ROZWÓJ ORGANIZACJI REGIONALNYCH W EUROPIE I ŚWIECIE

Organizacją Regionalną (ang. Regional Organisation) nazywamy taką organizację, która zajmuje się sprawami konkretnego regionu, bądź kontynentu. Jej statut wyraźnie określa jakie kraje mogą wchodzić w skład danej organizacji. Pierwszą taką organizacją w Europie była Rada Europy (ang. Council of Europe). Po II wojnie światowej za integracją powojennej Europy wypowiadało się wielu polityków alianckich, w tym także Winston Churchill, który postulował powołanie do życia regionalnych unii politycznych, które w przyszłości stałyby się częściami składowymi Światowych Stanów Zjednoczonych. Dnia 5 maja 1949 r., w wyniku podpisania przez 10 państw (Belgię, Danię, Francję, Holandię, Irlandię, Luksemburg, Norwegię, Szwecję, Wielką Brytanię i Włochy) tzw. Traktatu londyńskiego, powołano do życia Radę Europy. Początkowo organizacja miała na celu popieranie demokratycznego rozwoju krajów członkowskich i umacnianie dziedzictwa kulturowego Europy. Dopiero w latach rozpadu imperium radzieckiego Rada zyskała. większe znaczenie, stała się tym samym pierwszym ogniwem integrującym kraje obydwu systemów. Obecnie, Rada Europy zajmuje się wszystkimi ważnymi problemami nurtującymi społeczność europejską. Mam tu na myśli prawa człowieka, rolę mass-mediów we współczesnym świecie, współpracę prawną, kwestie problematyki socjalnej i ekonomicznej, problemy zdrowia, nauczania, kultury, dziedzictwa, sportu młodzieży, władz lokalnych, regionalnych, środowiska naturalnego. Jedynie w sprawie dotyczącej obrony Rada nie zabiera głosu. Aktualnie w skład Rady wchodzi 46 państw członkowskich. Jej organami są: Sekretarz Generalny Rady Europy, Komitet Ministrów, Zgromadzenie Parlamentarne, Kongres Władz Lokalnych i Regionalnych Europy. Nieoficjalnym organem Rady Europy jest Europejski Trybunał Praw Człowieka. Również w latach 50-tych udało się powołać do życia organizacje, które przesądziły o ostatecznym powodzeniu europejskiej integracji. 18 kwietnia 1951 r. Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN i Włochy podpisały tzw. Traktat paryski stanowiący o utworzeniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (franc. Communauté Européenne du Charbon et de l’Acier). Jej pomysłodawcą był francuski polityk Robert Schuman. EWG powołana na okres 50 lat, wygasła z dniem 22 lipca 2002r. Celem powstania EWWiS było utworzenie wspólnego rynku węgla i stali, oraz pochodnych produktów. W ówczesnej epoce produkty te miały znaczenie strategiczne. Tym samym traktat tworzył dogodne możliwości kontroli nad niemieckim przemysłem ciężkim. Do najważniejszych zadań Wspólnoty zaliczano: pomoc w rozwoju gospodarczym państw członkowskich, zapewnienie regularnych dostaw węgla i stali i stworzenie równych szans dostępu do nich, polepszenie warunków pracy i życia robotników, rozwój wymiany międzynarodowej przy jednoczesnej likwidacji ceł, opłat, subwencji i ograniczeń ilościowych, które mogłyby naruszać wolność konkurencji. Organami najwyższymi były:  Wysoka Władza przekształcona w ‘67r. w Komisję Europejską. Ta natomiast stała się jednym organem zarządzającym trzema Wspólnotami Europejskimi (EWWiS, EWG i Euratomu);  Rada Ministrów połączona później z Radami EWG i Euratomu;  Trybunał Sprawiedliwości i Parlament Europejski – będące również organami trzech Wspólnot;  Komitet Doradczy Komisji Europejskiej.

Wspólnota Węgla i Stali stała się praktycznie zalążkiem Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i egzystowała (posiadając te same władze) do 1967 roku wspólnie z EWG oraz Euratomem, stając się następnie częścią tzw. Wspólnot Europejskich.

Europejska Wspólnota Gospodarcza (franc. Communauté Economique Européenne) powstała w wyniku procesów integracyjnych europejskich państw demokratycznych. Proces ten polegał na tworzeniu wspólnych instytucji ekonomicznych, politycznych i prawnych. 24/25 marca 1957 r. 6 krajów EWWiS podpisało w Rzymie tzw. Traktaty rzymskie o utworzeniu EWG oraz Euratomu. Główne cele EWG to: równomierny rozwój gospodarczy państw członkowskich, spójność ekonomiczna, wzrost stopy życiowej, zniesienie ograniczeń celnych i ilościowych, swobodny przepływ ludzi, towarów, usług i kapitału, wspólna polityka w zakresie handlu, rolnictwa, transportu, ochrony środowiska, ochrony energetycznej, kulturalnej, ujednolicanie wolnego rynku i ustawodawstwa państw członkowskich, oraz stowarzyszenie i szeroka współpraca z krajami Trzecimi. Jeden z najważniejszych celów pierwotnych EWG został zrealizowany, a mianowicie doprowadzenie do wspólnego rynku, unii gospodarek i walut. Organy EWG są zarazem organami obecnej Unii z Komisją Europejską, Parlamentem Europejskim, Radą Ministrów, Trybunałem Sprawiedliwości Trybunałem Obrachunkowym i Komitetem Ekonomiczno-Społecznym na czele. EWG rozpoczęła swą działalność 1 I 1958 r., a w 1993 r. zmieniła nazwę na Wspólnotę Europejską. Europejska Wspólnota Energii Atomowej, tj. EURATOM (ang. European Atomic Energy Community) podobnie jak EWG powstała na mocy Traktatów rzymskich w 1957r. Głównym celem Euratomu jest pokojowe wykorzystanie energii jądrowej i rozwój wspólnego rynku związanego z tą energią. Organizacja ta zajmuje się również rozwojem badań w tej dziedzinie oraz ustalaniem jednolitych norm ochrony radiologicznej. Na mocy traktatu fuzyjnego od 1967 r. wszystkie trzy Wspólnoty Europejskie mają wspólne organy. Instytucjami charakterystycznymi tylko dla Euratomu są: Wspólny Ośrodek Badań Jądrowych, Agencja Zaopatrzenia, Komitet Naukowo-Techniczny, Służba Bezpieczeństwa i Kontroli, oraz Komitet Doradczy do Spraw Badań. Reasumując, Wspólnoty Europejskie – to organizacja, która wchłonęła EWG, Euratom i EWWiS a od l XI 1993 r. nosi nazwę Unii Europejskiej. Inną, równolegle istniejącą organizacją była EFTA, czyli Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu (ang. European Free Trade Association). Ta unia celna państw europejskich, utworzona została 4 I 1960 r. z inspiracji brytyjskiej w Sztokholmie. Państwa założycielskie to Austria, Dania, Finlandia, Lichtenstein, Islandia, Norwegia, Portugalia, Szwecja, Szwajcaria i Wielka Brytania. W swych pierwotnych założeniach EFTA miała stanowić alternatywę dla uwikłanej w spory polityczne EWG. Celem krajów członkowskich było stworzenie strefy wolnego handlu w obrocie towarami przemysłowymi, wzrost produkcji, zatrudnienia, oraz rozwój światowego handlu w oparciu o zasadę uczciwej konkurencji. W miarę wstępowania do Wspólnot Europejskich, poszczególni członkowie stowarzyszenia opuszczali jego szeregi. EFTA nigdy nie stało się konkurencją dla EWG ze względu na dysproporcje w ekonomicznym rozwoju jego członków, rozbicie geograficzne, oraz atrakcyjność gospodarczą EWG. Obecnie członkami EFTA pozostają: Lichtenstein, Islandia, Norwegia i Szwajcaria. Z kolei na wschodniej części kontynentu, zdominowanej przez ZSRR, w 1949 r. powstała Rada Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Współpraca opierała się na własności państwowej, centralnym planowaniu państwowym, monopolu handlu zagranicznego i innych przesłankach wynikających z ówczesnego ustroju społeczno-gospodarczego. Tak więc wraz z upadkiem bloku radzieckiego przestała również istnieć Rada. W kwestii dotyczącej bezpieczeństwa Europy Zachodniej Wielka Brytania wraz z Francją, Belgią, Holandią i Luksemburgiem, podpisały 17 III 1948 Pakt brukselski, na mocy którego powstała tzw. Unia Zachodnia (ang. Western Union). Unia była organizacją polityczno-wojskową, mająca na celu wspólną obronę. Została założona głównie z obaw przed Niemcami. Jako pierwsza europejska organizacja militarna dała w 1949 roku impuls do utworzenia Paktu Północnoatlantyckiego. Poprawnie brzmiąca nazwa to Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (North Atlantic Treaty Organization), w skrócie NATO. NATO to sojusz państw Europy Zachodniej, Stanów Zjednoczonych i Kanady, powołany w Waszyngtonie dnia 4 IV 1949 r. Układ podpisało 12 państw europejskich, w składzie: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Wielka Brytania, Włochy, oraz USA i Kanada. Początkowym celem istnienia organizacji była obrona militarna przed ZSRR. Jednakże zgodnie z 51 art. Karty Narodów Zjednoczonych układ ma charakter obronny. Jego treść przewiduje wzajemną pomoc wojskową na wypadek jakiegokolwiek ataku na jednego z członków porozumienia. Siedzibą władz NATO były kolejno: Londyn (do’52), Paryż (do ’66) i Bruksela. Najwyższym i jedynym organem statutowym jest Rada Atlantycka z Sekretarzem Generalnym na czele. Rada zajmuje się wyznaczaniem dyrektyw władzom wojskowym, obroną cywilną, prowadzeniem konsultacji politycznych między członkami, i ustalaniem wysiłku zbrojeniowego tychże państw. Najwyższym organem wojskowym jest Komitet Wojskowy. Początkowo NATO funkcjonowało zgodnie z doktryną masowego odwetu, a od 1961 r. elastycznego reagowania. W odpowiedzi na przyjęcie do NATO Republiki Federalnej Niemiec (nie była gotowa uznać status quo terytorialnego w Europie), państwa bloku radzieckiego stworzyły w 1955 r. Układ Warszawski. Jednak atak państw Układu na Czechosłowację (należącej nota bene do Układu) w 1968 r. odsłonił jego prawdziwy charakter, a mianowicie chęć podporządkowania państw członkowskich Związkowi Radzieckiemu. Dopiero zawarcie porozumienia RFN z ZSRR, Polską i Czechosłowacją potwierdzającego terytorialne status quo w Europie doprowadziło do powołania Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Celem OBWE było ustanowienie zasad pokojowego współistnienia na kontynencie w warunkach istniejącego podziału. Aktualnie, Organizacja ma charakter zbliżony do Rady Europy, jednakże program zadań poszerzony został o zagadnienia bezpieczeństwa. Do innych organizacji międzynarodowych, mających mniejszy zasięg należą: Wspólnota Niepodległych Państw zrzeszająca byłe republiki Związku Radzieckiego. Rada Nordycka, czyli Rada Konsultatywna Państw Skandynawskich. Powołana została 1 I 1953 przez rządy Danii, Islandii, Norwegii i Szwecji, poszerzona o Norwegię w 1955 r. Statut określa zadania Rady jako funkcje doradcze w stosunku do parlamentów i rządów państw członkowskich w dziedzinach ekonomicznych, socjalnych, kulturalnych, prawniczych, komunikacyjnych, itp. Jej siedziba znajduje się w Sztokholmie.

Największe co do zasięgu i znaczenia organizacje regionalne poza Europą to: Organizacja Państw Amerykańskich –OPA (Organisation of American States) założona 2 V 1948 r. w Bogocie przez IX Międzynarodową Konferencję Amerykańską. Do członków pierwotnych zaliczamy: Argentynę, Boliwię, Brazylię, Chile, Dominikanę, Ekwador, Gwatemalę, Haiti, Honduras, Kolumbię, Kostarykę, Kubę, Nikaraguę, Panama, Paragwaj, Peru, Salwador, Urugwaj, USA i Wenezuelę. Państwa te postawiły sobie za cele: utworzenie strefy bezatomowej, wspólną ochronę środowiska, zapewnienie prawa do suwerenności i dysponowania zasobami naturalnymi, itp. Organizacja Jedności Afrykańskiej – OJA (Organisation of African Unity). Stanowi ją 41 państw afrykańskich, m.in.: Algieria, Egipt, Etiopia, Libia, Maroko, Rwanda, Senegal, Somalia, Sudan, Tunezja, Zair, itd. Obecnie istnieje pod nazwą Unii Afrykańskiej, która organizuje współpracę między państwami członkowskimi, celem wzmocnienia solidarności, bezpieczeństwa i rozwoju gospodarczego. Liga Arabska założona w Kairze Paktem Ligi Państw Arabskich, podpisanym 22 III 1945 przez szefów rządów Arabii Saudyjskiej, Egiptu, Iraku, Jemenu, Libanu, Syrii, Transjordanii. Najwyższym organem jest Rada. Sekretarz Generalny organizuje prace 10 stałych Komitetów d/s politycznych, kulturalnych, socjalnych, wojskowych, zdrowia, arabskich praw człowieka, itp. Stowarzyszenie Narodów Południowo-Wschodniej Azji – ASEAN (Association of South East Asian Nations). Stowarzyszenie to powstało w 1967 r. w Bangkoku przez Filipiny, Indonezję, Malezję, Singapur i Syjam z zadaniem popierania współpracy ekonomicznej i kulturalnej.

Regionalne organizacje finansowe: Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju - EBOR (ang. European Bank For Reconstruction and Development) jest instytucją finansową o charakterze regionalnym. Powołanie jej do życia nastąpiło przez podpisanie umowy 40 państw i dwóch organizacji: Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiego Banku Inwestycyjnego. Głównym celem, dla którego utworzono Bank, była pomoc finansowa państw Zachodu na rzecz państw Europy Środkowej i Wschodniej w ich procesie transformacji ustrojowej i zmian w modelu gospodarczym, tj. przejście od gospodarki państwowej, centralnie zarządzanej do gospodarki wolnorynkowej. EBOR wspiera również działania związane z wdrażaniem strukturalnych i sektorowych reform gospodarczych. Promuje konkurencyjność, prywatyzację i przedsiębiorczość, z uwzględnieniem specyficznych potrzeb poszczególnych krajów. Poprzez swoje inwestycje Bank promuje również działalność sektora prywatnego, umacnianie instytucji i systemów prawnych oraz rozwój infrastruktury niezbędnej dla funkcjonowania sektora prywatnego. Działalnością EBOR-u kierują: Rada Gubernatorów, Rada Dyrektorów, komitet Wykonawczy i Sekretarz Generalny. Na siedzibę Banku wybrano Londyn.

Projekty inwestycyjne EBOR w Polsce wg struktury sektorowej

Źródło: E. Latoszek, M. Proczek, Organizacje międzynarodowe, Założenia, cele, działalność; Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2001, s. 256

Europejski Bank Inwestycyjny (EBI) Utworzony na mocy Traktatu rzymskiego rozpoczął pracę 1 stycznia 1958 roku. Działalność Banku jest nadzorowana przez Radę Unii Europejskiej. Członkami zaś są państwa należące do Wspólnot Europejskich. Działalnością Banku kierują: Rada Gubernatorów, Rada Dyrektorów, Komitet Kierowniczy i Komitet kontrolny. Istotą działania Banku jest finansowanie projektów we wszystkich gałęziach gospodarki:

• Projektów dotyczących rozwoju regionów słabiej rozwiniętych,
• Projektów dotyczących modernizacji i przekształcania przedsiębiorstw,
• Projektów, które ze względu na swoje rozmiary lub charakter nie mogą być w pełni sfinansowane przez poszczególnych członków Wspólnoty. W przypadku Polski międzynarodowe instytucje finansowe odegrały istotną rolę w procesie transformacji systemowej. Przejście do gospodarki rynkowej wymagało wdrożenia w życie szeregu reform. Nie byłoby to możliwie bez finansowego wsparcia zagranicy. Służyć temu miała współpraca z MFW, Bankiem Światowym, EBOR oraz EBI.