Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej, będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej . Organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego oraz ich zadania i zasady działania, a także zasady finansowania zadań zarządzania kryzysowego określa Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym , która weszła w życie 19 września 2009r. Ustawa o zarządzaniu kryzysowym tworzy zintegrowany system zarządzania kryzysowego, który obejmuje organy administracji rządowej i samorządowej, Siły Zbrojne oraz wybrane podmioty sektora prywatnego. Ustawa ta ma na celu poprawę stanu bezpieczeństwa powszechnego przez zwiększenie efektywności działania organów administracji publicznej w sytuacjach kryzysowych. Obszar bezpieczeństwa powszechnego obejmuje zarówno ochronę życia i zdrowia obywateli, jak również ochronę infrastruktury krytycznej. Instrumentem służącym osiągnięciu przez organy administracji publicznej właściwego poziomu przygotowania do działań w sytuacjach kryzysowych jest całokształt przedsięwzięć planistycznych zdefiniowanych jako “planowanie cywilne”.

Organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego: 1.Rada Ministrów sprawuje zarządzanie kryzysowe na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej. W przypadkach niecierpiących zwłoki zarządzanie kryzysowe sprawuje minister właściwy do spraw wewnętrznych, zawiadamiając niezwłocznie o swoich działaniach Prezesa Rady Ministrów. Ponadto ministrowie kierujący działami administracji rządowej oraz kierownicy urzędów centralnych realizują, zgodnie z zakresem swojej właściwości, zadania dotyczące zarządzania kryzysowego . Rada Ministrów rozporządzeniem z dnia 15 grudnia 2009 r. określiła organy administracji rządowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego oraz sposób ich funkcjonowania.

• Rada Ministrów z Prezesem Rady Ministrów na czele;
• Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego - organ opiniodawczo-doradczy właściwy w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego;
• Rządowe Centrum Bezpieczeństwa podległe Prezesowi Rady Ministrów - zapewnia obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Zespołu i Ministra właściwego do spraw wewnętrznych w sprawach zarządzania kryzysowego oraz pełni funkcję Krajowego Centrum Zarządzania Kryzysowego. 2.Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie województwa jest wojewoda. W art. 14 ustawy zostały określone zadania wojewody w tym zakresie, które wykonuje we współpracy z właściwymi organami administracji publicznej. Organem pomocniczym wojewody w zapewnieniu wykonywania zadań zarządzania kryzysowego jest wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego, powoływany przez wojewodę, który określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy . W każdym urzędzie wojewódzkim zostały utworzone wojewódzkie centra zarządzania kryzysowego, które są obsługiwane przez komórki organizacyjne właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego. Do ich zadań należy m.in. pełnienie całodobowego dyżuru, w celu zapewnienia przepływu informacji na potrzeby zarządzania kryzysowego, współdziałanie z centrami zarządzania kryzysowego organów administracji publicznej, nadzór nad funkcjonowaniem systemu wykrywania i alarmowania oraz wczesnego ostrzegania ludności, a także współpraca z podmiotami realizującymi monitoring środowiska i prowadzącymi akcje ratownicze, poszukiwawcze i humanitarne. 3.Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na obszarze powiatu jest starosta jako przewodniczący zarządu powiatu. Ponadto funkcjonuje również:
• Powiatowy Zespołu Zarządzania Kryzysowego - organ pomocniczy powołany przez Starostę, który określa jego skład, organizację, siedzibę oraz tryb pracy
• Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego. 4.Organem właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na terenie gminy jest wójt, burmistrz, prezydent miasta, a jego organem wykonawczym jest komórka organizacyjna urzędu gminy (miasta), właściwa w sprawach zarządzania kryzysowego. Działania pomocnicze realizowane są w gminnych zespołach zarządzania kryzysowego, które na obszarze gminy wykonują zadania przewidziane dla zespołu wojewódzkiego, a także mogą być tworzone gminne (miejskie) centra zarządzania kryzysowego. W systemie zarządzania kryzysowego na poziomie samorządowym gminy realizują podstawowe zadania, które wiążą się z monitorowaniem, ostrzeganiem i alarmowaniem, planowaniem, reagowaniem i usuwaniem skutków zagrożeń na ich terenie. Zadania te obejmują również ewakuację, pomoc medyczną i socjalną, zapewnienie nie zbędnych warunków do przetrwania. Analogiczne zadania wykonują powiaty wspierane administracją zespoloną. Ponadto odpowiadają one za koordynację działań na poziomie powiatowym. Poziom województwa odpowiada z kolei za współdziałanie organów administracji rządowej i samorządowej, kieruje ich działalnością w zakresie zapobiegania zagrożeniom, utrzymania bezpieczeństwa i porządku publicznego, zapobiegania klęskom żywiołowym i innym zagrożeniom oraz zwalczania i usuwania ich skutków. Podejmowanie decyzji i kierowanie w systemie zarządzania kryzysowego przypada organom właściwym w sprawach zarządzania kryzysowego na poszczególnych poziomach władzy samorządowej. Istotą zarządzania kryzysowego jest odpowiednie przygotowanie w celu zapobiegnięcia lub minimalizacji skutków sytuacji kryzysowych. Priorytetowe znaczenie ma przygotowanie zasobów, planowanie i opracowanie procedur działania. Przedsięwzięcia takie powinny być poprzedzone rzetelną analizą zagrożeń. W rezultacie, w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej, należy oczekiwać sprawnego i skutecznego prowadzenia działań na etapie reagowania. Początkowymi, a zarazem najtrudniejszymi w całym cyklu zarządzania kryzysowego są fazy zapobiegania i przygotowania. Ich wyniki nie są tak widoczne dla ogółu społeczeństwa, jak np. działania podejmowane w fazie reagowania. Jednak na etapie reagowania widoczne są wszelkie zaniedbania, do których dopuszczono w czasie planowania i organizacji działań, i które mogą być niezmiernie niebezpieczne dla funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego. Fundamentalnym etapem cyklu zarządzania kryzysowego, wymogiem współczesnych uwarunkowań prawnych i społecznych jest analiza zagrożeń. Zgodnie z Ustawą o zarządzaniu kryzysowym jej efektem powinno być przygotowanie siatki bezpieczeństwa, mapy zagrożeń wraz ze scenariuszami zdarzeń i mapy ryzyka. Opiera się na niej etap opracowywania i aktualizacji (minimum co dwa lata) planów zarządzania kryzysowego, których przygotowanie jest nieodzowne w każdej jednostce administracji publicznej, na każdym poziomie władzy państwowej. Skuteczne zarządzanie kryzysowe wymaga umiejętnego wykorzystania zasobów ludzkich, procedur i posiadanych technologii w celu integracji i weryfikacji wielu informacji niezbędnych do prowadzenia sprawnych działań ratowniczych. Skuteczne zarządzanie kryzysowe oznacza maksymalizację stopnia osiągnięcia zaplanowanych celów, którymi są
• zapobieganie sytuacjom kryzysowym,
• kontrola potencjalnych zagrożeń,
• tworzenie adekwatnych do sytuacji scenariuszy zdarzeń i na ich podstawie planowanie działań,
• szybkie reagowanie w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej,
• ochrona infrastruktury krytycznej,
• odtwarzanie infrastruktury lub przywracanie jej pierwotnego charakteru. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej uprawnienia do podjęcia decyzji o wprowadzeniu stanu wojennego przyznaje Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej jako Zwierzchnikowi Sił Zbrojnych. Art. 230 ust. 1. Konstytucji stwierdza, że: „W razie zewnętrznego zagrożenia państwa, zbrojnej napaści na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić stan wojenny na części albo na całym terytorium państwa” . Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wymienia też stan wyjątkowy. Art.231: „W razie zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, Prezydent Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów może wprowadzić, na czas oznaczony, nie dłuższy niż 90 dni”. Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007r. o zarządzaniu kryzysowym określa organy właściwe w sprawach zarządzania kryzysowego. Jako jeden z właściwych podmiotów w tym zakresie wskazuje Prezesa Rady Ministrów w charakterze przewodniczącego Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, zaś jako organy administracji rządowej, biorące udział w jego posiedzeniach, m.in. Szefa Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Szefa Agencji Wywiadu. Na terenie województw, powiatów, miast i gmin obowiązują odpowiednie zarządzenia wojewody, starosty, prezydenta miasta, burmistrza, wójta w sprawie powołania odpowiednich zespołów zarządzania kryzysowego oraz plany zarządzania kryzysowego. Wcześniejszymi, nadal obowiązującymi aktami prawnymi dotyczącymi sytuacji nadzwyczajnych są: ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej (Dz. U. Nr 62, poz. 558 i Nr 74, poz. 676 oraz z 2006 r. Nr 50, poz. 360 i Nr 191, poz. 1410), ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 191, poz. 1410), ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229, z późn. zm.), dekret z dnia 23 kwietnia 1953 r. o świadczeniach w celu zwalczania klęsk żywiołowych (Dz. U. Nr 23, poz. 93, z późn. zm.), rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie obrony cywilnej z dnia 28 września 1993 roku. Przy Radzie Ministrów funkcjonuje Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego, który jest organem opiniotwórczo – doradczym, właściwym w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego . W skład Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego (RZZK) wchodzą:
• Prezes Rady Ministrów – przewodniczący Zespołu,
• Minister Obrony Narodowej i minister właściwy do spraw wewnętrznych - zastępcy przewodniczącego,
• minister właściwy do spraw administracji publicznej,
• Minister Spraw Zagranicznych,
• Minister Koordynator Służb Specjalnych (jeżeli został powołany),
• Inne organy administracji rządowej w zależności od potrzeb. Sekretarzem Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego jest Dyrektor Rządowego Centrum Bezpieczeństwa. Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego może obradować w trybie jawnym jak i niejawnym. Centrum zapewnia obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów, Zespołu i ministra właściwego do spraw wewnętrznych w sprawach zarządzania kryzysowego oraz pełni funkcję krajowego centrum zarządzania kryzysowego Przepisy prawne tworzą system, struktury i instrumenty zarządzania kryzysowego. Pozwalają również skoordynować podejmowane działania, a ich zastosowanie umożliwią podjąć skuteczne działania we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego. Podstawową trudnością jest tutaj nie organizacja formalna, a praktyczne zastosowanie wypracowanych rozwiązań. Skuteczne zarządzanie kryzysowe wymaga również podejmowania decyzji na danym poziomie zarządzania przez organ właściwy zarządzania kryzysowego (jednoosobowe kierownictwo) i jego zwierzchnictwa nad pozostałymi jednostkami administracyjnymi. Niezbędne jest stworzenie sformalizowanych procedur działań i zaangażowanie wszystkich podmiotów państwowych w działania antykryzysowe. Czynniki te wraz z ciągłym podnoszeniem kwalifikacji administracji publicznej i doskonaleniem działań jednostek wykonawczych stwarzają możliwości eliminacji podstawowych obszarów problemowych w zarządzaniu kryzysowym. Zgodnie z ustawą z dnia 26 kwietnia 2007 o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. Nr 89 poz. 590 ze zm.) Rządowe Centrum Bezpieczeństwa zapewnia obsługę Rady Ministrów, Prezesa Rady Ministrów oraz Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego (art. 11 ust. 1). W zakresie informowania, do zadań RCB należy zapewnienie obiegu informacji między krajowymi i zagranicznymi organami i strukturami zarządzania kryzysowego. W sytuacjach zdarzeń kryzysowych o charakterze krajowym zadaniem RCB jest zapewnienie obiegu informacji między: Radą Ministrów, Prezesem Rady Ministrów, ministrem kierującym działem administracji rządowej, wojewodą, starostą i wójtem (art.11 ust. 2 pkt 8). W celu zapewnienia płynnego obiegu informacji, instytucje współpracujące w tym zakresie z RCB zobowiązane są do wskazania i utrzymywania dostępnych całodobowo numerów telefonicznych i adresów poczty elektronicznej własnych służb dyżurnych. Sprawny przepływ informacji między organami i strukturami odpowiedzialnymi za zarządzanie kryzysowe ma służyć przede wszystkim przeciwdziałaniu sytuacjom kryzysowym, a w przypadkach, gdy już do nich dojdzie, skutecznemu usuwaniu ich skutków. System zarządzania kryzysowego w Polsce jest wieloszczeblowy i składa się z następujących komponentów: a) organów zarządzania kryzysowego, b) organów opiniodawczo-doradczych właściwych w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego, c) centrów zarządzania kryzysowego, utrzymujących 24-godzinną gotowość do podjęcia działań.

SYSTEM ZARZĄDZANIA KRYZYSOWEGO Szczebel administracyjny Organ zarządzania kryzysowego Organ opiniodawczo-doradczy Centrum Zarządzania Kryzysowego Krajowy Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego Rządowe Centrum Bezpieczeństwa Resortowy Minister kierujący działem administracji rządowej, Kierownik organu centralnego Zespół Zarządzania Kryzysowego (ministerstwa, urzędu centralnego) Centrum Zarządzania Kryzysowego (ministerstwa, urzędu centralnego) Wojewódzki Wojewoda Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego Powiatowy Starosta powiatu Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego Gminny Wójt, Burmistrz, Prezydent miasta Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego Mogą być tworzone (nie ma obowiązku utworzenia) gminne (miejskie) centra zarządzania kryzysowego

Zadania z zakresu zarządzania kryzysowego Burmistrz wykonuje przy pomocy Zespołu ds. Zarządzania Kryzysowego, Obrony Cywilnej i Obronności Urzędu Miasta. Organem pomocniczym Burmistrza Miasta zapewniającym wykonanie zadań zarządzania kryzysowego jest Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego. Zmieniający się charakter współczesnych zagrożeń w tym zwiększona częstotliwość występowania klęsk naturalnych wymusza nowy model narodowych systemów bezpieczeństwa, zawierający kompleksowe narzędzia zarządzania kryzysowego, umożliwiające równoczesne wykorzystanie zasobów militarnych i cywilnych, na każdym poziomie reagowania, tj.: międzynarodowym, regionalnym i krajowym.

Bibliografia

1. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997r.
2. Nowak E., Zarządzanie kryzysowe w sytuacjach zagrożeń niemilitarnych, AON Warszawa 2007r. 3.Sienkiewicz – Małyjurek K., Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej, seria: Organizacja i Zarządzanie, z.48, Wyd. Pol. Śl., Gliwice 2009r.
3. Ziarko J., Walas – Trębacz J., Podstawy zarządzania kryzysowego, Akademia Frycza Modrzewskiego, Kraków 2010r.

Najważniejsze akty prawne: • Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym (Dz. U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590) z późn. zm. • Zarządzenie Nr 86 Prezesa Rady Ministrów z dnia 14 sierpnia 2008 r. w sprawie organizacji i trybu pracy Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego (M.P. z 2008 r. Nr 61, poz. 538) • Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 10 lipca 2008 r. w sprawie organizacji i trybu działania Rządowego Centrum Bezpieczeństwa (Dz. U. z 2008 r. Nr 128, poz. 821) • Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 2009 r. w sprawie określenia organów administracji rządowej, które utworzą centra zarządzania kryzysowego, oraz sposobu ich funkcjonowania • Ustawa z dnia 23 stycznia 2009r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie (Dz. U. Z 2009r. Nr 31, poz.206 z późn. zm.)