System budżetowy to całokształt norm prawnych oraz struktur organizacyjnych regulujących funkcjonowanie budżetu państwa jak i budżetów samorządów terytorialnych: województw, powiatów, gmin. Reguluje strukturę i układ budżetu. Budżet państwa to centralny plan finansowy państwa, uchwalany na dany rok budżetowy (kalendarzowy), akt normatywny (ustawa budżetowa), bądź też środki pieniężne pozostające w dyspozycji państwa. Opracowywany jest przez Ministra Finansów, a uchwalany przez Sejm. Budżet składa się z dochodów i wydatków. System budżetowy dokładnie określa źródła pochodzenia środków pieniężnych jak i miejsca ich wydatkowania. Środki budżetowe pochodzą od różnych podmiotów, zarówno tych, które prowadzą działalność gospodarczą jak i ludności. Mogą mieć formę dochodów podatkowych (podatek dochodowy od osób prawnych, podatek dochodowy od osób fizycznych, VAT, akcyza) jak i dochodów nie podatkowych (cła, wpłaty z zysku NBP). Ustawa budżetowa określa również rozdział środków pieniężnych szczególnie na finansowanie sfery nieprodukcyjnej w państwie (np. administracja państwowa, kultura, sztuka, obrona narodowa), rozwoju gospodarki narodowej oraz bieżących zadań państwa. Zadaniem systemu budżetowego jest przejmowanie części dochodów podmiotów i dokonywanie redystrybucji pomiędzy różne jednostki systemu finansowego, sam nie tworzy środków pieniężnych, lecz umożliwia ich przepływ. Za pośrednictwem budżetu realizowane są dwie podstawowe funkcje finansów: funkcja fiskalna (gromadzenie dochodów) i funkcja redystrybucyjna (dzielenie dochodów). W przekroju podmiotowym do najważniejszych elementów systemu finansów możemy zaliczyć władze ustawodawcze szczebla centralnego (Parlament), władze szczebla pośredniego (rady regionalne) oraz szczebla samorządowego (rady gminne). Obok wyżej wymienionych do podmiotów państwowej gospodarki budżetowej zaliczamy również władze wykonawcze (rządy, zarządy) oraz władze kontrolne. W przypadku Polski są to Najwyższa Izba Kontroli i Regionalne Izby Obrachunkowe. Prawidłowe funkcjonowanie gospodarki budżetowej państwa zapewniają zasady budżetowe. Regulują one ogół czynności związanych z gromadzeniem i rozdzielaniem środków budżetowych. Zasady budżetowe dotyczą zwłaszcza cech gospodarki uważanych za najważniejsze dla właściwej realizacji politycznej i ekonomicznej funkcji budżetu. Poprawnie skonstruowany budżet powinien kierować się określonymi zasadami: jawności, powszechności, szczegółowości, równowagi

ETAPY POWSTAWANIA BUDŻETU PAŃSTWA

Opracowanie założeń do projektu budżetu państwa korzystając z prognozy makroekonomicznej oraz wcześniejszych założeń budżetowych

(strzałka)

Opracowanie projektu budżetu państwa (wykaz planowanych dochodów i wydatków)

(strzałka)

Uchwalenie budżetu państwa

Zadaniem Ministra Finansów jest przedstawienie Radzie Ministrów założeń projektu budżetowego państwa na następny rok wraz z uzasadnieniem oraz przekazanie wykazu jednostek sektora rządowego, których plany przychodów i wydatków może obejmować ustawa budżetowa. W kolejnym etapie Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej lub projekt ustawy o prowizorium budżetowym i przekazuje go do Sejmu w terminie do dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. W przypadku przedstawienia Sejmowi projektu ustawy o prowizorium budżetowym Rada Ministrów jest zobowiązana do przekazania ustawy budżetowej w terminie nie później niż na trzy miesiące przed zakończeniem okresu obowiązywania prowizorium. Może się zdarzyć, że ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie zostanie ogłoszona przed dniem 1 stycznia. Wówczas stosuje się postanowienia pierwotnej ustawy budżetowej przedstawionej przez Radę Ministrów Sejmowi, a stawkami obowiązującymi są należności budżetowe oraz składki na fundusze celowe w wysokości ustalonej dla roku poprzedzającego rok budżetowy.