Uczucie miłości towarzyszy ludziom od samego początku istnienia świata, więc łatwo uzasadnić jego obecność w literaturze wszystkich epok. Zależnie oczywiście od światopoglądu danej epoki, różne wizje miłości pojawiają się w sztuce, w zależności od środków, jakimi operowano, w różny sposób ją przedstawiano.

W średniowieczu przede wszystkim koncentrowano się na miłości człowieka do Boga, która łączyła się z umartwianiem ciała i miłością platoniczną.

Odrodzenie i cała atmosfera epoki, która była pełna uwielbienia dla wszystkich ludzkich spraw, dopuściła do głosu także miłość cielesną, miłość dwojga ludzi. Z założeń humanizmu wynika też zainteresowanie sprawami narodowymi, więc w literaturze tego okresu obecny jest także motyw miłości do ojczyzny.

Łatwo zauważyć, że miłość była obecna w całej literaturze renesansowej, w wielu aspektach pokazywali ją poeci, jednakże w celu chociaż częściowego uporządkowania warto zwrócić uwagę, że te ujęcia różniły się zarówno tematem, jak i formą, w której wypowiadali się twórcy. Tak więc przedmiotem utworu o miłości mogło być:

dziecko kochanek lub kochanka ojczyzna Bóg. Oczywiście to jest uproszczona klasyfikacja, więc przedstawia jakiś schemat ogólny, do którego nie wszystkie teksty dokładnie pasują, niemniej pozwala jasno omówić temat.

Jeśli zaś chodzi o gatunki literackie to szczególnie chętnie sięgano po:

pieśń; fraszkę; sonet; dramat. Poetami, którzy najpiękniej i z największym kunsztem opisywali miłość byli:

• Jan Kochanowski;

Franciszek Petrarka; William Szekspir. Jan Kochanowski, który próbował swych twórczych możliwości na wiele sposobów, również ten temat potraktował wyjątkowo. Traktuje bowiem miłość nieco dowcipnie, ponieważ kobietę, którą kocha przedstawia w satyrycznym świetle, ale nie kąśliwie, czy złośliwie.

“Na starą”

“Teraz by ze mną zygrywać się chciała,

Kiedyś, niebogo, sobie podstarzała.

Daj pokój, prze Bóg! Sama baczysz snadnie,

Że nic po cierniu, kiedy róża spadnie.”

“Na nabożną”

“Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz,

Czego się, miła, tak często spowiadasz?”

Kochanowski często porusza motyw miłości do ojczyzny. Pisze on ze stanowiska prawdziwego patrioty, który chce namówić innych obywateli, aby postępowali według jego rad. Kwestię tę odnajdziemy w:

“Pieśni XII” ks. II ( “O cnocie”)

Pisze tu “Zazdrość jest cieniem chwały”, ponieważ ludzie posiadający tę cnotę, czyli miłość do swojego kraju, mogą doznać ludzkiej zazdrości, czy innych szykan, jednak wszystko zostanie im oddane w niebie.

“Pieśni XIX” ks. II (“O dobrej sławie”)

Pisze tu również o miłości patriotycznej, ale w innym aspekcie. Zdaniem poety, każdy może być przydatnym w społeczeństwie, rozwijając tym samym swoje talenty. W państwie przydają się przecież ludzie różnych profesji. Umacniać swoją ojczyznę można nie tylko przez obronę jej granic, ale też organizowania jej życia gospodarczego, czy kulturalnego.

Jan Kochanowski jest autorem pięknego cyklu “Trenów”, będących wyrazem przywiązania ojcowskiego do dziecka. Zawarł tu swoje uczucia, towarzyszące mu podczas żałoby, po śmierci Urszulki.

W pieśni “Czego chcesz od nas, Panie” daje wyraz miłości do Boga. Jest to bowiem pieśń pochwalna. Podmiot nie może nadziwić się temu, że świat jest piękny, poukładany, wszystko w nim ma miejsce. Świat jest darem Boga dla ludzi, którymi się opiekuje i których kocha. Pieśń ta jest także wyrazem renesansowego optymizmu życiowego, a także pochwały natury. Poeta zwraca się do Boga:

“Czego chcesz od nas, Panie, za Twe hojne dary?

Czego za dobrodziejstwa, którym nie masz miary?”

O miłości do ukochanej kobiety pisze natomiast Francesco Petrarka. Jest on autorem cyklu “Sonetów do Laury”. Opisuje w nich kobietę, która w jego oczach jest idealna. Jest on zakochany, cierpi, ale jednocześnie odczuwa rozkosz, ponieważ odkrywa siłę miłości, dla której nie ma granic społecznych. Swą miłość podmiot liryczny porównuje do “pożaru w piersiach”, Laurę opisuje epitetem “blask niebiański” lub “słońce zwycięskie”. Petrarka pisze także taki strofy:

“Miłość na cel mnie wystawiła strzałom,

Jak wosk ogniowi na żer lub śnieg - słońcu,

Jak mgłą - wiatrowi […]”

Wyraża tak znaną prawdę, z którą jednak nikt nie potrafi walczyć: miłość daje nam szczęście, ale też uzależnia od siebie i więzi w swoich sidłach.

Miłość jest również obecna w dramatycznej twórczości William Szekspir. Umiejętnie wplata ją w swój teatr charakterów, wikła ją w trudne ludzkie sytuacje, co czyni ją uczuciem nieszczęśliwym, skomplikowanym. Tak jest w dramacie pt.: “Romeo i Julia”, tragiczna opowieść o zakochanych, młodych ludziach, którym okoliczności nie pozwalają być razem. Mówią oni jednak wiele pięknych słów o miłości:

“Jak cudowna jest miłość, skoro cień miłości

tyle bogactwa niesie;

i tyle radości.”

Jest to miłość, która kwitnie, niezależnie od niesprzyjających sytuacji i przeszkód:

“Lecz żaden smutek nie przeważy radości,

którą niesie krótka chwila

spędzona przy niej.”

Nic nie zmienia tragiczny fakt, że kochankowie umierają. Nawet w tej sytuacji realizują romantyczny ideał:

“Miłość, na oko łagodna,

w istocie bywa jak pantera głodna !

I chociaż ślepa, drogi przyjacielu,

najkrótszą drogą podąża do celu.”

Celowe jest bowiem zakończenie tego dramatu, w którym Szekspir przedstawia nam, jak wygląda miłość. To uczucie jest wielkie i nie przerwie go nawet śmierć, nie ma dla niego granic, poza tym daje kochankom odwagę nawet do ostatecznych kroków.

Na przykładzie przedstawionych tu w skrócie utworów, widać dokładnie, że temat miłości był interesujący dla pisarzy renesansowych, stąd tyle odmiennych ujęć.