1. Krótko o pojęciu „reforma Balcerowicza”: Plan Balcerowicza to po prostu nic innego, jak potoczna nazwa pakietu reform gospodarczo-ustrojowych, przygotowanego w ciągu 111 dni, którego realizacja rozpoczęła się w roku 1990 i w tym roku od jego realizacji minie już 21 lat. Nazwę tę utworzono od nazwiska głównego autora tych reform, ówczesnego wicepremiera i ministra finansów, Leszka Balcerowicza. Wraz z grupą ekspertów, we wrześniu 1989 r., stworzył on plan reform, który miał doprowadzić do stabilizacji makroekonomicznej, a przede wszystkim do redukcji inflacji oraz umożliwić transformację z gospodarki centralnie sterowanej do rynkowej, a 6 października jego zarys został przedstawiony publicznie na konferencji prasowej transmitowanej przez TVP. Dziś mówi się, że transformacja ustrojowa była dla milionów Polaków wychowanych w „socjalistycznym państwie dobrobytu” prawdziwym szokiem.

2. Struktura: na plan składało się 10 ustaw uchwalanych w grudniu przez Sejm i podpisanych przez prezydenta Jaruzelskiego 31 grudnia 1989 roku:

Ustawa o gospodarce finansowej przedsiębiorstw państwowych – usuwała gwarancję istnienia wszystkich przedsiębiorstw państwowych niezależnie od ich wyników finansowych i efektywności produkcji oraz umożliwiała przeprowadzenie postępowania upadłościowego wobec przedsiębiorstw nierentownych. Ustawa o prawie bankowym – zakazywała finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny oraz uniemożliwiała nieograniczoną emisję pieniędzy bez pokrycia. Ustawa o kredytowaniu – znosiła preferencje kredytowe przedsiębiorstw państwowych wiążąc stopę oprocentowania ze stopą inflacji oraz zmieniała warunki zawartych wcześniej umów kredytowych o stałym oprocentowaniu. Ustawa o podatku od wzrostu wynagrodzeń – wykorzystywała wprowadzony już pięć lat wcześniej popiwek (potoczna nazwa podatku od ponadnormatywnych wypłat wynagrodzeń) jako drastyczne narzędzie ograniczania wzrostu nominalnych płac w przedsiębiorstwach w stosunku do rzeczywistego wzrostu cen. Ustawa o nowych zasadach opodatkowania – ujednolicała zasady płacenia podatków we wszystkich sektorach gospodarczych. Ustawa o działalności gospodarczej prowadzonej przez inwestorów zagranicznych – nakładała na zagraniczne przedsiębiorstwa zobowiązanie do odsprzedania państwu dewiz po ustalonym przez bank centralny kursie oraz zwalniała przedsiębiorstwa z kapitałem zagranicznym z płacenia popiwku i zapowiadała możliwość wywozu zysków za granicę. Ustawa o prawie dewizowym – wprowadzała wymienialność wewnętrzną złotego oraz likwidowała państwowy monopol w handlu zagranicznym i zobowiązywała przedsiębiorstwa do odsprzedawania zarobionych dewiz państwu. Ustawa o prawie celnym – ujednolicała zasady clenia importowanych towarów dla wszystkich podmiotów gospodarczych. Ustawa o zatrudnieniu – zmieniała reguły funkcjonowania biur pośrednictwa pracy. Ustawa o szczególnych warunkach zwalniania pracowników – zapewniała ochronę zwalnianych z pracy (zwłaszcza w przypadku zwolnień grupowych) oraz gwarantowała odprawę finansową i wprowadzała okresowe zasiłki dla bezrobotnych.

3. Ocena Planu Balcerowicza Skutkiem powyższych ustaw oraz prowadzonej w późniejszym okresie restrykcyjnej polityki Narodowego Banku Polskiego i licznych prywatyzacji nastąpiło znaczne obniżenie inflacji, uwolnienie złotówki, spory wzrost gospodarczy, względna stabilizacja sytuacji gospodarczej i utworzenie w ciągu 2 lat 600 tysięcy przedsiębiorstw prywatnych, czyli 1,5 mln miejsc pracy. Mimo to, na skutek bankructw i likwidacji wielu przedsiębiorstw państwowych oraz redukcji zatrudnienia w tych, które przetrwały, stopa bezrobocia po transformacji ustrojowej osiągnęła poziom rzędu 10% w 1993 r. Z drugiej strony, wielu ekonomistów podkreślało, że plan Balcerowicza ujawnił tylko rzeczywisty poziom bezrobocia, które wcześniej występowało w formie ukrytej. Plan Balcerowicza jest najczęściej krytykowany za to, że przyczynił się do znacznego spadku stopy życiowej licznych grup ludności, zwłaszcza pracowników niedochodowych przedsiębiorstw państwowych oraz pracowników PGR-ów, tworząc obszary nędzy i strukturalnego bezrobocia, które trwa aż do dzisiaj i ulega stałemu pogłębieniu. Niektórzy ekonomiści zarzucali też planowi Balcerowicza ewidentnie za słabą ochronę rynku wewnętrznego w czasie transformacji oraz dopuszczenie do wieloletniej zapaści całych branż przemysłu, na skutek braku jakiejkolwiek państwowej polityki wpływania na strukturę przemysłu. Już w ogłoszonych na początku stycznia 1990 r. wynikach sondażu, poparcie dla planu Balcerowicza wynosiło ok 50%, przy prawie aż 15% głosów przeciw. Później z miesiąca na miesiąc poparcie systematycznie malało. Jednak po najboleśniejszym okresie przemian ekonomiczno-ustrojowych, którym były lata 1990-1993 i odejściu z rządu Leszka Balcerowicza, publiczna ocena jego planu ulegała okresowym wzrostom i spadkom, które są dość ściśle związane z okresowym pogorszeniem lub poprawą koniunktury w Polsce. Duża część danych, na które powołują się ekonomiści, oceniając Plan Balcerowicza, nie oddaje dobrze prawdziwego obrazu gospodarki z badanego okresu. Efekty pozytywne, takie jak rozwój sektora prywatnego, likwidacja niedoborów czy poprawa jakości i rozszerzenie asortymentu towarów na rynku nie dają się w pełni uchwycić . Z drugiej natomiast strony efekty negatywne są przedstawiane jako nowe, nie istniejące wcześniej zjawiska. Większość oficjalnych danych mówi o spadku PKB w latach 1990-1991 o 18 - 20%, podczas gdy nowsze szacunki GUS i PAN podają wielkość 5 - 10%. Te rozbieżności wynikały z tego, iż urzędy statystyczne koncentrowały się w mniejszym stopniu niż powinny na szybko rozwijającym się sektorze prywatnym (w którym w dodatku producenci mieli oczywiste powody do zaniżania - tam gdzie to było możliwe - faktycznych rozmiarów produkcji). Ponadto statystyki zawyżały płace realne w roku 1989 - a więc tuż przed reformą (lata 1988-1989 to wzrost płac nominalnych znacznie szybszy od wzrostu cen), co zniekształcało wskaźniki spadku płac realnych w okresie transformacji (podawano, że w 1990 roku wynosił on 25%, w rzeczywistości był ponad 2,5 raza mniejszy). Trudno też mówić o pełnej wiarygodności danych dotyczących stopy bezrobocia ze względu na sporą liczbę osób pracujących w szarej strefie.
4. Sukces Planu Balcerowicza Podsumowując: plan Balcerowicza - mimo wysuwanych pod jego adresem zarzutów - zakończył się sukcesem. Jest kilka najważniejszych elementów, które się na ten sukces składają:

-uruchomienie i rozwój mechanizmów rynkowych kształtujących odtąd polską gospodarkę -ceny ustalały się na poziomie równowagi podaży i popytu -zniknął problem powszechnych niedoborów -po wprowadzeniu wolnego rynku towarów konsumpcyjnych doszło do zjawiska najbardziej spektakularnego - likwidacji kolejek -zahamowanie inflacji, będącej ogromnym niebezpieczeństwem dla całej gospodarki -umocnienie złotego, wprowadzenie jego wymienialności wewnętrznej, a potem także zewnętrznej -ustabilizowanie kursu dolara -likwidacja deficytu budżetowego - w roku 1990 udało się nawet osiągnąć niewielką nadwyżkę budżetową -otwarcie gospodarki na świat -dodatnie saldo wymiany handlowej z zagranicą oraz napływ zagranicznych inwestycji -rozpoczęcie procesów prywatyzacyjnych i demonopolizacyjnych w gospodarce -powstanie rynku kapitałowego -pozytywne zmiany w strukturze gospodarki - zarówno pod względem działowo-gałęziowym, własnościowym jak i organizacyjnym -od roku 1992 w polskiej gospodarce, po okresie recesji i tzw. urealniania produkcji (stała się ona kategorią ekonomiczną) nastąpił okres stałego wzrostu gospodarczego -w roku 1993 PKB wzrósł o 3.8%, a w 1994 o 5.2%