Z psychologicznego punktu widzenia sytuacja określona jest przez jej elementy składowe oraz charakterystyczne cechy tych elementów, a także przez stan elementów w danym momencie i wzajemne relacje zachodzące pomiędzy wyróżnionymi elementami. Sytuacją człowieka będziemy nazywali cały układ jego wzajemnych stosunków z innymi elementami otaczającego go środowiska w jakimś określonym momencie czasu . W określonych warunkach ustalają się zadania, które człowiek podejmuje i sposoby, jakimi to czyni. Każde zadanie dostosowuje się do warunków i możliwości ich wykonania i odwrotnie czynności do zadań i warunków. Taki zróżnicowany system zadań, czynności i warunków nazywamy sytuacją normalną . Sytuacja jest tu rozumiana jako skomplikowany układ, który obejmuje całokształt związków między konkretnym człowiekiem, a otaczającym środowiskiem. W sytuacji normalnej człowiek może funkcjonować sprawnie. Często jednak występuje sytuacja, kiedy naruszona zostaje równowaga między poszczególnymi elementami, tj. miedzy zadaniami, czynnościami oraz warunkami (zewnętrznymi i wewnętrznymi). Układ warunków nie sprzyjających wykonywaniu czynności oraz sytuacje przykre dla jednostki określa się potocznie przymiotnikiem “trudne” . Są jednak sytuacje, zdarzenia do rozwiązania, których, osiągnięcia pożądanego efektu człowiek musi wyjść poza standardowe, dotąd stosowane, zrutynizowane czynności i ich sekwencje, nazywamy je sytuacjami trudnymi. T. Tomaszewski określa mianem sytuacji trudnych takie sytuacje, w których osiągnięcie wyniku jest możliwe tylko przy zmianie normalnej struktury czynności . Sytuacja trudna to taka, w której występuje zachwianie równowagi miedzy potrzebami i zadaniami jednostki, a sposobami i warunkami ich realizacji. Trudności te maja charakter obiektywny, gdy jednostka zdolna do wykonania normalnych zadań w normalnych warunkach spotyka się z zadaniami lub warunkami wykraczającymi poza tę normę, a subiektywny, gdy w normalnych warunkach człowiek nie może wykonać normalnych zadań . Sytuacja trudna charakteryzuje się brakiem wzajemnego dostosowania; potrzeb, warunków i czynności i wyróżnia trudności obiektywne i subiektywne. Tak, więc jeżeli naruszenie równowagi między podstawowymi elementami wynika z cech podmiotu, tj., kiedy jednostka, mimo sprzyjających warunków zewnętrznych, nie potrafi wykonać określonych czynności, czy podjąć odpowiednich zadań ze względu na zły stan swojego organizmu takimi jak choroba czy zmęczenie, mówimy wówczas o trudnościach subiektywnych.. W odróżnieniu od nich, trudności obiektywne wynikają z cech samego zadania lub warunków zewnętrznych . Wyróżniamy cztery typy sytuacji trudnych - deprywacja, przeciążenie, zagrożenie i utrudnienie, ujmując w tym podziale jednocześnie trudności obiektywne jak i subiektywne .

1. Deprywacja, czyli utrata, brak czegoś, a wiec sytuacja uniemożliwiająca zaspokojenie potrzeb czy to biologicznych czy psychicznych, przy dłuższym trwaniu powoduje zaburzenia w funkcjonowaniu mechanizmów psychicznej regulacji. W okresie dzieciństwa szczególną forma deprywacji jest pozbawienie dziecka życzliwości, czułości, miłości ze strony osób dorosłych. Objawami deprymacji może być znaczne opóźnienie i deformacja w rozwoju psychicznym lub fizycznym dziecka.
2. Przeciążenie to jest taka sytuacja, kiedy człowiek wykonuje określone czynności na granicy swoich możliwości zarówno fizycznych jak i psychicznych, są to zachowania wymagające zbyt wielkiego wysiłku dla osiągania zamierzonego celu. Jeżeli przeciążenie jest długotrwałe pojawiają się różne zaburzenia w funkcjonowaniu np. zmęczenie, osłabienie sił dążenia, zniechęcenie. 3.Zagrożenia to sytuacje, w których zachodzi zwiększone prawdopodobieństwo naruszenia jakichkolwiek wartości cenionej przez podmiot działania.14 Wartość ta może mieć charakter fizyczny jak i społeczny. Zagrożenia fizyczne w obecnej rzeczywistości mają miejsce bardzo często, są to napady, gwałty, kradzieże, częste wypadki samochodowe itp. Coraz częściej mamy do czynienia z sytuacjami zagrożenia społecznego. Życie w grupie, w różnych układach grupowych, począwszy od rodziny, a skończywszy na tak licznej zbiorowości jak naród, stwarza nieustanne sytuacje zagrożenia, które przejawiają się w różnych postaciach np. zagrożenie bytu rodziny - utrata pracy przez ojca, zagrożenie spójności rodziny - rozwód, rodzina skrócona itp. Zagrożenia powodują powstawanie nerwic i licznych zachowań niewłaściwych jak: ucieczki, wagary itd.
3. Utrudnienie to zmiany w zwykłych warunkach wykonywania czynności powodujące zaburzenia w układzie zwanym sytuacja normalną. Zalicza się do nich wszelkie występujące braki przedmiotów, narzędzi czy informacji. Przeszkody w postaci przeszkód fizycznych lub wewnętrznych barier oraz różnorodnych nacisków, czyli aktywne, jednokierunkowe działanie czynników obcych na przedmiot wykonujący jakąś czynność i przeciwdziałanie. W takich sytuacjach trudnych zmieniają się zachowania dzieci, nazywamy je sytuacjami stresującymi lub frustrującymi. Reakcje w takich sytuacjach są bardzo różne i zależą od stopnia nasilenia. Dziecko spotyka się, na co dzień z zagrożeniem, przeciążeniem, deprywacją oraz zakłóceniem w rodzinie, grupie rówieśniczej i szkole, tworzą one bariery, które rodzą reakcje emocjonalne takie jak gniew, strach, lęk, prowadzą do nerwic i ucieczek w “krainę fantazji”. Chore dziecko jest narażone na problemy i trudności z którymi mogą borykać się w szkole. Często mają trudności w dostosowaniu się do norm i zasad panujących w grupie, będące wynikiem małego doświadczenia w kontaktach społecznych oraz przyzwyczajenia do sytuacji, w której z powodu choroby cała uwaga otoczenia koncentruje się na dziecku. Często nie potrafią porozumieć się z rówieśnikami, poczucie niezrozumienia z powodu różnych doświadczeń i przeżyć oraz różnych priorytetów życiowych. Czasem powodem trudności jest nieznajomość gier, zabaw i zwyczajów panujących w grupie, a czasem brak wspólnych przeżyć i tematów do rozmów. Niedostateczne umiejętności społeczne — nawiązywania kontaktów, zawierania przyjaźni czy rozwiązywania konfliktów, proszenia o pomoc lub dziękowania za nią. Sprawia im trudność podporządkowania się zakazom, nakazom i ograniczeniom wynikającym z przebiegu choroby i sposobu jej leczenia. Dzieciom trudno jest zaakceptować szczególnie te zalecenia, które są niemiłe oraz ograniczają lub utrudniają aktywny udział w życiu klasy i grupy rówieśniczej, a wymagają od niego pewnej odpowiedzialności i samokontroli albo zmuszają dziecko do rezygnacji z niektórych form aktywności, spożywania niektórych pokarmów lub przebywania w określonych miejscach . Dlatego ważne jest, by nauczyciele i uczniowie byli odpowiednio przygotowani na przyjęcie chorego kolegi, a w razie potrzeby pomagali mu w przestrzeganiu określonych rygorów związanych z leczeniem. Konieczność obserwowania i kontrolowania objawów choroby i swojego samopoczucia wymaga od dziecka skupienia uwagi na sobie i na otoczeniu pod kątem zapewnienia sobie bezpieczeństwa. Chociaż chore dzieci uczą się odpowiedzialności za swój stan zdrowia dużo wcześniej niż ich rówieśnicy i świetnie sobie radzą z nowymi obowiązkami, to z pewnością pomoc przyjaznego nauczyciela może się im przydać . Ważne jest, aby nauczyciele informowali i tłumaczyli innym istotę choroby chorego dziecka, a uczniowi choremu powiedział o konieczność opierania się naciskom grupy rówieśniczej, zachęcającej do bagatelizowania objawów lub zaleceń lekarskich. Często dziecko chore powinno ograniczać swoją aktywność ruchową ze względu na ograniczoną sprawność fizyczną, niska odporność psychofizyczną i męczliwość, rozproszoną uwagę, trudności w nauce, labilność nastroju, drażliwość, wybuchy złości lub bierność, a czasami apatię. Ból i inne dolegliwości często wpływają na nastrój dziecka i jego kondycję psychofizyczną; mogą powodować zmęczenie, obniżony nastrój, trudności w nauce lub niechęć do kontaktów społecznych. Źle odczytane i zinterpretowane zachowanie oraz intencje dziecka mogą prowadzić do nieporozumień z innymi dziećmi i nauczycielami . Dzieci chore często mają trudności w nauce z powodu zmian w centralnym układzie nerwowym (mikrouszkodzenia) wpływających na sprawność umysłową dziecka. Trudności pojawiają się z powodu zaległości szkolnych związane z częstymi nieobecnościami spowodowanymi złym samopoczuciem lub koniecznością pobytu w szpitalu. Dzieci chore przejawiają lęk przed odrzuceniem, wykluczeniem społecznym, brakiem akceptacji ze strony rówieśników (z powodu zmienionego wyglądu, słabszej kondycji fizycznej, niemożności uczestniczenia we wspólnych imprezach itp.). Przejawiają niską motywację do nauki spowodowaną między innymi brakiem nadziei na realizację marzeń i dotychczasowych planów na przyszłość. Lęk przed długotrwałymi efektami choroby, możliwymi powikłaniami i złym samopoczuciem, co prowadzi do poczucia winy z powodu choroby i tego, że jest ona obciążeniem dla rodziców i reszty rodziny . Istnieją jednak czynniki, które ułatwiają choremu dziecku pobyt w szkole i jego funkcjonowaniu do nich zaliczamy : • Przyjazną postawę i otwartość nauczyciela na potrzeby chorego dziecka. • Wysokie kompetencje nauczyciela. • Dobra znajomość ucznia i jego aktualnej sytuacji oraz wiedza na temat potrzeb ucznia, jego choroby i postępowania w sytuacji pogorszenia stanu zdrowia. • Spokój, pewność i opanowanie nauczyciela, który bez lęku potrafi udzielić dziecku pomocy i wsparcia. • Przyjazna atmosfera w klasie i grupie rówieśniczej, wysoki poziom wzajemnego szacunku i akceptacji oraz zrozumienia problemów, z jakimi spotyka się dziecko. • Poczucie bezpieczeństwa. • Dostosowanie sposobów i form nauczania do spowodowanych chorobą i sposobem jej leczenia aktualnych trudności dziecka, takich jak obniżenie koncentracji uwagi, męczliwość, wolne tempo pracy, zmienność nastroju, niecierpliwość, drażliwość oraz zmienność zachowań i zainteresowań. • Zapewnienie zaplecza medycznego oraz opracowanie procedur postępowania w sytuacji pogorszenia samopoczucia dziecka lub zagrożenia życia. • Zapewnienie dziecku na terenie szkoły pomocy i odpowiednich warunków do nauki i odpoczynku, dostosowanych do aktualnych potrzeb dziecka. Udzielenie pomocy w nauce oraz w nadrobieniu zaległości spowodowanych nieobecnościami w szkole. • Elastyczne stosowanie norm i zasad obowiązujących w klasie i dostosowanie ich do potrzeb chorego dziecka, na przykład zgoda na jedzenie podczas lekcji, częste wietrzenie klasy, odpoczynek poprzez zmianę pozycji z siedzącej na leżącą, a także w razie potrzeby, zmiana terminów sprawdzianów i egzaminów, dostosowanie zakresu i treści nauczania do aktualnych możliwości dziecka i wiele innych. • Zapobieganie konfliktom i nieporozumieniom w klasie spowodowanym brakiem akceptacji wyglądu chorego dziecka, niezrozumieniem niektórych objawów chorobowych (np. duszności, napad epilepsji), czy też niektórych zachowań chorego dziecka (np. drapanie swędzących miejsc). • Poszukiwanie wraz z dzieckiem jego mocnych stron oraz takich obszarów aktywności, które są dla niego dostępne i dozwolone, pomimo choroby. Wyrabianie w nim poczucia wpływu na zdarzenia, pomoc w tworzeniu planów na przyszłość, rozwijaniu zainteresowań i znajdowaniu możliwości ich realizacji. • Tworzenie warunków do ujawniania przez dziecko własnych zdolności, kreatywności, aktywności i samodzielności. Proponowanie takich działań, z których dziecko może czerpać radość i satysfakcję oraz poczucie dumy z siebie i własnych osiągnięć. • Pomoc w wyborze zawodu i dalszej drogi życiowe z chorobą i pomimo choroby. Główne sposoby pomocy w trudnej sytuacji życiowej przewlekle choremu dziecku możliwe do zrealizowania na terenie szkoły to : • Zapewnienie poczucia bezpieczeństwa psychicznego i fizycznego oraz zaufania do grupy i nauczyciela. • Pomoc w pokonywaniu trudności, uczenie samodzielności oraz nowych umiejętności. • Budowanie dobrego klimatu i przyjaznych relacji w zespole klasowym, zapobieganie konfliktom. • Przygotowanie dzieci zdrowych na spotkanie chorego kolegi, pomoc w akceptacji ewentualnych odmienności. Poinstruowanie uczniów, jak należy chronić chorego kolegę i w jaki sposób można mu pomagać. Zawarcie na ten temat umowy z klasą. • Traktowanie chorego dziecka jako pełnoprawnego członka zespołu klasowego, na równi z innymi dziećmi, z takimi samymi prawami i obowiązkami. • Uwrażliwienie dzieci zdrowych na potrzeby i przeżycia dziecka chorego. • Uwrażliwienie dziecka chorego na potrzeby i przeżycia innych dzieci. • Motywowanie do kontaktów i współdziałania z innymi dziećmi. Wzmacnianie poczucia własnej wartości. Przydzielanie dziecku choremu odpowiednich do jego możliwości zadań i ról społecznych w zabawach i organizowanych zajęciach. • Rozwijanie zainteresowań, talentów i samodzielności dziecka. • Dostarczanie wielu różnorodnych możliwości do działania i osiągania sukcesów. • Motywowanie do aktywności — dostarczanie dziecku wzmocnień i gratyfikacji poprzez chwalenie, nagradzanie, akcentowanie sukcesów i mocnych stron, a także eksponowanie tych dyspozycji dziecka, które mogą zwiększyć jego atrakcyjność w grupie. • Umożliwianie dziecku przeżywania przyjemnych uczuć takich jak satysfakcja, poczucie dumy czy radości. • Zapewnienie dziecka o tym, że jest lubiane i dla nas ważne. • Pomoc w nadrabianiu zaległości szkolnych, dostosowanie wymagań do aktualnych możliwości psychofizycznych dziecka. • Zachęcanie dziecka do tworzenia planów i myślenia o przyszłości oraz pomaganie w ich realizacji. Ukazywanie atrakcyjności nowych działań i zadań na ogół innych bądź alternatywnych wobec dotychczasowych (aktualnie niedozwolonych). • Wyrabianie w dziecku poczucia wpływu na zdarzenia poprzez szukanie i wskazywanie mu takich sfer i obszarów aktywności, w których jest to możliwe. • Wykazywanie zainteresowania sprawami dziecka — jego samopoczuciem, terminem badań kontrolnych i wynikami badań, nastrojem, sytuacją domową, a także sprawami niezwiązanymi z chorobą. Tak, by dziecko czuło, że jest dla nas ważne i wartościowe. • Uczenie dzieci rozmawiania o uczuciach i trudnych sprawach. • Uczenie relaksu i odprężenia. • Zapewnienie dziecku wsparcia i pomocy psychologiczno - pedagogicznej, a w razie potrzeby pomocy socjalnej. • Stała współpraca z rodzicami, pielęgniarką, lekarzem, nauczycielami oraz innymi osobami opiekującymi się dzieckiem. Wszystkie te działania będą miały wpływ na zniwelowanie skutków ubocznych wynikających z trudnych sytuacji życiowych.