Początek dziejów narodu żydowskiego, nacji wybranej przez Boga, został udokumentowany w księgach biblijnych. Izraelici, jako naród uprzywilejowany i umiłowany przez Boga, wydali z siebie wszystkich proroków. Mojżesz, którego stwórca wybrał na pośrednika pomiędzy sobą, a narodem wybranym, stał się też jego przywódcą, który miał za zadanie wyprowadzić rodaków z niewoli w ziemi egipskiej, a doprowadzić ich do Ziemi Obiecanej. Jednakże wybawicielem narodu żydowskiego jest sam Bóg, który poprzez swojego wybrańca kieruje narodem wybranym. To z polecenia Boga każdy wierzący Żyd oznaczył krwią zabitego baranka drzwi swego domu, by Anioł, który nawiedzał gospodarstwa, zsyłając jedną z plag, nie pozbawił życia pierworodnego syna. Dopiero po tym ciosie, faraon decyduje się na uwolnienie Izraelitów, choć niedługo potem zmienia zdanie i rozpoczyna pościg. Jednakże Bóg nie opuszcza swych ludzi, trwa w opiece nad nimi. To on sprawia, że przed uciekającymi przed armią faraona Izraelitami rozstępuje się Morze Czerwone, umożliwiając im ujście wojskom egipskim, które, ścigając uciekinierów, zostały zatopione przez zamykające się fale. Podczas wędrówki Izraelitów do ich Ziemi Obiecanej, Bóg zawiera z nimi przymierze, na Górze Synaj, dając swemu narodowi kamienne tablice z dziesięcioma przykazaniami. To właśnie dekalog jest istotą zawartego przymierza, to on określa najważniejsze wytyczne postępowania tych, którzy wierzą w Boga. Stwórca wielokrotnie ratował Izraelitów z opresji, zsyłając im mannę z nieba, sprawiając, że woda wytrysnęła ze skały, a także lecząc ich z choroby. Mimo tych, tak wyraźnych aktów pomocy, mimo nieustannej obecności (za dnia Żydów prowadzi ku ziemi słup dymu, w nocy zaś słup ognia), Boga, część przedstawicieli narodu wybranego odwraca się od swego największego dobroczyńcy, co osiąga szczyt, gdy oddają oni cześć złotemu cielcowi. Ma to miejsce wówczas, kiedy Mojżesz zawiera przymierze z Bogiem, odbierając od niego tablice z przykazaniami. Bóg surowo karze bałwochwalców. Pod koniec podróży do ziemi obiecanej, tuż przed przekroczeniem jej granic, umiera Mojżesz, któremu przepowiedziano, że do ziemi tej nie wejdzie. W obiecane miejsce wprowadza Izraelitów następca Mojżesza, Jozue. Obraz Żyda - Polaka, patrioty przedstawił najwybitniejszy polski poeta, nasz narodowy wieszcz, Adam Mickiewicz w “Panu Tadeuszu”. Przedstawiony w epopei Jankiel jest najprawdziwszym patriotą, który, choć kultywuje tradycje swej religii, jest bardzo silnie związany także z Polską, którą uważa za swą ojczyznę. Bliskie sercu Jankiela są sprawy narodu polskiego, przeżywa on zarówno radości, sukcesy, jak i niepowodzenia i klęski przybranych rodaków. Miłość Jankiela do Polski widać najbardziej w słynnej scenie koncertu na cymbałach, podczas którego Jankiel, wirtuozersko operując instrumentem, za pomocą muzyki opowiada dramatyczne, zarówno chwalebne, jak i tragiczne, zdarzenia z historii Rzeczypospolitej. Jankiel świetnie zna polską historię, co znajduje odzwierciedlenie w jego utworze. Stary Żyd jest karczmarzem, zaś jego karczma wskazuje na pochodzenie swego właściciela: “Z przodu jak karczma”, “Z tyłu jak świątynia”, “…z daleka karczma chwiejąca się, krzywa, podobna do Żyda, gdy się modląc kiwa”.

Zupełnie inaczej żydowską mniejszość w Polsce postrzegał Zygmunt Krasiński, czego wyraz dał w “Nie - boskiej komedii”. Żydzi określani są przez autora dramatu jako przechrzty, którzy wraz z robotnikami i chłopami rozpętują rewolucję. Krasiński uważa ich za nację pozbawioną ideałów, której motorem napędowym jest jedynie żądza zemsty, odwetu za wieloletnie upokorzenia, biedę i złe traktowanie. Prawdziwym celem przechrztów, dla jakiego przyłączają się do rewolucji, jest utworzenie ich własnego państwa, Izraela. “Nie - boska komedia” wyraźnie ukazuje mocno antysemickie nastawienie Krasińskiego.

Antysemityzm był w owym czasie bardzo silnie podsycany w polskim społeczeństwie przez agenturę moskiewską, co było dość istotnym elementem polityki caratu. Moskwa chciała w taki sposób zantagonizować wewnętrznie polską społeczność, odwrócić nienawiść do Rosji w stronę wewnętrznego wroga, odwrócić uwagę od rzeczywistych problemów politycznych. Sytuacja ta trwała przez cały okres, kiedy ziemie polskie znajdowały się pod zaborami. Świadomi tej polityki światli ludzie, szczególnie w okresie pozytywizmu, szczególnie mocno starali się przeciwdziałać propagandzie zaborcy, występując przeciwko wywoływanym i utrwalanym w niewykształconych masach ludowych tendencjom antysemickim. W obronie Żydów stanęła miedzy innymi Eliza Orzeszkowa, która w swym felietonie zatytułowanym “O Żydach i kwestii żydowskiej” dawała wyraz swego ubolewania i niezadowolenia z powodu nasilającej się dyskryminacji ludności żydowskiej. Orzeszkowa starała się zwrócić uwagę na fakt, iż kultura żydowska, od wieków obecna w obrębie kultury polskiej, wzbogaciła ją, miała olbrzymi wkład w jej rozwój, a także, że Żydzi polscy, pomimo swej odrębności religijnej, uważali się w równym stopniu za Polaków. Pozytywistyczna pisarka - działaczka starała się także propagować ideę tolerancji wyznaniowej. Kwestię nietolerancji i antysemityzmu poruszała także Maria Konopnicka, jak na przykład w noweli “Mendel Gdański”, opowiadającej tragiczną historie Żyda, którego rodzina od pokoleń żyła w Gdańsku, uważając się w jednakowym stopniu za Żydów, jak i za Polaków. Mendel miał też nadzieję na to, że i jego dzieci będą żyć w tym mieście, które ukochał. Niestety, narastają w społeczeństwie, głównie wśród proletariackiej ciemnoty, tendencje antysemickie i nacjonalistyczne. Mimo, iż Mendel jest uczciwym, patriotycznie nastawionym obywatelem, pada on ofiarą prześladowań. Zostaje poniżony, zaś jego poczucie bezpieczeństwa i spokoju zniszczone. To wszystko sprawia, że umiera w nim miłość do miasta, w którym żył, że musi zacząć obawiać się o życie swoje i swojego potomstwa. Wprawdzie w obronie Mendla staje student, symbolizujący wyedukowanego obywatela przyszłości, jednakże nie zmienia to okrutnego oblicza antysemityzmu. Margines społeczny, podatny na manipulację, był doskonałym narzędziem w rękach tych, którym zależało na wewnętrznych konfliktach narodu polskiego.