Bezpieczeństwo uznawane jest za naczelną potrzebę oraz wartość człowieka. Oznacza to, że każdy człowiek jako jednostka, ale i każda zbiorowość ludzka, dąży do zaspokojenia tej potrzeby i staje się to głównym motywem ich działania. Poczucie bezpieczeństwa, rozumianego jako stan niezagrożenia i możliwość swobodnego rozwoju, można uznać za jeden podstawowych celów w życiu ludzi, społeczeństw i narodów, zorganizowanych w państwa. Jaka jest zatem relacja pomiędzy bezpieczeństwem jednostki a funkcjonowaniem społeczeństwa oraz państwa?

Przede wszystkim, należy zaznaczyć, że człowiek jako jednostka jest jednym z podmiotów bezpieczeństwa, podobnie jak sformalizowane lub niesformalizowane grupy ludzi, organizacje czy wreszcie państwa – co oznacza, że, teoretycznie, bezpieczeństwo jednostki może być rozpatrywane indywidualnie. Bezpieczeństwo człowieka obejmuje wiele aspektów, takich jak (najbardziej podstawowe) zapewnienie fizycznego przetrwania, ochrona osobistej tożsamości i niezależności, zapewnienie jak najwyższego poziomu i jakości życia oraz stabilnych warunków do rozwoju. Są to potrzeby każdego człowieka, które stara się realizować na miarę swoich możliwości. Tu jednak trzeba zaznaczyć, że w praktyce dążenie do osiągnięcia stanu bezpieczeństwa w różnych aspektach ma charakter indywidualny, ale jednocześnie i grupowy – większości potrzeb w zakresie bezpieczeństwa człowiek nie jest bowiem w stanie zaspokoić sam, ponieważ cały czas funkcjonuje w społeczeństwie. Poza tym, większość współczesnych zagrożeń wynika właśnie z faktu, że ludzie żyją wspólnie na danym terytorium i rywalizują o podział dóbr materialnych, pozycję społeczną, władzę, dostęp do informacji, przewagę polityczną czy militarną. Wiele potrzeb może być zaspokojonych tylko w grupie ludzi, dlatego bezpieczeństwo indywidualne musi być także rozpatrywane w kontekście społeczeństwa, w którym dana jednostka żyje.

Państwo, zgodnie z definicją M. Gulczyńskiego, można określić jako „przymusową organizację, wyposażoną w atrybuty władzy zwierzchniej po to, by ochraniać przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi ład, zapewniający zasiedlającej jego terytorium społeczności, składającej się ze współzależnych grup o zróżnicowanych interesach, warunki egzystencji korzystne odpowiednio do siły ich ekonomicznej pozycji i politycznych wpływów”. Od razu można zauważyć, że interesy państwa jako organizacji politycznej nie muszą być zawsze zgodne z indywidualnymi interesami poszczególnych grup społecznych ani jednostek. W tym kontekście człowiek jest traktowany jako element zbiorowości, a jego potrzeby podporządkowane są nadrzędnemu interesowi państwa. Skoro państwo jest organizacją przymusową, można wysnuć prosty wniosek: człowiek realizując swoje potrzeby indywidualne w zakresie bezpieczeństwa musi brać pod uwagę to, że jest częścią państwa i społeczeństwa. Nasuwają się więc dwa pytania: w jaki sposób państwo i społeczeństwo oddziałują na indywidualne bezpieczeństwo jednostki i odwrotnie – jaki wpływ na państwo i społeczeństwo ma poczucie bezpieczeństwa każdego człowieka z osobna?

Jedną z podstawowych funkcji państwa jest zapewnienie bezpieczeństwa nie tylko swojemu terytorium, ale i obywatelom. W Polsce taką funkcję definiuje artykuł 5 Konstytucji: „Rzeczpospolita Polska […] zapewnia wolności i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli”. Zadaniem organów państwowych jest zatem zapewnienie bezpieczeństwa całemu społeczeństwu i poszczególnym jego członkom. Realizowane jest to przede wszystkim przez utrzymywanie porządku publicznego (za pomocą odpowiednich formacji policyjnych i zabezpieczających), zwalczanie przestępczości i zapewnienie wszystkim obywatelom dostępu do organów wymiaru sprawiedliwości. Państwo poprzez swoją politykę ma bezpośredni wpływ na bezpieczeństwo ekonomiczne i socjalne każdego obywatela (m.in. przez walkę z bezrobociem, działania w zakresie polityki pieniężnej, utrzymywanie wydolności systemu emerytalnego itd.). Poprzez ochronę dóbr materialnych i niematerialnych, stanowiących o tożsamości narodu, organy państwowe zapewniają wszystkim obywatelom bezpieczeństwo kulturalne i możliwość kultywowania obyczajów (w tym przez mniejszości narodowe i etniczne, którym państwo również gwarantuje to prawo). Dostęp do publicznej służby zdrowia czy istnienie instytucji kontrolujących warunki sanitarne w zakładach pracy i miejscach publicznych zapewnia obywatelom bezpieczeństwo zdrowotne i sanitarno – epidemiologiczne. Generalnie rzecz ujmując, państwo realizuje swoje zadania we wszystkich możliwych sferach bezpieczeństwa, co jednocześnie zapewnia bezpieczeństwo społeczeństwa i tworzących go jednostek. Państwo można zatem uznać za organizację niezbędną do zagwarantowania bezpieczeństwa każdemu człowiekowi. Im bardziej stabilne politycznie i gospodarczo oraz skuteczne w egzekwowaniu prawa państwo, tym bezpieczniej czują się jego obywatele – czego przykładem może być porównanie chociażby północnoafrykańskich państw (które po niedawnych wystąpieniach rewolucyjnych pogrążyły się w kryzysie ekonomicznym i destabilizacji politycznej) z zamożnymi państwami Europy zachodniej czy północnej, których władze funkcjonują sprawnie, nikłe jest też zagrożenie wojną domową lub konfliktem z sąsiadami. Obywatele obu wymienionych regionów mają wybitnie zróżnicowany poziom poczucia bezpieczeństwa, co wynika właśnie ze stanu, w jakim obecnie znajdują się instytucje państw, w których żyją.

Relacja człowiek – społeczeństwo – państwo działa też oczywiście w drugą stronę. Im bezpieczniej czują się poszczególni obywatele, tym mniejsze jest prawdopodobieństwo wystąpienia sytuacji, w których będą oni negatywnie wpływać na funkcjonowanie instytucji państwa bądź bezpośrednio zagrażać jego bezpieczeństwu. Człowiek, który czuje się bezpiecznie, ma większe zaufanie do współobywateli i państwa, chętniej bierze udział w inicjatywach na rzecz rozwoju społeczności, w której funkcjonuje, a kiedy jego podstawowe potrzeby w zakresie chociażby bezpieczeństwa fizycznego, ekonomicznego czy socjalnego są zaspokojone, może poświęcić się realizowaniu swoich innych potrzeb. Analogicznie, niskie poczucie bezpieczeństwa indywidualnego rodzi frustrację i lęk, a – co za tym idzie – często prowadzi do wyzwalania się agresji, osłabienia więzi społecznych, powstawania patologii i innych zachowań niepożądanych z punktu widzenia bezpieczeństwa społeczeństwa i państwa (np. brak bezpieczeństwa ekonomicznego prowadzi do wzrostu przestępczości, zwłaszcza kradzieży). Często osoby, które decydują się na drastyczne kroki w ramach publicznego protestu (samobójstwa, samopodpalenia, zamachy na instytucje publiczne bądź grupy osób wyznające konkretne poglądy itp.) kierują się osobistym brakiem bezpieczeństwa ekonomicznego, poczuciem (nie zawsze realnego) zagrożenia ze strony jakiejś ideologii bądź wykluczeniem społecznym.

Widać więc, że to, w jaki sposób poszczególne jednostki i grupy, budujące społeczeństwo, postrzegają swoje bezpieczeństwo, ma zasadniczy wpływ na państwo i jego funkcjonowanie. Podobnie i to, w jaki sposób działają instytucje państwa, wpływa na poczucie bezpieczeństwa każdego obywatela. Współcześnie powiązania społeczne są tak silne i nierozerwalne, że rozpatrywanie bezpieczeństwa jednostki bez brania pod uwagę kontekstu społeczeństwa i państwa jest praktycznie niemożliwe.

Bibliografia: Flis J., Jakubczak R. red. nauk., Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku, wyd. Bellona, Warszawa, 2006. Koziej S., Bezpieczeństwo: istota, podstawowe kategorie i historyczna ewolucja [w:] Kwartalnik Bezpieczeństwo Narodowe,
wyd. BBN, Warszawa II –2011 /18. Kwiatkowski M., Lepczak I., Tryboń M., Bezpieczeństwo człowieka w obliczu zagrożeń XXI wieku, wyd. SGSP, Warszawa, 2010.