Nad Niemnem jest powieścią pozytywistyczną Elizy Orzeszkowej. Krytyka literacka, która zainteresowała się utworem Orzeszkowej, uznała Nad Niemnem epopeją narodową. Początkowo utwór miał nosić nazwę „mezalians”, ze względu na ograniczenie fabuły utworu tylko do małżeństwa pomiędzy panną z wyższych sfer a mężczyzną pochodzącym ze szlachty zagrodowej, jednak w trakcie pisania zrezygnowała z tego i poszerzyła swoje dzieło o kolejne wątki. W powieści autorka wspomina również o powstaniu styczniowym poprzez motyw Mogiły. Przedstawione fragmenty pochodzą z początku powieści, kiedy to pisarka dokonuje przedstawienia bohaterów, wprowadza czytelników w problematykę utworu. Pierwszy fragment opisuje Justynę Orzelską i Martę Korczyńską idące do kościoła w dzień wolny od pracy – niedzielę. W drugim fragmencie została przedstawiona Emilia, żona Benedykta Korczyńskiego, której towarzyszy Teresa Plińska, uboga stara panna, bardziej służąca niż przyjaciółka pani domu. Obie bohaterki, Justyna i Emilia zostały ze sobą skontrastowane. Każda z wymienionych bohaterek jest postrzegana przez pryzmat otoczenia w jakim żyje. Orzeszkowa porusza bardzo ważny problem społeczeństwa XIX wieku. Na podstawie dwóch bohaterek tak bardzo skontrastowanych, dostrzegamy jaką wartością jest praca dla danej grupy społecznej. Autorka dokonała podziału społeczeństwa na pracujących i pasożytów. Pracujący odnajdują sens życia w pracy, czerpią z niej radość, natomiast pasożyty prowadzą zabawowy tryb życia, pieniądze trwonią na zabawy i przyjemności. Eliza Orzeszkowa przedstawiła obie te grupy na podstawie opisu Emilii korczyńskiej – pasożyta oraz Justyny Orzelskiej – pracującej. Justyna – młoda kobieta, szczęśliwa i zadowolona z własnego życia. Po ubiorze nie można tak naprawdę stwierdzić, do której warstwy społecznej należy. Justyna ubrana była skromnie, lecz materiał nie wyglądał na tani. Przedstawiona została w ruchu w otwartej przestrzeni, wśród otaczającej jej przyrody – kwiaty, łąki, słońce. W opisie Justyny dominuje naturalność: dziewczyna oddycha świeżym powietrzem i zapachem kwiatów, który sprawia jej zmysłową przyjemność. Bohaterka jest zdrowa i silna, lecz ewidentnie nie dba o wygląd, o czym świadczy brak rękawiczek i kapelusza oraz wystawianie twarzy na słońce, jak również ręce, które były spracowane. Justyna jest postacią, która buntuje się przeciwko światu, w którym zmuszona jest żyć. Nie chce podzielić losu Teresy Plińskiej- ubogiej panny do towarzystwa skazanej na życie w cieniu Emilii korczyńskiej, ani Marty korczyńskiej – nieszczęśliwej z powodu życiowego błędu. Czuje się bezużyteczna w Korczynie, nie ma zamiaru być maskotką wyższych sfer, dlatego postanawia porzucić sztuczne i nudne salonowe życie.