Temat: Wyzwania zagrożenia i szanse dla bezpieczeństwa na kontynencie euroazjatyckim. Diagnoza i prognoza. – Rola Federacji Rosyjskiej w środowisku bezpieczeństwa Eurazji, określona w oparciu o ich charakterystykę: historia, ideologia, religia, ustrój, potencjał (terytorium, ludność, zasoby, dochód, źródła energii); system bezpieczeństwa narodowego (np. doktryna, strategia bezpieczeństwa i obrony). Rosja to bez wątpienia jeden z najbardziej interesujących i najsilniej zróżnicowanych wewnętrznie państw. To zróżnicowanie wynika z pewnością z rozmiarów tego kraju. Jego powierzchnia wynosi nieco ponad 17mln km kw., a zatem jest to największy pod względem powierzchni kraj świata. Mimo tego liczba mieszkańców nie jest imponująca, wynosi 148mln osób, co w zestawieniu z powierzchnią daje gęstość zaludnienia na poziomie 8,7 osoby/ km kw. Rosja rozciąga się na kontynencie europejskim i azjatyckim i obejmuje 21 republik, 6 krajów oraz 50 obwodów, z których jeden posiada autonomię. Oprócz tego w ramach Federacji Rosyjskiej funkcjonuje 10 okręgów autonomicznych i dwa ośrodki miejskie mające status miast wydzielonych: Moskwa oraz Petersburg. Ze względu na ogromną rozciągłość południkową jak i równoleżnikową kraju panujące w nim warunki naturalne nie są jednorodne. Z tego samego względu Rosja posiada aż czternastu sąsiadów: Norwegię, Finlandię, Estonię, Łotwę, Litwę, Białoruś, Polskę, Ukrainę, Gruzję, Azerbejdżan, Kazachstan, Mongolię, Chiny oraz Koreę Północną. Można wspomnieć również, że tylko Cieśnina Beringa dzieli ją od Stanów Zjednoczonych. Mimo że przy wielu okazjach kraj ten zaliczany jest do Europy, faktycznie w ogromnej swej większości, bo aż w 75% położony jest w Azji. O europejskości Rosji decyduje zapewne fakt, że na zachód od Uralu mieszka aż 78% wszystkich obywateli kraju. Można zatem stwierdzić, że społeczeństwo rosyjskie jest znacznie bardziej europejskie aniżeli azjatyckie. Zasoby Dumy Rosyjskiej są bardzo bogate. Rosja posiada największe na świecie złoża gazu ziemnego, oceniane na blisko 48 bilionów m3 (prawie 1/3 zasobów światowych), drugie pod względem wielkości zasoby węgla kamiennego (prawie 160 mld t), siódme co do wielkości złoża ropy naftowej, szacowane na 10,2 mld ton, a także duże złoża węgla brunatnego, rud żelaza oraz metali kolorowych i diamentów. Ważnym zasobem naturalnym Rosji są również ogromne obszary leśne. Zajmują one ok. 45% powierzchni kraju, a rezerwy drewna oceniane są na ok. 80 mld m3. Bogactwem naturalnym Rosji jest także rozbudowany system rzeczny, wykorzystywany nie tylko do celów transportowych, ale również m.in. do produkcji energii elektrycznej (hydroelektrownie generują ok. 18 % całości wytwarzanej energii elektrycznej).
Rosja czerpie dochody przede wszystkim ze sprzedaży paliw kopalnych(gaz ziemny, ropa naftowa). Zysk ze sprzedaży ropy i gazu za granice wyniósł w ubiegłym roku ponad połowę wpływów do rosyjskiego budżetu. W roku 2013 Rosja wydobyła ponad 523 mln ton ropy. Przewiduje się jednak, że wydobycie w roku obecnym jeszcze się zwiększy. Jednakowoż Rosja nie zamierza poprzestać na wydobywaniu swojej ropy, ale także zamierzają kupować ropę od Iranu za równowartość 1,5 mld dol. miesięcznie. Jednak Rosjanie nie zapłacą za ten towar gotówką. Będą płacić towarami przeważnie maszynami i urządzeniami. Ze względu na specyfikę religijności Rosji i znaczne zróżnicowane wyznaniowe niemożliwe jest uzyskanie rzetelnych i jednoznacznych danych. Według różnych badań 53–73% obywateli Rosji to chrześcijanie (51-71% prawosławni, 1-2% katolicy, 1% protestanci), 6-15% to muzułmanie. Wyznawcy innych religii stanowią mniej niż 1% populacji. Liczba ateistów, agnostyków wynosi 24-48%.

95% zarejestrowanych parafii prawosławnych przynależy do Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Liczba praktykujących prawosławnych jest stosunkowo niska i wynosi 15-20%. W 988 r. prawosławie przyjął książę kijowski Włodzimierz I Wielki. Data chrztu Rusi często jest uważana za początek samego Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego. Kościół stanowił początkowo metropolię w składzie Patriarchatu Konstantynopola i to właśnie patriarcha ekumeniczny dokonywał konsekracji głowy ruskiego prawosławia. Metropolita początkowo rezydował w Kijowie. Po najazdach tatarskich Kijów utracił jednak swe polityczne znaczenie. W 1299 r. metropolita Maksym przeniósł swą siedzibę do Włodzimierza. W 1325 r. następca Maksyma, Piotr przeniósł stolicę Kościoła do Moskwy. W 1448 r. Kościół uzyskał niezależność od Patriarchatu Konstantynopola (status autokefalii), a metropolita Jonasz tytuł Metropolity Moskwy i Wszechrusi. W 1589 r. metropolita Hiob stał się pierwszym patriarchą Moskwy i całej Rusi. Jako patriarchat zajmuje on piąte miejsce w dyptychu Kościołów prawosławnych, tuż po czterech patriarchatach starożytnych – konstantynopolitańskim, jerozolimskim, antiocheńskim i aleksandryjskim. Rosyjski Kościół Prawosławny posiada obecnie: 157 diecezji, 29 268 parafii, 203 biskupów, 30 670 księży i diakonów, 829 monastyrów oraz 87 szkół teologicznych (w tym 5 akademii duchowych i 3 uniwersytety).

Islam jest najbardziej rozpowszechniony na północnym Kaukazie, środkowym Powołżu i Uralu, Moskwie i Petersburgu. Muzułmanie stanowią większość ludności w Inguszetii (98%), Czeczenii (96%), Dagestanie (94%), Kabardo-Bałkarii (70%), Karaczajo-Czerkiesji (63%), Baszkirii (54,5%) i Tatarstanie (54%), gdzie święta muzułmańskie obchodzone są na poziomie republikańskim. Dominującym nurtem w islamie rosyjskim jest sunnizm (90%), bogate tradycje ma także sufizm. Według Pew Research Center Rosja ma największą populację muzułmańską w Europie. W 2010 r. w Rosji miało żyć 16,4 mln muzułmanów (11,6% populacji rosyjskiej). Pew Research Center szacuje, że liczba wyznawców islamu wzrośnie w 2030 do 18,6 mln, czyli 14,4% populacji Rosji. Buddyzm jest religią tradycyjną w pięciu regionach Rosji: Kałmucja (jedyny w Europie region buddyjski), Tuwa, Buriacja, Kraj Zabajkalski i obwód irkucki. Większość rosyjskich buddystów wyznaje jego tybetańską odmianę. W Mari El wyznawana jest tradycyjna religia Maryjczyków, jedyna politeistyczna religia w Europie. Na Syberii oraz Dalekim Wschodzie pośród niektórych ludów tubylczych spotykane są praktyki i wierzenia szamanistyczne i animistyczne, należące do najstarszych wierzeń na świecie w ogóle.

 Rosja jest pełnoprawnym uczestnikiem azjatyckiego ładu regionalnego jedynie formalnie. Należy do organizacji takich jak APEC czy Szczyt Wschodnioazjatycki (EAS), bierze udział jako jedno z sześciu państw w procesie rozwiązywania koreańskiego kryzysu nuklearnego, ma dobre lub wręcz uprzywilejowane relacje polityczne z niemal wszystkimi państwami regionu. Jednak wpływ Rosji na kształtowanie procesów politycznych i gospodarczych pozostaje ograniczony. Słabość pozycji Rosji w Azji i Pacyfiku ma swoje źródła zarówno w sposobie prowadzenia przez Moskwę polityki wobec tego regionu, jak i w niezależnych od Rosji procesach międzynarodowych. Dodatkowym wyzwaniem dla Moskwy jest zapóźnienie rozwojowe rosyjskiego Dalekiego Wschodu, który odstaje pod względem wskaźników rozwoju społeczno-gospodarczego nie tylko od sąsiadujących z nim azjatyckich prowincji, ale także od średniej rosyjskiej. Polityka zagraniczna Rosji w regionie, pomimo deklarowanej wielokierunkowości, staje się w coraz większym stopniu sinocentryczna. Chiny są najważniejszym partnerem politycznym i gospodarczym Rosji w regionie. Relacje te nie są równoważone przez dostatecznie silne więzi polityczne i gospodarcze z innymi aktorami: Japonią, państwami koreańskimi czy krajami ASEAN. W ciągu ostatnich lat Moskwa podejmowała działania, które zbliżały ją do Chin, zarazem nie wzmacniając (a czasami wręcz zniechęcając) część państw regionu. Do tego typu zachowań zaliczyć można wspólne manewry morskie rosyjsko-chińskie na Morzu Żółtym w 2012 roku czy wspólne podkreślanie znaczenia zwycięstwa w II wojnie światowej, skierowane przeciwko Japonii. Współpraca gospodarcza z Chinami nie jest zrównoważona przez kooperację z innymi partnerami; handel z ChRL stanowi około 60% całości rosyjskiego handlu w Azji Wschodniej. Podobnie wygląda współpraca inwestycyjna na rosyjskim Dalekim Wschodzie, która jest zdominowana przez kapitał chiński, nie równoważony przez dopływ inwestycji z innych krajów azjatyckich.

Świadomość słabości pozycji Moskwy w regionie Azji i Pacyfiku jest w Rosji szeroko rozpowszechniona, zarówno na poziomie politycznym, jak i eksperckim. Istnieje wiele pomysłów, których wdrożenie ma przyczynić się do wzmocnienia pozycji Rosji. Część z nich wywodzi się jeszcze z okresu pierwszej kadencji Władimira Putina, podczas gdy część stanowi reakcję na zmieniającą się sytuację wewnętrzną i międzynarodową. Sposoby na zwiększenie roli Rosji w regionie można podzielić na dwa powiązane ze sobą rodzaje: nastawione na poszczególne państwa (wymiar bilateralny) oraz nakierowane na cały region. Do kluczowych idei (częściowo już realizowanych) zaliczyć należy:

1. Budowę uprzywilejowanych relacji z państwami, które mają potencjał częściowego równoważenia wzrostu potęgi Chin. Należą do nich: Japonia, Wietnam, Korea Południowa, Korea Północna, Mjanma oraz Mongolia.

2. Uczynienie z Rosji istotnego dostawcy surowców energetycznych dla państw regionu. Zgodnie z rosyjską „Strategią energetyczną do roku 2030” do Azji powinno trafiać 22 do 25% eksportowanej ropy naftowej oraz 19–20% eksportowanego gazu[9]. Wymaga to budowy nowych tras dostaw surowców do poszczególnych krajów oraz na rynek regionalny. Kluczowe idee obejmowały: dostawy ropy naftowej rurociągiem do Chin i na wybrzeże pacyficzne; dostawy gazu ziemnego rurociągami do Chin oraz do obu państw koreańskich; rozbudowa instalacji LNG nastawionych na rynek azjatycki.

3. Rozbudowę potencjału militarnego Rosji w regionie w wymiarze defensywnym i zwiększenie możliwości projekcji siły, zarówno w odniesieniu do sił morskich (Floty Oceanu Spokojnego), jak i sił lądowych, zgrupowanych w ramach połączonego dowództwa strategicznego „Wschód”. Modernizacja ma zapewnić rosyjskim siłom zbrojnym możliwość reagowania na potencjalne zagrożenia, zarówno na lądzie, jak i na akwenach okalających region.

4. Aktywne uczestnictwo w budowie regionalnego porządku międzynarodowego oraz zaangażowanie się w rozwiązywanie sytuacji kryzysowych.

Mimo iż przedstawione wyżej pomysły dotyczą wymiaru międzynarodowego rosyjskiej obecności w regionie Azji i Pacyfiku, realizacja poważnej części z nich zależy od komponentu wewnątrz-rosyjskiego. W pierwszym rzędzie konieczne jest utworzenie nowej prowincji naftowo-gazowej w Syberii Wschodniej i na Dalekim Wschodzie, zasoby której mogłyby zostać skierowane na rynek azjatycki; zgodnie z założeniami rządu, Syberia Wschodnia powinna do 2020 roku produkować 130–150 mld m3 gazu (około 22–25% produkcji), z czego większość mogłaby zostać przeznaczona na eksport. „Strategia energetyczna do 2030 roku” przewiduje, że około 2020 roku wydobycie ropy naftowej w regionie powinno sięgnąć 70–80 mln ton (około 18% produkcji), co jednak uznawane jest za zbyt optymistyczne. Potrzebna jest też realizacja kompleksowego programu rozwoju gospodarczo-społecznego regionu i przyciągnięcie zdywersyfikowanych inwestycji zagranicznych na terytorium rosyjskiego Dalekiego Wschodu. Także idea uczynienia z tranzytu kolejowego przez terytorium FR alternatywnej trasy łączącej rynek azjatycki z europejskim oraz otwarcie drogi morskiej tzw. przejściem północnym wymaga inwestycji i działań w pierwszym rzędzie w samej Rosji.

 Na przedstawionych przykładach widać, że Rosja chce zacieśnić stosunki międzynarodowe z krajami na wschodzie. Jak ma się to do zapewenienia bezpieczeństwa? Wbrew pozorom jednak ma. Rosja planując zwiększenie eksportu ropy do krajów azjatyckich niejako, zapewnia tym krajom bezpieczeństwo energetyczne na co najmniej kilkadziesiąt lat. Oczywiście, że Rosja będzie z tego miała korzyść również finansową, gdyż to Chiny, jeden z największych potentatów gospodarczych Azji i całego globu. Duma zamierza aktywnie działać w obronie państw wschodnich, ale tylko i wyłącznie gdy owe kraje będą w sojuszu z Rosja, lub będą z Rosją połączeni jakimś paktem handlowym. Federacja Rosyjska w swojej doktrynie wojskowej podaje, że rezygnuje z broni nuklearnej w ramach działań prewencyjnych co ma nie tylko bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo krajów Azjatyckich, ale również krajów Europejskich. W doktrynie wojskowej jednak Rosja zastrzega sobie użycie broni nuklearnej tylko gdy: "Rosja zastrzega sobie

prawo do użycia broni nuklearnej w odpowiedzi na użycie przeciwko niej i (lub) jej sojusznikom nuklearnej lub innego rodzaju broni masowej zagłady, a także w przypadku agresji na Rosję z użyciem broni konwencjonalnej, kiedy zagrożone jest samo istnienie państwa. Decyzję o użyciu broni nuklearnej podejmuje Prezydent Rosji” . We wcześniejszej doktrynie Rosja mówiła o prewencyjnym jej użyciu, co mogłoby być szalenie niebezpieczne, nie tylko dla Azji ale także dla Europy. Poprzez inwestycje militarne na wschodzie, Rosja chce zapewnić bezpieczeństwo nie tylko innym krajom sojuszniczym , ale przede wszystkim sobie. Rozdzielając oddziały wojskowe na terenach innych państw, chce zademonstrować swoją siłę militarną oraz tłumić ewentualne konflikty pomiędzy państwami dla ochrony swojego interesu i swojej strefy wpływów.

   Podsumowując Rosja jest krajem o ogromnym potencjale militarnym, energetycznym , terytorialnym i ludzkim. Dowodzone twardą ręką Władimira Putina może odbudować swoją potęgę militarną na świecie, podobnie jak miało to miejsce w ZSRR. ZA kilkanaście lub kilkadziesiąt lat Rosja będzie pełniła ważną rolę jeśli chodzi o bezpieczeństwo nie tylko w Azji, ale moim zdaniem również w części Europy wschodniej. To jednak dowodzi, że Rosja jest krajem o zapędach imperialistycznym, co może być zagrożeniem dla państw słabiej rozwiniętych gospodarczo i militarnie.

Bibliografia: • https://www.bryk.pl/wypracowania/geografia/geografia_fizyczna/19679-krótka_charakterystyka_rosji.html, • http://pl.wikipedia.org/wiki/Rosja#Po.C5.82o.C5.BCenie, • Strategia bezpieczeństwa narodowego Federacji Rosyjskiej do 2020r., • Dr Marcin Kaczmarski na temat stosunków między Rosją i Chinami, • Szczyt Wschodnioazjatycki (East Asia Summit, EAS) stanowi forum dialogu w dziedzinie polityki i bezpieczeństwa między krajami ASEAN i pozostałymi państwami regionu Azji i Pacyfiku, zainicjowany w 2005 roku (http://www.aseansec.org/aadcp/repsf/abouteastasiasummit.html). • Wiedza własna i własne przemyślenia.