Uczucie miłości ma tyle lat, ile lat liczy sobie nasza cywilizacja. Miłość towarzyszy nam, począwszy od naszych narodzin, aż do samej śmierci. Nie ma człowieka, który nie wiedziałby, czym miłość jest. Motyw miłości pojawił się w literaturze już w czasach starożytnych, także teraz wciąż pozostaje jednym z najpopularniejszych tematów literatury światowej. Co oczywiste, nie ominął on także historii literatury polskiej. Miłość to wspaniałe uczucie, wiąże się z pięknem i ze szczęściem, jednakże historie uczuć wielu ludzi są przez okrutny i bezwzględny los prowadzone w taki sposób, że nie zawsze ich finał jest szczęśliwy. Przyczynami takiego stanu rzeczy mogą być częstokroć różnice charakterów, a także kwestie społeczne, religijne, moralne, a także uwarunkowania zewnętrzne, które od zakochanych nie zależą w ogóle. Taka ciężka, niełatwa miłość jest uczuciem, które zawsze trwa długo. Czasami ma ona szanse się spełnić, jednakże zawsze, bez wyjątku, przynosi cierpienie przynajmniej jednej ze stron. Złożoność stanów emocjonalnych, jakie towarzyszą miłości nieszczęśliwej, psychologiczna wielowymiarowość tego zjawiska, sprawiają, że stała się ona tematem niezwykle popularnym, dającym autorowi znacznie większe pole do artystycznego popisu niż miłość szczęśliwa. Literatura zatem jest wręcz zapełniona historiami niespełnionych uczuć, nieszczęśliwych kochanków, których cierpienia przywiodły do upadku lub śmierci.

Bez wątpienia sfera uczuć zdominowała najbardziej jedną epokę - romantyzm, w nim też powstało najwięcej dzieł i bohaterów, których losy obracały się wokół uczuć, jednakże pierwowzór nieszczęśliwych, miłosnych przygód stworzyło średniowiecze pod postacią dziejów “Tristana i Izoldy”. Utwór ten opowiada historię młodych ludzi, którzy wskutek przedziwnego zbiegu okoliczności zapałali do siebie olbrzymim uczuciem, tak silnym, że nie były w stanie przemóc go ani liczne niebezpieczeństwa, ani zakazy obyczajowe, ani prawo ludzkie. Postanowili oni wbrew wszystkiemu walczyć o swoje szczęście. Miłość, która ich łączy, jest uczuciem o wiele silniejszym od rozumu, silniejszym od ich woli, uczuciem, które staje się źródłem wielkich cierpień i prowadzi do tragicznego finału. Dopiero po śmierci dusze obojga kochanków mogą się ze sobą połączyć. Takie samo zakończenie ma historia Romea i Julii ze słynnego dramatu Williama Szekspira. Młodzi ludzie darzą się pięknym, czystym, szczerym uczuciem, jednakże nie może się ono spełnić, gdyż rodziny obydwojga są ze sobą od dawna zwaśnione, wskutek czego w żadnej z nich uczucia ich dzieci nie są akceptowane. Wskutek tragicznego w skutkach nieporozumienia, młodzi kochankowie giną, zaś dopiero nad ich grobem dochodzi do pojednania rodów Montekich i Kapuletich. Innym przykładem nieszczęśliwej miłości, która przynosi tragiczne skutki, jest historia Wertera i Lotty, opisana dziele Johanna Wolfganga Goethego. Niemieckiego pisarza do napisania powieści natchnęły osobiste doświadczenia, związane z nieszczęśliwym uczuciem. “Cierpienia młodego Wertera” opowiadają o młodym człowieku, dla którego nieszczęśliwa miłość zakończyła się śmiercią poprzez samobójstwo. Niemożliwa do spełnienia miłość wyniszcza bohatera, pustoszy go wewnętrznie. Odbiera mu zdolność normalnego funkcjonowania, sprawia, że popada on w szaleństwo. Miłość zostaje zobrazowana jako potężna siła, której nie można się przeciwstawić, siła, która dominuje nad rozumem. Spełnieniu szczęścia głównemu bohaterowi stało na drodze to, że jego ukochana już była zaręczona z innym mężczyzną. Nie mogąc sobie poradzić z pochłaniającym go, beznadziejnym uczuciem, nękany szaleństwem, dręczony bezradnością wobec niemożliwych do zrealizowania marzeń, decyduje się na najbardziej radykalny krok. Nie widząc dla siebie miejsca w świecie, postanawia popełnić samobójstwo. Sugestywna powieść okazała się być prawdziwym “przebojem”, zapoczątkowała też prawdziwą modę na samobójstwa z miłości. Modny stał się także charakterystyczny frak, jaki nosił bohater książki. Wpływ “Cierpień młodego Wertera” zaznaczył się także w literaturze polskiej, czego przykładem jest IV część “Dziadów” Adama Mickiewicza. Bohater dramatu, Gustaw, podobnie jak Werter, jest nieszczęśliwym, odrzuconym kochankiem, którego wyniszczyło uczucie, w którym nie mógł się spełnić. Odrzucony, niekochany, buntuje się przeciwko światu, jaki go otacza. Wciąż pali się w nim płomień miłości, jednakże jest to raczej wypalający, niszczycielski ogień niż coś, co pozwala mu żyć.

Innym przykładem miłości, która niesie ze sobą zagładę, jest uczucie, które połączyło bohaterów “Chłopów” W.S. Reymonta, Antka i Jagnę. Ich burzliwy związek całkowicie pogwałcił prawa i konwenanse, obowiązujące w opartej na tradycji i stabilnej moralności społeczności mieszkańców Lipiec, wsi, w której rozgrywa się akcja. W świecie tym rodzina oraz złożone śluby, a także życie w harmonii z innymi oraz z naturą były najważniejsze. Miłość miała prowadzić do małżeństwa i założenia rodziny, która w zgodzie z naturą, pracowałaby i dawała życie potomstwu. Tymczasem uczucie, jakie wybucha pomiędzy Jagną i Antkiem niszczy małżeństwo Antka, szczególnie dotykając jego żonę Hankę i jej dzieci, a także ma wpływ na Borynę, ojca Antka i męża Jagny.

Powrót do modelu miłości romantycznej, niespełnionej, nastąpił w “Lalce” Bolesława Prusa. Główny bohater, Stanisław Wokulski, zdolny, obrotny i bogaty kupiec, który do majątku doszedł ciężką pracą i wyrzeczeniami, zakochuje się w zimnej, wyniosłej i egoistycznej Izabeli Łęckiej - pięknej, lecz pustej arystokratce z zubożałego, lecz wciąż żyjącego ponad stan rodu. Wokulski mocno wierzył w to, ze może zdobyć uczucie panny Izabeli, wierzył w to, że jest ona dobrą osobą, która będzie mogła odwzajemnić jego miłość. Jednakże okazało się, że było to niemożliwe, gdyż panna Izabela potrafiła kochać przede wszystkim samą siebie, zaś Wokulskiego, jako kupca, uważała za człowieka niższego stanu, kogoś gorszego i nie wartego zainteresowania, choć przecież jej rodzina utrzymywała się głównie dzięki wydatnej pomocy pana Stanisława. Wrodzona arystokratyczna próżność nie pozwala jej docenić uczucia, jakim darzy ją Wokulski, co więcej, skrycie gardzi jego osobą, co nie przeszkadza jej jednocześnie wykorzystywać jego majątku i wpływów, mając świadomość tego, że zakochany w niej mężczyzna zrobi dla niej wszystko. W końcu Wokulski uświadamia sobie, jak niewiele znaczy dla Izabeli, ogarnia go poczucie rozpaczy i całkowitego niespełnienia, które paraliżuje go całkowicie. Traci cel w swoim życiu, nie widzi sensu jakichkolwiek dalszych działań. Upokorzony i poniżony przez Izabelę, chce popełnić samobójstwo.

Innym przykładem tragicznej w skutkach, niszczącej miłości, jest romans, który łączy bohaterów powieści Zofii Nałkowskiej “Granica”. Przelotny związek żonatego Zenona z młodą dziewczyną, Justyną, jest ciosem dla żony Zenona, Elżbiety, jednak potrafi ona wybaczyć mężowi zdradę, gdyż jest osobą dobrą, mądrą i wyrozumiałą. Pragnie nawet pomóc kochance męża, Justyny z Zenonem zostaje wybaczony przez jego żonę Elżbietę. Bohaterka ta jest bardzo mądrą i wyrozumiałą kobietą chce nawet pomóc kochance męża, która usunęła ciążę. Jednakże porzucona przez Zenona Justyna popada w szaleństwo i decyduje się zniszczyć swojego kochanka.

Przykładów miłości nieszczęśliwych, niespełnionych, zaborczych, destrukcyjnych jest w literaturze bardzo dużo. Jednakże, na szczęście, ten czarny obraz równoważą obrazy miłości spełnionych, czystych, pięknych i pełnych radości. Takie obrazowanie miłości miało miejsce w romantyzmie, na przykład w “Panu Tadeuszu” , w którym Mickiewicz opowiedział piękną historię miłości Zosi i Tadeusza. Bohaterowie tej wielkiej narodowej epopei są ludźmi młodymi i niedojrzałymi, jednakże ich uczucie sprawia, że oboje dorastają i stają się osobami jak najbardziej poważnymi. Ich uczucie spełnia się.

Miłość, jako piękne i budujące uczucie przedstawił pozytywizm, który uwznioślił to uczucie poprzez nadanie mu rangi siły pozwalającej dwojgu ludzi przełamywać wszelkie bariery. Miłość patriotyczna, dojrzała, świadoma połączyła na przykład Justynę Orzelską i Jana Bohatyrowicza, choć on pochodził z niższego stanu społecznego. Ich uczucie, które było traktowane jako mezalians, pozwoliło im jednak przezwyciężyć tę barierę i odnaleźć prawdziwe szczęście.

Miłość odgrywa wielką rolę w losach bohaterów wielkiej “Trylogii” Henryka Sienkiewicza, w której występuje wiele wątków miłosnych, niezwykle ważnych dla rozwoju fabuł. Walka o spełnienie uczucia przeplata się z walką o wolność ojczystej ziemi. Takie pary jak Helena Kurcewiczówna i Jan Skrzetuski, Oleńka Billewiczówna i Andrzej Kmicic oraz Barbara Jeziorkowska i Michał Wołodyjowski to jedne z najsłynniejszych, jeśli nie najsłynniejsze pary w historii literatury polskiej. One to piękne Polki, pochodzące z szlacheckich rodów, uosabiające wszelkie cnoty, oni zaś to mężni rycerze, którzy w swym sercu mają zarówno obraz kochanej kobiety, jak i dobro swego kraju.

W powieści Stefana Żeromskiego “Ludzie bezdomni” jesteśmy świadkami narodzin miłości pomiędzy ludźmi, których przeznaczeniem było niesienie pomocy innym, praca dla całego społeczeństwa. I choć uczucie to nie skończyło się pomyślnie, to jednak jest ono wyjątkowo szlachetne. Tymi zakochanymi w sobie ludźmi byli Tomasz Judym i Joanna Podborska.

Szkoda, że miłości piękne i szczęśliwe nie występują w literaturze w takiej ilości jak te nieszczęśliwe i tragiczne. Wprawdzie te drugie pozwalają na konstruowanie ciekawszych i bardziej poruszających portretów psychologicznych, jednakże nie da się zaprzeczyć, że jeśli idzie o ogólny obraz miłości, to literatura preferuje tzw. “czarnowidztwo”.

Nie da się jednakże jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, czy miłość jest darem, czy przekleństwem, gdyż wszystko zależy od sytuacji, w jakiej to uczucie zaistnieje. Przykłady, które zostały przeze mnie podane potwierdzają jedynie, że rola miłości w życiu ludzkim jest olbrzymia, zaś jej skutki bywają tak różne, jak różni są ludzie, których miłość dotyka. Może ona albo dawać szczęście lub zamieniać życie w piekło. Każda miłość wymaga poświęceń, każda też, skoro jest obietnicą szczęścia, musi nieść w sobie ryzyko bólu.