle ważne, iż problematyka ta zasadniczo nie pojawiała się we wcześniejszych uregulowaniach prawnych, a wyzwania dotyczące zagrożenia terroryzmem wysunęły się zdecydowanie na jedno z czołowych miejsc w rankingu zagrożeń na początku XXI wieku. Bibliografia: 1.Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym; 2. Referat bezpieczeństwa starostwa powiatowego w Lęborku 3. Zarządzanie kryzysowe – system organizacji i zasady funkcjonowania. 4. Zarządzanie kryzysowe w Polsce. Wydział Zarządzania Kryzysowego Podlaskiego Urzędu Wojewódzkiego. 5. Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia organów administracji rządowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego, oraz sposobu ich funkcjonowania. 6. www.czk.pl