“Kordian” Juliusza Słowackiego jest dramatem romantycznym. Nie mam wątpliwości, iż dzieło Słowackiego - wybitnego polskiego poety okresu romantyzmu, posiada wszystkie charakterystyczne cechy tego gatunku literackiego. Swoje rozważania rozpocznę jednak od przytoczenia definicji dramatu romantycznego. Pomoże mi to w późniejszym argumentowaniu i uzasadnieniu poparcia wyżej wymienionej tezy.
Dramat w epoce romantycznej poddał się wielkim i znaczącym przemianom. Efektem tej ewolucji był nowy gatunek zwany dramatem romantycznym. Twórcy romantyzmu odeszli zupełnie od reguł ustanowionych w starożytności. Inspiracją i wzorem dla nich stał się Szekspir z jego fantastyką, psychologiczną głębią i wielowątkową akcją. Literatura romantyczna w Polsce, także dramat, na niespotykaną w innych krajach skalę traktowała o problematyce narodowej, szczególnie po 1831 roku, czyli po upadku powstania listopadowego. Nowo powstały rodzaj literacki zrywa z klasycznymi wyznacznikami gatunku, a więc z zasadą trzech jedności, chronologią akcji, zamkniętą kompozycją oraz stylistyczną jednolitością. Dramat romantyczny łączy cechy gatunkowe tradycyjnych rodzajów literackich, odznacza się fragmentarycznością budowy, zespoleniem wątków realistycznych z fantastycznymi, splotem tragizmu z komizmem i patosu z groteską. Autorzy dramatu romantycznego przedstawiali własną wizję świata, historię traktowali z pewną swobodą, stosowali różne techniki dramaturgiczne w ramach jednego utworu. Prezentowali sprzeczności dążeń, motywacji i światopoglądów. Dramat romantyczny przeciwstawił się dyscyplinie kompozycyjnej gatunków klasycznych, zatarte granice między poszczególnymi składnikami stały się poetycką wykładnią świata, w którym zamiast harmonii dominuje dysonans, a wieloznaczność zdarzeń tworzy trudne do roztrzygnięcia problemy. Uważam, że “Kordiana” można określić jako dramat romantyczny polistopadowy, bowiem klęska powstania i na nim odcisnęła swe piętno. Utwór skupia się na kwestii narodowowyzwoleńczej.Wszystkie wydarzenia w życiu głównego bohatera prowadzą go do podjęcia samotnej walki z zaborcą. Dramat romantyczny posiada specyficznego bohatera, który był charakterystyczny dla wszystkich utworów powstałych w tym okresie. Bohater ten był buntownikiem, indywidualistą, samotnikiem - taki jest Kordian -przeżywający wachania, rozterki, walczący o wolność ojczyzny, przeżywa przemianę od nieszczęśliwego kochanka do gorącego partioty. Najważniejszym argumentem popierającym tezę jest rozbicie zasady trzech jedności. Po pierwsze - jedność czasu -nie zachowana - w utworze akcja trwa kilka lat, od wczesnej młodości głównego bohatera, poprzez podróż po Europie, po przemianę duchową. Po drugie - jedność miejsca - różne miejsca - np. Warszawa, Karpaty, wieś, Watykan, Londyn, Mount Blanc. Po trzecie - jedność akcji - występują różne wątki - analiza przyczyn klęski powstania listopadowego, metamorfoza duchowa Kordiana, spisek koronacyjny - zamach na życie cara, pojawia się też wątek diabelski - “Przygotowanie” w chacie Twardowskiego. Kolejnym argumentem jest przeplatanie się realizmu z fantastycznymi scenami: sceny fantastyczne : postacie z zaświatów, scena przygotowania, występowanie Strachu i Imaginacji, chmura na której unosi się Kordian; sceny realistyczne : biografia Kordiana, spisek koronacyjny. Następnym połączeniem różnorodnej estetyki, właściwej dla dramatu romantycznego, jest tragizm z komizmem, np. ostatnia scena - egzekucja, u papieża - złośliwa papuga. Chciałabym zwrócić uwagę na bardzo ważny fakt występowania synkretyzmu rodzajowego i gatunkowego, identyfikujący się z dramatem romantycznym. Pierwszy to mieszanie elementów dramatycznych, lirycznych i epickich, np. monolog bohatera na szczycie Mont Blanc - liryczny; opowiadania starego Grzegorza - epicki. Kolejny -synkretyzm gatunkowy, czyli występowanie różnych innych gatunków w obrębie dramatu,np. bajka Grzegorza “O Janku co psom szył buty”, pieśń Kordiana. Inną typową cechą odpowiadającą pojęciu dramatu romantycznego jest luźna, fragmentaryczna konstrukcja utworu. W “Kordianie” można wyszczególnić kilka epizodów, które są słabo ze sobą powiązane, np. młodość tytułowego bohatera, podróż europejska, wizyta w Londynie, audiencja u Grzegorza VI w Watykanie, przemiana duchowa jaka dokonuje się na Mount Blanc, uczestnictwo w spisku koronacyjnym oraz nieudana próba zamachu. Moje rozważania byłyby niepełne, gdybym nie przytoczyła jeszcze jednego argumentu, a mianowicie o zerwaniu zasady decorum. W dramacie klasycznym pojawiał się tylko styl wysoki, natomiast w dramacie romantycznym styl prosty, groteska i wysoki . W utworze Słowackiego można wymienić w stylu prostym bajkę Grzegorza, w stylu wysokim monolog Kordiana na górze, a wizytę u papieża w stylu groteskowym.
Na przykładzie “Kordiana” Juliusza Słowackiego widoczne są najbardziej charakterystyczne wyznaczniki dramatu romantycznego i łatwe do rozpoznania, więc trudno pomylić z dramatem tradycyjnym. Mam nadzieję, że z mojego wywodu, jasno wynika, iż “Kordian” to jednak “typowy” dramat romantyczny.