Człowiek od zawsze marzył o szczęściu, dlatego pragnął znaleźć się w krainie dobra, w której mógłby spędzić spokojne życie bez trosk i lęków. Na skutek tęsknoty za urządzeniem świata idealnego, w którym wszyscy są równi, powstała utopia.

Utopia, czyli wizja idealnego społeczeństwa, w którym nie ma miejsca na zło i niesprawiedliwość społeczną, wizja nie licząca się z obiektywną rzeczywistością i przez to niemająca szans realizacji, jest to mrzonka, nieziszczalny pomysł.

Skąd wzięło się słowo „utopia”? „Topia” (od greckiego topos) oznaczało miejsce. Problem stanowiło pochodzenie litery „u”. Jeżeli wywodziła się z Eutopos to można to tłumaczyć jako miejsce najlepsze, jeśli z Outopos to może oznaczać miejsce, którego nie ma. Tak, czy inaczej utopia pozostaje miejscem wymarzonym, najlepszym (według utopistów) i przy tym nieistniejącym.

Utopia przestała być tylko nazwą własną po wydaniu utworu Tomasza Morusa, stała się wtedy określeniem gatunku literackiego oraz sposobu myślenia opartego na trwałym przeciwstawianiu ideału i rzeczywistości, na negacji istniejącego świata.

Jednym z pierwszych buntowników niezgadzających się z zastaną rzeczywistością, w tym wypadku z ustrojem demokratycznym, był Platon. Jego dystans jest zupełnie zrozumiały, jeśli pamiętać jak demokracja ateńska potraktowała jego mistrza-Sokratesa… Źródłem inspiracji utopii platońskiej było głębokie poczucie braku ideału (dobra i piękna) w niedoskonałym świecie. Sądził, ze ziemska demokracja prowadzi do rozpadu więzi państwowo-społecznej, do chaosu, destrukcji i dekadencji. Swój ideał państwa i społeczeństwa wiąże nie tyle ze szczęściem obywateli, co z dosknałością, dobrem, jednością, porządkiem i sprawiedliwością. Doskonałym i sprawiedliwym państwem będzie tylko takie, gdzie wszystkich obywateli złączy wspólny cel, nikt nie będzie dążył na własną rękę do własnego dobra, lecz podporządkuje się całości. Miało to być państwo hierarchiczne: mędrcy-filozofowie na tronie, są oni silni i mądrzy, wiedzą co jest dobre, a co złe, co sprawiedliwe, a co nie. Władcy są wybierani spośród strażników, powołanych nie tylko do obrony granic, ale także do stania na straży porządku, bezpieczeństwa wewnętrznego i sprawowania kontroli nad całą resztą społeczeństwa- producentami. Elita władzy (dwie pierwsze grupy) jest pozbawiona, dla jej własnego dobra, własności prywatnej i żyje skromnie, po spartańsku. Aby taki ideał mógł zaistnieć potrzebny jest system zakazów, nakazów i kar. Konieczne jest ograniczenie wolności, pełnej swobody myśli i działania, bo to może prowadzić do demokracji. Nieuleczalnie zdeprawowani, ci, którzy zawinili wobec sił wyższych- państwa i bogów, są uznani za wrogów i skazani na śmierć. Poeci mogą tworzyć tylko hymny na cześć państwa i chwalę bogów, w innym wypadku są nieużyteczni lub nawet szkodliwi. Na szczęście starożytne utopie były raczej bierne, nie namawiały wyraźnie i wprost do czynnego angażowania się w ich realizację. Na szczęście, bo utopijna wizja Platona niebezpiecznie przypomina dwudziestowieczny totalitaryzm, z ta różnicą, że jedność w koncepcji starożytnych uzyskiwana była w oparciu o wartość i prawdę, a współczesna utopia zatraciła związek ideału z rzeczywistością.

Dzieło Platona było inspiracją w epoce odrodzenia dla Tomasza Morusa, który w 1516 roku wydał „Książeczkę zaiste złotą i nie mniej pożyteczną i przyjemną o najlepszym ustroju państwa i nieznanej dotąd wyspie Utopii”. Druzgocącej krytyce poddane zostały wszystkie zasady świata, w którym żył autor, a zwłaszcza dobra prywatne, rodzące najwięcej różnic. W odróżnieniu od utopii Platona, jest to równość dla wszystkich. Nie ma stanów i nikt nie posiada własności. Podstawową zasadą jest wspólne życie, praca, równy podział praw, obowiązków i dóbr między wszystkich członków tej społeczności. Owoce wytwórczości odnoszone są do magazynów zbiorowych, z których brać je można zgodnie z potrzebami. Państwo zdołało zapewnić wszystkim powszechną oświatę, szeroko rozwiniętą naukę i kulturę, tolerancję religijną oraz długotrwaly pokój osiągnięty dzięki wykluczeniu nastrojów wojennych. Gospodarkę oparto na uspołecznionej produkcji i powszechnym obowiązku pracy na roli. Znajomość uprawy roli obowiązywała wszystkich, choć każdy mógł i powinien kształcić się w wybranym rzemiośle. Ludzie dopuszczający się występku zmuszeni byli do poniesienia kary, którą było noszenie złotych ozdób, tak że mogli być z daleka rozpoznawani jako złoczyńcy. Podobnie jak Platon Morus głosił, że kobieta i mężczyzna są równi, mają ten sam rozum, który odróżnia ich od zwierząt. Podstawową jednostką społeczną była familia, złożona z trzydziestu rodzin. Utopia była niewielką rzeczpospolitą, w pełni demokratyczną, a jej rządy opierały się na systemie rad krajowych. Utopianie byli w pewnym stopniu epikurejczykami i stoikami po trosze. A celem ich życia było osiągnięcie- bez bogactw- szczęścia polegającego na przyjemnościach wskazanych przez naturę i zgodnych z rozumem.