Charakter współczesnych sporów i konfliktów międzynarodowych.

1. Systematyka sporów i konfliktów. W doktrynie prawa międzynarodowego spór i konflikt nie są pojęciami tożsamymi. SPÓR – jest wyrazem sprzeczności interesów między państwami; oznacza to taki stan stosunków między partnerami na arenie międzynarodowej, który dowodzi braku możliwości pogodzenia interesów obu stron. Powstanie sporu stymuluje także określony czyn państwa: działanie, zaniechanie lub znoszenie, który nadaje sprzeczności interesów charakter polityczny, prawny lub ekonomiczny. Spór poprzedza stan napięcia, oznaczający antagonizm niemający jeszcze precyzyjnie zdefiniowanego przedmiotu. Spór może dotyczyć żywotnych interesów państwa i zagrażać bezpieczeństwu międzynarodowemu. Spory dzielą się na: a) polityczne – dotyczące interesów politycznych, racji stanu, żywotnych interesów narodowych. b) prawne – opierające się na określonej normie prawa międzynarodowego: wynikające z wykładni umowy, wszystkie kwestie prawa międzynarodowego, ustalenie faktu pogwałcenia tego prawa, rodzaj i zakres odszkodowania za zerwanie zobowiązań międzynarodowych. KONFLIKT (z łaciny conflictus – zderzenie) – dochodzi do niego wtedy, gdy podejmowane są działania polityczne, ekonomiczne i militarne w celu narzucenia drugiej stronie swoich racji. Ta z kolei odrzuca je. Wyróżnia się konflikty werbalne (protest, sprzeciw, ostrzeżenie, groźba) i akcje konfliktowe (zerwanie stosunków dyplomatycznych, konfiskata, demonstracja siły lub jej użycie). Na podstawie kryterium celu można wyróżnić konflikty:

• obronne;
• antykolonialne;
• narodowowyzwoleńcze;
• w walce o prymat lub przeciwko niemu w sferze ekonomicznej, politycznej, rasowej, religijnej i innych. Ze względu na sposoby prowadzenia działań podczas konfliktów zbrojnych można wyodrębnić wojny:
• na morzu, lądzie i w powietrzu;
• z użyciem środków biologicznych, chemicznych i nuklearnych. Przedmioty konfliktu Przedmiotem konfliktu mogą być dobra materialno-ekonomiczne czyli posiadające obiektywną wartość (konkretne dobra materialne, pieniądze, obszary ziemskie), jak również dobra symboliczne posiadające subiektywną wartość dla stron konfliktu (poglądy, prestiż, władza). Niektóre dobra można zaliczyć do obu tych grup (np. prawa autorskie).

2. Źródła i przyczyny sporów i konfliktów międzynarodowych. Decydujący wpływ na powstanie i sposoby rozwiązywania sporów i konfliktów ma niejednorodność współczesnego świata. Wzrost sporów warunkuje powiększająca się liczba państw suwerennych powstałych w wyniku rozpadu systemu kolonialnego. Źródłem sporów są interesy poszczególnych państw, związków ekonomicznych oraz ugrupowań politycznych i militarnych. Spory powstają w warunkach pokoju. Konflikty mogą wynikać z różnych interpretacji umów międzynarodowych. Przedmiotem spory bywają terytoria oraz granice na lądzie lub morzu, pogłębione prze czynniki narodowe i etniczne. W Trzecim Świecie przyczyną jest dziedzictwo kolonializmu. Religie są też przyczyną wywołania sporów i konfliktów zbrojnych. Wiele sporów można by uniknąć, gdyby nie ambicje przywódców państw. W karcie ONZ postanowiono na drodze pokojowej zgodnie z zasadami sprawiedliwości i prawa międzyn. rozstrzygać międzynarodowe spory i sytuacje, które mogą doprowadzić do zakłócenia pokoju. Postanowiono, że strony w sporze przede wszystkim będą szukały rozwiązania na drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do org. lub układów regionalnych albo innych środków pokojowych według własnego wyboru. Jest to katalog sposobów regulowania sporów wyznaczony przez ONZ. Podczas rokowań spór może być załatwiony przez jednostronne lub wzajemne ustępstwa i przyjęcie formuły kompromisowej. Rokowania bezpośrednie prowadzą właściwie upełnomocnieni przedstawiciele państwa. W rokowaniach mogą uczestniczyć inne strony pełniąc funkcje dyplomatyczne. Strona trzecia udziela pomocy w ramach dobrych usług lub mediacji. Strona trzecia w uczestniczy jako „honest broker – uczciwy makler”. Oprócz mediacji powołuje się komisje międzynarodowe badające i ustalające faktyczny stan sporu lub korzystające z postępowania pojednawczego, w ramach którego przygotowywany jest projekt porozumienia kończący spór.

Przy załatwianiu sporów, państwa naruszają prawo międzynarodowe, stosują siłę i groźbę jej użycia, mimo że mają do dyspozycji środki i sposoby pokojowego regulowania sporów. Obecnie, w sytuacji, gdy nie istnieje już podział świata na dwa bloki polityczno – militarne, konflikty lokalne przestały być zastępczym poligonem rywalizacji dwóch supermocarstw. W większości przypadków nie stanowią zatem bezpośredniego zagrożenia dla światowego pokoju. Mimo że po rozpadzie bloku wschodniego konflikty lokalne straciły swój wymiar strategiczny, to jednak w dalszym ciągu powodują destabilizację polityczną w poszczególnych regionach i niosą z sobą ogromne cierpienia ludności, śmierć, głód i epidemie. Ponadto istnieje wielkie niebezpieczeństwo wykorzystania w tych konfliktach broni atomowej. W roku 1994 istniało na świecie ponad 50 konfliktów. W 12 krajach na 3 kontynentach trwały wojny domowe. W 1995 roku liczba konfliktów zmniejszyła się do 30, w 1996 roku zgodnie z danymi opublikowanymi w czerwcu 1997 przez sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem w 24 miejscach na świecie rozgrywało się 27 konfliktów zbrojnych – 22 spośród nich rozpoczęły się przed 1989 rokiem. Konflikt izraelsko-arabski Obejmuje okres ponad pół wieku politycznych napięć i jawnych niechęci pomiędzy Arabami a Żydami na Bliskim Wschodzie. Swoimi przyczynami wybiega on na dużo wcześniej przed powstaniem państwa Izrael. Ma charakter etniczny, religijny i terytorialny. Ten konflikt jest źródłem niechęci inicjującej liczne ataki na przeciwników we wszystkich państwach na całym świecie i tym samym, poprzez powszechność zjawiska terroru, przybiera on charakter konfliktu globalnego. Wojna iracko-irańska Zwana również Narzuconą wojną i Świętą obroną (w Iranie), Al-Kadisijją Saddama (w Iraku) oraz Pierwszą wojną w zatoce, wojna między Irakiem i Iranem w okresie od 22 września 1980 do 20 sierpnia 1988. Wojnę rozpoczął Irak. Wojska wdarły się w głąb Iranu, ale szybko zostały wyparte. W wyniku równowagi sił ustaliła się 480-kilometrowa linia frontu, a działania miały charakter wojny pozycyjnej. Irakijczycy stosowali na masową skalę broń chemiczną (głównie iperyt i tabun), również przeciwko buntującym się Kurdom. W 1988 roku wojnę przerwano, podpisując w sierpniu zawieszenie broni. Wojna przyniosła ogromne straty. Spowodowała gwałtowne wzmocnienie Iraku popieranego przez państwa zachodnie (w tym Stany Zjednoczone, które pomagały Irakowi poprzez pomoc w uzyskiwaniu broni oraz wsparcie specjalistów wojskowych), Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich i kraje arabskie, które obawiały się rozprzestrzenienia się irańskiej rewolucji islamskiej. I wojna w Zatoce Perskiej “Pustynna Burza” Latem 1990 roku władze Iraku rozpoczęły kampanię propagandową, w której oskarżano Kuwejt o nie wywiązywanie się z umów międzynarodowych i działania na szkodę tego państwa. 2 VIII 1990r. armia iracka dokonała podboju Kuwejtu i wkrótce prezydent Saddam Husajn ogłosił jego przyłączenie do Iraku jako 19 prowincji. Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych nakazała wojskom irackim opuścić terytorium Kuwejtu do 15 I 1991r. Niespełnienie tych postanowień przez Irak doprowadziło do rozpoczęcia 17 stycznia przez siły zbrojne USA i państw sprzymierzonych operacji wojskowej " Pustynna burza “. Działania wojenne trwały do 27 II i zakończyły się wyzwoleniem Kuwejtu. Pod naciskiem społeczności międzynarodowej władze irackie zgodziły się na kontrolę zbrojeń i urządzeń przemysłu jądrowego. Uznały także niepodległość Kuwejtu. Inne spory i konflikty międzynarodowe

1. Terytorialne: a) Roszczenia Maroka dotyczące Sahary Zachodniej (ze względu na złoża ropy naftowej) b) Spór o Gibraltar pomiędzy Wielką Brytanią i Hiszpanią c) Spór graniczny pomiędzy Estonią a Rosją (1994 r.) d) Spór między Grecją a Turcją – możliwość poszerzenia greckich wód terytorialnych Morza Egejskiego (od 1994 r.) e) Grecko – turecki spór o Cypr (od 1974 r.) f) Spór grecko – albański (lata 90.) g) Spory o terytoria w byłej Jugosławii i w byłym Związku Radzieckim h) W Azji: spór o Kaszmir – przyczyna kilku wojen pomiędzy Indiami i Pakistanem; spór między Japonią, Koreą Południową i Chinami o rozgraniczenie stref morskich i) Spór pomiędzy Japonią a Rosją o Wyspy Kurylskie j) Aneksja Timoru Wschodniego przez Indonezję w l. 70 XX w. ; zarządzany przez ONZ Timor W. odzyskał niepodległość dopiero w 2002 r. k) Spory terytorialne w państwach latynoamerykańskich (np. Argentyna domaga się zwrotu Falklandów (Malwinów)] l) W Ameryce Północnej – spór między USA i Kanadą w sprawie statusu tzw. północno – zachodniego przejścia
2. O podłożu religijnym, politycznym i etnicznym: a) W kilkunastu państwach Afryki (np. Sudan, RPA, Algieria, Egipt, Libia) b) W Azji – walka Kurdów o autonomię lub niepodległość c) We Włoszech – działania separatystyczne Ligi Północy w 1996 r. obejmujące północną część kraju d) Na Wyspach Brytyjskich – w Szkocji i Walii jesienią 1997 r. większość opowiedziała się za autonomią i utworzeniem odrębnych parlamentów e) Spór dotyczący odłączenia Czarnogóry od Jugosławii f) Konflikt pomiędzy Ormianami a Azerbejdżanem, który utracił kontrolę nad Górnym Karabachem g) Konflikty w Gruzji pomiędzy Gruzinami, Abchazami i Osetyńcami h) Wojny pomiędzy Rosją a Czeczenią (1994 – 1996, 1999 – 2000)