Główne założenia. Wraz z dojściem do władzy Partii Pracy i utworzeniem rządu przez Tony’ego Blaira w 1997 r., nastąpiła zmiana stanowiska Wielkiej Brytanii w sprawie europejskiej współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa. Jej efektem było podpisanie brytyjsko-francuskiej Deklaracji w sprawie obrony europejskiej w grudniu 1998 r. w St. Malo. Angażując się w rozwój europejskiej współpracy w tej dziedzinie, Wielka Brytania uzyskiwała kontrolę nad kierunkiem rozwoju EPBiO i możliwość kształtowania jej zgodnie z założeniami narodowej polityki bezpieczeństwa. Jej priorytetem jest utrzymanie zaangażowania Stanów Zjednoczonych w Europie. Z tego powodu stanowisko Wielkiej Brytanii wobec EPBiO jest powiązane z jej jednoznacznie proatlantycką postawą, wynikającą nie tylko z tradycji brytyjsko-amerykańskich „specjalnych stosunków”, ale także z doświadczeń ostatniej dekady XX wieku. Z brytyjskiego punktu widzenia przebieg wojen bałkańskich, a zwłaszcza interwencja w Kosowie, potwierdziły, iż obecność USA w Europie wciąż jest niezbędna, zaś najskuteczniejszym instrumentem urzeczywistniającym partnerstwo transatlantyckie jest NATO. Zdaniem brytyjskiego rządu, Sojusz powinien pozostać podstawą europejskiego systemu bezpieczeństwa, dlatego z niechęcią odnosi się do wszelkich prób marginalizacji Sojuszu czy dublowania jego funkcji przez projekt unijny. Zaangażowanie Wielkiej Brytanii w tworzenie EPBiO jest zatem ukierunkowane na uczynienie z tej wspólnej polityki efektywnego instrumentu uzupełniającego i wspomagającego Sojusz Północnoatlantycki. Udział Wielkiej Brytanii w procesie tworzenia EPBiO[1]. Wielka Brytania wystąpiła z szeregiem propozycji dotyczących tworzenia EPBiO. Wiele z nich stało się później podstawą działań podjętych przez UE. Dla przykładu, brytyjsko-francuska deklaracja z 25 listopada 1999 r. poprzedziła przyjęcie „celu operacyjnego” (Headline Goal) na posiedzeniu Rady Europejskiej w Helsinkach w grudniu 1999 r. Silna pozycja polityczna Wielkiej Brytanii w UE sprawiła, iż jej stanowisko wobec poszczególnych kwestii spornych w EPBiO (np. udziału państw trzecich lub roli NATO) miało znaczenie kluczowe, a osiągnięcie postępu w rozwoju EPBiO wiązało się z uwzględnieniem większości brytyjskich postulatów i zastrzeżeń. Jednostki brytyjskie stanowią ważny komponent Europejskich Sił Szybkiego Reagowania. Zadeklarowany wkład Wielkiej Brytanii wynosi 12,5 tys. żołnierzy, 8 okrętów i 72 samoloty bojowe. Rząd brytyjski jest gotowy udostępnić na potrzeby operacji UE sztab w Northwood, przystosowany do dowodzenia operacjami poza granicami kraju, również operacjami z użyciem sił wielonarodowych, a także ważne dla zdolności reagowania kryzysowego UE siły morskie (w tym jeden z lotniskowców i okręt desantowy). Siły brytyjskie brały udział w operacji Concordia w Macedonii oraz Artemida w Demokratycznej Republice Konga, a policjanci brytyjscy uczestniczą w misji policyjnej w Bośni i Hercegowinie (EUPM) oraz misji w Macedonii (operacja Proxima). Należy zauważyć, że Wielka Brytania dysponuje jednymi z najnowocześniejszych sił zbrojnych na świecie. Reformy, zapoczątkowane przyjęciem w 1998 r. planu modernizacji armii brytyjskiej (Strategic Defence Review), miały na celu utworzenie armii zdolnej do samodzielnego realizowania różnego typu operacji poza granicami kraju. Oznaczało to położenie nacisku na mobilność, elastyczność oraz wykorzystanie najnowocześniejszego uzbrojenia. Udział wojsk brytyjskich w interwencji w Iraku w 2003 r. potwierdza ich zdolność do działania w warunkach współczesnego pola walki, a tym samym ich wartość dla EPBiO. Wielka Brytania aktywnie uczestniczy w rozwijaniu europejskiej współpracy w dziedzinie uzbrojenia. Oprócz udziału w projekcie Eurofighter jest ona członkiem OCCAR (Połączona Struktura Współpracy w Dziedzinie Uzbrojenia) – podmiotu zarządzającego między innymi programem budowy samolotu transportowego Airbus A400M. Wielka Brytania popierała wprowadzenie do Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy podstaw prawnych działania Europejskiej Agencji ds. Uzbrojenia, Badań i Potencjału Wojskowego jako sposobu usprawnienia współdziałania państw członkowskich UE w tej dziedzinie. Według rządu brytyjskiego, współpraca w ramach Agencji powinna zmierzać do szybkiej eliminacji braków wskazanych w Planie działania na rzecz Europejskich Zdolności Obronnych UE, a także w Inicjatywie Zdolności Obronnych NATO. Kwestia zdolności planistycznych UE. Decyzja Wielkiej Brytanii o aktywnym udziale w interwencji w Iraku miała wpływ na rozwój współpracy w ramach EPBiO. Kiedy w kwietniu 2003 r. Francja, Niemcy, Belgia i Luksemburg zorganizowały spot¬kanie, na którym miały wystąpić z inicjatywą utworzenia odrębnego od NATO sztabu wojskowego UE w Tervuren, Wielka Brytania odmówiła uczestnictwa. Ewentualne powstanie „twardego jądra” współpracy wojskowej, bez udziału Wielkiej Brytanii, mogłoby jednak prowadzić do osłabienia pozycji zajmowanej przez Brytyjczyków w tej dziedzinie współpracy europejskiej i spowodować napięcia między UE a NATO, co miałoby także negatywne implikacje dla stosunków transatlantyckich. Niektórzy komentatorzy twierdzili, że EPBiO stanęła w obliczu kryzysu, a podział Europy w związku z konfliktem irackim może zostać przeniesiony na obszar tworzenia europejskich struktur bezpieczeństwa. Do przezwyciężenia różnic z pewnością przyczynił się rozwój wydarzeń w Iraku. Ostateczny bilans konfliktu pozostaje otwarty, ale żadna ze stron europejskiego sporu w kwestii interwencji w Iraku nie może się uważać za zwycięską. Sytuacja ta umożliwiła osiągnięcie porozumienia. Dla rządów Francji i Niemiec, mimo forsowania inicjatywy zacieśnienia współpracy w gronie czterech państw z wyłączeniem Wielkiej Brytanii, pozostawało jasne, że efektywność EPBiO zależy w dużej mierze od uczestnictwa w niej armii brytyjskiej. Wielka Brytania nie była przeciwna utworzeniu w jakiejś formie europejskiej komórki planistycznej, ale uważała za przedwczesne tworzenie struktury na wzór kwatery NATO – SHAPE. Dotychczasowe doświadczenia z Macedonii i Konga wskazywały, że prowadzenie operacji z tzw. dolnej skali misji petersberskich (operacje humanitarne i ratownicze, peacekeeping) możliwe jest z wykorzystaniem sztabów natowskich lub narodowych. Na nieformalnym szczycie brytyjsko-francusko-niemieckim w Berlinie, który odbył się w dniu 20 września 2003 r., premier Blair stwierdził, że Unia Europejska powinna mieć możliwość samodzielnego planowania operacji wojskowych bez korzystania z zasobów NATO. Otworzyło to drogę do wypracowania kompromisu podczas kolejnego nieformalnego spotkania w Berlinie 28 października 2003 r. Wielka Brytania zgodziła się na utworzenie niewielkiej komórki planowania przy Sztabie Wojskowym UE, uzyskawszy zapewnienie, że podczas prowadzenia operacji z udziałem środków NATO planowanie wciąż pozostanie w gestii SHAPE, a zatem, że EPBiO nie będzie konkurowała z NATO. Trzy państwa uzgodniły także, że nowa struktura będzie używana wyłącznie w sytuacji, gdy niewystarczające okaże się wykorzystanie sztabów narodowych. Ustalenia Wielkiej Brytanii, Francji i Niemiec zostały przedstawione jako propozycje prezydencji włoskiej na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych w Neapolu 29 listopada 2003 r., a następnie zaakceptowane przez szefów państw i rządów UE na posiedzeniu Rady Europejskiej w Brukseli 12 grudnia 2003 r. Wnioski. Zmiana stanowiska Wielkiej Brytanii wobec inicjatywy utworzenia komórki planistycznej UE i osiągnięcie kompromisu z Francją i Niemcami, świadczą o tym, że rząd brytyjski wciąż jest zainteresowany utrzymaniem silnej pozycji na tym obszarze polityki unijnej. Wielka Brytania będzie jednak promować własne podejście do EPBiO – zakładające utrzymanie partnerstwa transatlantyckiego oraz zagwarantowanie, aby rozwój EPBiO nie odbywał się kosztem NATO. Natomiast położenie nacisku w najnowszym dokumencie programowym Ministerstwa Obrony z grudnia 2003 r. (Delivering Security in a Changing World) na utrzymanie interoperacyjności z armią USA oraz podkreślenie gotowości do działania w tworzonych ad hoc „koalicjach chętnych” wskazują na to, że Wielka Brytania nie będzie ograniczać swojej polityki bezpieczeństwa do udziału w EPBiO.