Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej.

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa powstawała od początków tworzenia się Unii Europejskiej i ewoluowała wraz ze wszystkimi etapami rozwoju jaki przechodziła Unia. Unia Europejska zastała utworzona po to, by położyć kres krwawym wojnom, ciągnącym się na kontynencie od czasów Napoleona, kiedy to zwyciężyło przekonanie, że tylko państwa narodowe, są na tyle silne, by dać gwarancje bezpieczeństwa swoim obywatelom. A to właśnie państwo narodowe stało się zarzewiem nacjonalizmu, nacjonalizm zaś zrodził faszyzm.

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa powstawała od początków tworzenia się Unii Europejskiej i ewoluowała wraz ze wszystkimi etapami rozwoju jaki przechodziła Unia. Unia Europejska zastała utworzona po to, by położyć kres krwawym wojnom, ciągnącym się na kontynencie od czasów Napoleona, kiedy to zwyciężyło przekonanie, że tylko państwa narodowe, są na tyle silne, by dać gwarancje bezpieczeństwa swoim obywatelom. A to właśnie państwo narodowe stało się zarzewiem nacjonalizmu, nacjonalizm zaś zrodził faszyzm. Po zakończeniu II wojny światowej na kontynencie tworzyły się wspólnoty państw europejskich oparte na współpracy głównie gospodarczej, ale i politycznej, które miały gwarantować pokój i dobrobyt w zjednoczonej odtąd Europie. Podstawowe ustalenia dotyczące wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa znalazły się pierwotnie w Traktacie ustanawiającym Unię Europejską z 7 lutego 1992 r. (Traktat z Maastricht). Tytuł V Traktatu z Maastricht ustanawiał wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa wskazując jej zasady, metody realizacji i instytucje uprawnione do podejmowania działań w tym zakresie. Zapisano przede wszystkim, że Unia i jej państwa członkowskie mają określać i realizować wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa, obejmującą wszystkie dziedziny polityki zagranicznej i bezpieczeństwa. Podstawowe cele polityki zagranicznej i bezpieczeństwa brzmiały:  ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności Unii;  umacnianie bezpieczeństwa Unii i jej państw członkowskich we wszelkich formach;  utrzymanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego zgodnie z zasadami Karty Narodów Zjednoczonych oraz Aktu Końcowego z Helsinek i celami Karty Paryskiej ;  popieranie współpracy międzynarodowej;  rozwijanie oraz umacnianie demokracji i państwa prawnego, a także poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności. Państwa członkowskie UE zadeklarowały, iż powstrzymają się od wszelkich działań, które byłyby sprzeczne z interesami Unii lub mogłyby zaszkodzić jej skuteczności jako spójnej sile w stosunkach międzynarodowych. Na straży tych zobowiązań postawiono Radę UE , która miała czuwać nad poszanowaniem zadeklarowanych przez państwa zasad. Działania w ramach realizacji wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa były wykonywane na najwyższym szczeblu politycznym, ale również przez aparat administracyjny, w tym dyplomację państw członkowskich. Misje dyplomatyczne i konsularne państw członkowskich oraz delegacje Komisji UE w państwach trzecich i na konferencjach międzynarodowych, a także ich przedstawicielstwa w organizacjach międzynarodowych miały obowiązek współpracować ze sobą, aby zapewnić poszanowanie i wprowadzanie w życie wspólnych stanowisk oraz wspólnych działań przyjętych przez Radę UE. Wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa UE ewoluowała na mocy Traktatów: z Amsterdamu , z Nicei . 1 grudnia 2009 roku wszedł w życie ostatni jak dotąd traktat, wprowadzający zmiany w strukturach i sposobie funkcjonowania instytucji europejskich tj. Traktat Lizboński. Traktat lizboński stara się wzmocnić rolę Unii Europejskiej (UE) na scenie międzynarodowej. Wprowadzone reformy mają na celu poprawę spójności i przejrzystości wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (WPZiB) UE. Jedną z najistotniejszych zmian wynikających z traktatu lizbońskiego jest zniesienie struktury trzech filarów UE., czyli: • I Wspólnotę Europejską, • II wspólną politykę zagraniczną i bezpieczeństwa (WPZiB), • III współpracę policyjną i sądową w sprawach karnych. Przy takim podziale wiele kompetencji się nakładało. W ramach pierwszego filaru przyjmowano akty zgodnie z procedurami ustawodawczymi UE. Natomiast drugi i trzeci filar opierały się na współpracy między rządami państw członkowskich. WPZiB (art. 24 Traktatu o UE): UE posiada kompetencje we wszystkich dziedzinach związanych ze wspólną polityką zagraniczną i bezpieczeństwa. Traktat lizboński wprowadza dwa nowe rozwiązania:

  1. stworzenie stanowiska Wysokiego Przedstawiciela Unii do spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych,
  2. rozwój wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony. Obok tych dwóch nowości traktat lizboński wprowadza także inne zmiany o mniejszym znaczeniu np. w kwestii sposobów wdrażania WPZiB. Połączenie filarów II - go i III - go nie wpłynęło na sposób podejmowania decyzji w dziedzinie WPZiB. Rada Europejska i Rada UE nadal pełnią nadrzędną rolę. Zachowana zostaje także zasada jednomyślnego stanowienia. Połączenie tych filarów doprowadziło do zniknięcia Wspólnoty Europejskiej i zastąpienia jej Unią Europejską, w rezultacie czego UE otrzymała osobowość prawną . Osobowość prawna daje UE nowe prawa na scenie międzynarodowej. Teraz UE może zawierać umowy międzynarodowe i wstępować do organizacji lub konwencji międzynarodowych. Traktat lizboński zmienia rodzaje aktów podejmowanych w dziedzinie WPZiB. Znikają instrumenty, takie jak wspólne strategie, stanowiska i działania. Obecnie Rada Europejska i Rada UE podejmują wyłącznie decyzje dotyczące:  interesów i celów strategicznych Unii,  działań, które Unia powinna podjąć,  stanowisk, które Unia powinna przyjąć,  warunków wdrożenia działań i stanowisk Unii.

Struktury realizujące Wspólną Politykę Zagraniczną i Bezpieczeństwa w UE to :

  1. Rada Europejska, posiadająca w ramach WPZiB określone kompetencje.
  2. Rada do Spraw Zagranicznych.
  3. Wysoki Przedstawiciel UE do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa.
  4. Europejska Służba Działań Zewnętrznych.
  5. Ciała i grupy przygotowawcze.
  6. Dyrektorzy Polityczni i obsługujących ich Korespondenci Europejscy.
  7. Sieć coreu. Ad. 1.Rada Europejska, w której skład wchodzi jej Przewodniczący (obecnie H. van Rompuy) oraz szefowie państw i rządów krajów UE, posiada ograniczone kompetencje w zakresie WPZiB. W praktyce sprowadzają się one do „określania strategicznych kierunków rozwoju WPZiB”, zaś jej Przewodniczący może reprezentować UE na zewnątrz w sprawach z tego obszaru – z poszanowaniem zakresu kompetencji Wysokiego Przedstawiciela , który zresztą uczestniczy w pracach Rady Europejskiej. Wytyczne Rady Europejskiej posiadają charakter wybitnie polityczny i „miękki” – instytucja ta nie jest wyposażona w kompetencje decyzyjne. Ad. 2.Rada do Spraw Zagranicznych Foreign Affairs Council, FAC jest najwyższym organem decyzyjnym WPZiB. Rada do Spraw Zagranicznych została - obok Rady do Spraw Ogólnych wyodrębniona na mocy Traktatu Lizbońskiego z wcześniej funkcjonującej Rady do Spraw Ogólnych i Stosunków Zewnętrznych. Co do zasady, Rada jest organem Unii obradującym na szczeblu ministerialnym, od podnoszonej tematyki zależy natomiast udział konkretnych ministrów w jej posiedzeniu (gdy poruszane są kwestie z dziedziny Wspólnej Polityki Rolnej, będą to ministrowie ds. rolnictwa itd.). Są to tzw. „formacje” Rady. FAC i GAC jako jedyne formacje zostały wprost wymienione w Traktacie. W skład Rady do Spraw Zagranicznych jako formacji Rady zajmującej się stosunkami zewnętrznymi UE wchodzą ministrowie spraw zagranicznych państw członkowskich Unii lub ich zastępcy. FAC opracowuje działania zewnętrzne Unii na podstawie strategicznych kierunków określonych przez Radę Europejską, zapewnia spójność działań Unii oraz odbywa zasadnicze dyskusje polityczne dotyczące kwestii o wymiarze globalnym. W odróżnieniu od pozostałych formacji Rady, w których Traktat Lizboński zachował przewodnictwo rotacyjne, Radą do Spraw Zagranicznych kieruje Wysoki Przedstawiciel UE ds. Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Za organizację nieformalnych posiedzeń Gymnich odpowiada, jak wcześniej, rotacyjna prezydencja. FAC zajmuje się następującymi obszarami działania UE: WPZiB, Wspólną Polityką Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO), Wspólną Polityką Handlową (WPH) oraz współpracą w zakresie rozwoju i pomocy humanitarnej. W przypadku, gdy FAC jest zwoływana w celu omawiania kwestii WPH, obradom przewodniczący prezydencja rotacyjna. Ad. 3.Stanowisko to łączy wcześniej istniejące obowiązki Wysokiego Przedstawiciela ds. WPZiB oraz Komisarza ds. stosunków zewnętrznych. Od 1 grudnia 2009 r. stanowisko Wysokiego Przedstawiciela piastuje pani Catherine Ashton (Wielka Brytania). Podstawowymi funkcjami Wysokiej Przedstawiciel, której kadencja trwa 5 lat, są:
  8. prowadzenie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE,
  9. wpływanie na kształt tej polityki, którą realizuje zgodnie z mandatem powierzonym Jej przez Radę Europejską i zapewnienie wdrożenia podejmowanych przez Radę decyzji,
  10. przewodniczenie Radzie ds. zagranicznych,
  11. aby zachować spójność działań zewnętrznych ESDZ i pozostałych instytucji UE pełni funkcję w-ce przewodniczącego Komisji Europejskiej,
  12. reprezentowanie UE w sprawach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa,
  13. prowadzenie w imieniu Unii dialogu politycznego ze stronami trzecimi,
  14. przedstawianie stanowiska Unii na forach międzynarodowych,
  15. sprawowanie kontroli nad Europejską Służbą Działań Zewnętrznych i przygotowywanie wniosków dotyczących wspólnej polityki, a także wdrażanie ich w życie po zatwierdzeniu przez Rade Europejską, Ad. 4.Europejska Służba Działań Zewnętrznych (ESDZ) - trzonem stali się pracownicy zatrudnieni dotychczas w jednostkach organizacyjnych Sekretariatu Generalnego Rady oraz Komisji Europejskiej zajmujący się problematyką stosunków zewnętrznych UE. Takie połączenie w jednej strukturze osób zatrudnionych wcześniej w różnych instytucjach i posiadających dwóch różnych zwierzchników (Wysokiego Przedstawiciela oraz Komisarza UE ds. stosunków zewnętrznych) jest kolejną (obok nowego umocowania Wysokiego Przedstawiciela) innowacją Traktatu mającą na celu poprawę spójności polityki zagranicznej Unii. Ponadto, by dać państwom członkowskim możliwość wpływania na swego rodziaju „ministerstwo spraw zagranicznych” UE, postanowiono, że część pracowników ESDZ pochodzić będzie z narodowych służb dyplomatycznych. Do korpusu ESDZ wchodzi również większość personelu zatrudnionego w ok. 130 delegaturach Unii Europejskiej. Zasadniczym zadaniem ESDZ jest szeroko rozumiane wspieranie Wysokiego Przedstawiciela UE do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa w prowadzeniu WPZiB oraz Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony, co oznacza głównie zadania o charakterze planistycznym, informacyjnym i organizacyjno - administracyjnym. Zwierzchnikiem ESDZ jest Wysoki Przedstawiciel do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa. Bieżącą pracą Służby kieruje Wykonawczy Sekretarz Generalny - Pierre Vimont (Francja) - oraz jego dwóch zastępców, z których jeden – Maciej Popowski – jest polskim obywatelem. Ad.5. Komitet Stałych Przedstawicieli, Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa. Eksperckie grupy robocze, które dzielą się na geograficzne i tematyczne. Określone grupy eksperckie zajmują się ponadto Wspólną Polityką Bezpieczeństwa i Obrony. Są to – w kwestiach cywilnych: CIVCOM – ds. cywilnych aspektów zarządzania kryzysowego, CPCC (Civilian Planning and Conduct Capability) oraz – w sprawach wojskowych – Sztab Wojskowy UE (EUMS), Komitet Wojskowy UE (EUMC) oraz obsługująca go grupa robocza (EUMCWG). Ad.6.Dyrektorzy Polityczni to dyplomaci w ministerstwach spraw zagranicznych państw członkowskich UE, odgrywający istotną rolę w odniesieniu do WPZiB oraz pełniący zasadniczą rolę w procesie uzgadniania stanowisk poprzez konsultacje ze swoimi odpowiednikami w pozostałych państwach członkowskich i instytucjach unijnych. Korespondenci Europejscy wspomagają pracę Dyrektorów Politycznych. Odpowiadają za bieżący, roboczy przepływ informacji między Europejską Służbą Działań Zewnętrznych i państwami członkowskimi UE oraz za przekazywanie dokumentów systemem Cortesy (coreu). Ad.7.Jest to systemem informatyczny wspierający wymianę informacji dotyczących funkcjonowania WPZiB. System umożliwia szybkie przekazywanie dokumentów, raportów, stanowisk itd. – również niejawnych (do poziomu „poufne” - między państwami członkowskimi UE oraz instytucjami europejskimi (zwłaszcza Europejską Służbą Działań Zewnętrznych). Za przekazywanie informacji tą drogą odpowiadają Korespondenci Europejscy.

Narzędzia służące realizacji Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa:  Przyjmowanie aktów prawnych  Misje i operacje zarządzania kryzysowego w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony  Sankcje  Działalność Specjalnych Przedstawicieli UE  Deklaracje i oświadczenia polityczne Ponadto, w celu realizacji WPZiB UE zawiera umowy międzynarodowe z państwami trzecimi (mogą one dotyczyć np. ich udziału w unijnych misjach i operacjach z zakresu zarządzania kryzysowego). W odniesieniu do Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Traktat Lizboński wprowadził możliwość ustanowienia tzw. stałej współpracy strukturalnej, którą mogą nawiązać między sobą niektóre państwa UE pragnące realizować wspólne przedsięwzięcia w tej dziedzinie (dotychczas nie skorzystano z tej opcji). Integralną częścią WPZiB jest Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (CSDP) należy do sfery działań UE o charakterze międzyrządowym. Zapewnia Unii opartą na środkach cywilnych i wojskowych zdolność operacyjną do prowadzenia poza jej granicami misji utrzymania pokoju, zapobiegania konfliktom i wzmacniania międzynarodowego bezpieczeństwa. Finansowanie WPZiB: Wydatki związane z kwestiami wojskowymi lub podejmowane w dziedzinie obronności są finansowane jak dotychczas przez państwa członkowskie, a pozostałe wydatki finansowane są z budżetu UE. Traktat lizboński wprowadza dwa nowe mechanizmy, mające gwarantować szybkie finansowanie najpilniejszych działań:  działania pilne, które podlegają budżetowi Unii, realizowane są zgodnie z procedurami szybkiego finansowania, których warunki będą określone przez Radę,  działania pilne, które podlegają finansowaniu państw członkowskich, będą dysponowały funduszem początkowym zasilanym przez składki państw członkowskich.

Ministerstwo Spraw Zagranicznych RP uczestniczy w realizacji WPZiB m.in. poprzez:  udział Ministra Spraw Zagranicznych w comiesięcznych pracach Rady do Spraw Zagranicznych;  aktywność polskich dyplomatów w ramach ciał i grup przygotowawczych Rady  delegowanie pracowników do Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych w drodze dwustronnych kontaktów z Wysokim Przedstawicielem UE do Spraw Zagranicznych i Polityki Bezpieczeństwa oraz  prowadząc konsultacje na różnych szczeblach, w różnych formatach i uzgadniając stanowiska z pozostałymi państwami członkowskimi UE. A co w praktyce: UE odgrywa ważną rolę w rozwiązywaniu wielu kwestii o znaczeniu międzynarodowym, od globalnego ocieplenia, aż po konflikt na Bliskim Wschodzie. Podstawą wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa UE jest wykorzystywanie dyplomacji, w razie konieczności popartej środkami handlowymi, pomocowymi, bezpieczeństwa lub obronnymi, w celu rozwiązania konfliktów i doprowadzenia do porozumienia międzynarodowego. Wartość udzielanej przez Unię pomocy na rzecz rozwoju jest największa na świecie, co daje jej wyjątkowe możliwości, jeżeli chodzi o współpracę z krajami rozwijającymi się. UE wysłała misje pokojowe w wiele regionów świata dotkniętych konfliktem. W sierpniu 2008 roku przyczyniła się do zawieszenia broni między Gruzją a Rosją, wysłała obserwatorów mających monitorować sytuację i udzieliła pomocy humanitarnej osobom przesiedlonym w wyniku walk. UE odgrywa nie mała rolę również na Bałkanach, gdzie finansuje realizowane w siedmiu krajach projekty mające przyczynić się do stabilizacji. W grudniu 2008 roku UE wysłała do Kosowa 1900 funkcjonariuszy policji i wymiaru sprawiedliwości, którzy mają pomóc w utrzymaniu porządku publicznego. Unia nie posiada stałej armii, ale może polegać na wojskach udostępnianych doraźnie przez państwa członkowskie przy realizacji celów takich jak: wspólne operacje rozbrojeniowe, misje humanitarne i ratunkowe, doradztwo wojskowe i pomoc wojskowa, zapobieganie konfliktom i operacje pokojowe, misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysami, w tym misje przywracania pokoju i stabilizacyjne po konflikcie i robi to w ramach wspólnej polityki bezpieczeństwa i obrony (WPBiO) . W ostatnim dziesięcioleciu UE zorganizowała 23 misje cywilne i operacje wojskowe na 3 kontynentach. Podejmowano je w odpowiedzi na sytuacje kryzysowe – począwszy od operacji budowania pokoju w dotkniętym tsunami Acehu, poprzez ochronę uchodźców w Czadzie, po walkę z piratami u wybrzeży Somalii. UE odgrywa coraz większą rolę w dziedzinie bezpieczeństwa. Od stycznia 2007 roku UE może organizować operacje szybkiego reagowania z udziałem dwóch grup bojowych liczących po 1500 członków (w razie potrzeby może rozpocząć obydwie operacje niemal równocześnie).

Źródła: http://www.eeas.europa.eu http://www.msz.gov.pl http://pl.wikipedia.org http://europa.eu http://www.psz.pl http://oide.sejm.gov.pl http://www.psz.pl/Wspolna-polityka-zagraniczna-i-bezpieczenstwa-UE-po-Traktacie-lizbonskim http://www.europa.wortale.net libra.ibuk.pl – WPZiB UE R. Zięba http://stosunki-miedzynarodowe.pl wykłady prof. dr hab. Ryszarda Piaseckiego w SAN Łódź

Traktat lizboński nie tylko podkreśla znaczenie wspólnej polityki, ale także wprowadza nowe postanowienia, mające na celu rozwój WPBiO. Najnowsze zalecenia mają na celu stopniowe wdrażanie wspólnej polityki obrony. Państwa członkowskie mogą uczestniczyć w misjach wojskowych i humanitarnych oraz związane są klauzulą solidarności w sprawach obronności europejskiej. Ponadto otrzymały możliwość bliższej współpracy m.in. dzięki Europejskiej Agencji Obrony czy uruchomieniu stałej współpracy strukturalnej. Podobnie jak we wcześniejszych traktatach WPBiO pozostaje zagadnieniem rozstrzyganym na poziomie międzyrządowym. Najczęściej Rada UE podejmuje decyzje jednomyślnie. Finansowanie i środki operacyjne misji podejmowanych w ramach WPBiO są zapewniane przez państwa członkowskie. ROZSZERZENIE ZADAŃ REALIZOWANYCH W RAMACH WPBiO WPBiO proponuje takie zasady współpracy, dzięki którym UE może podejmować działania operacyjne w państwach trzecich. Misje te mają w szczególności na celu utrzymanie pokoju oraz wzmocnienie bezpieczeństwa międzynarodowego. Działania te opierają się na środkach cywilnych i wojskowych dostarczonych przez państwa członkowskie. w ramach WPBiO można realizować następujące misje: misje humanitarne i ratunkowe, misje zapobiegania konfliktom i utrzymywania pokoju, misje zbrojne służące zarządzaniu kryzysowemu. wspólne działania rozbrojeniowe, misje wojskowego doradztwa i wsparcia, operacje stabilizacji sytuacji po zakończeniu konfliktów.