Główny bohater powieści Stefana Żeromskiego to Cezary Baryka, którego dorastanie stanowi najważniejszy temat utworu. Najpierw poznajemy go jako dojrzewającego chłopca, a następnie jako młodzieńca i młodego mężczyznę. Początkowo jego życie w rosyjskim Baku u boku dość dobrze sytuowanego ojca i opiekuńczej matki jest niemal sielskie i upływa na zabawach oraz nauce. Wszystko ulega jednak zmianie w chwili, gdy wybucha rewolucja bolszewicka, której efektem było wysłanie na front ojca Cezarego – Seweryna. W obliczu tak trudnej sytuacji młodzieniec, szanujący przede wszystkim ojca, a mniej matkę, poczuwa wolność i zaczyna sprawiać duże problemy wychowawcze pani Jadwidze. Cezary lekceważy szkołę, nie słucha matki, a nawet angażuje się w brutalną rewolucję. Dopiero jej krwawe efekty i śmierć matki uświadamiają mu, jakie błędy popełnił. Cezary jako dziecko jest bohaterem nieodpowiedzialnym, lekkomyślnym i niepotrafiącym docenić wysiłku, jaki w jego wychowanie włożyli rodzice. Jednocześnie jest to bohater dojrzewający, który dorasta za sprawą złych wyborów życiowych i ich konsekwencji.