Bezpieczeństwo zbiorowe jest to system polityczno-prawny mający na celu utrwalenie pokoju międzynarodowego przez ustanowienie zakazu agresji oraz obowiązku pokojowego rozstrzygania sporów międzynarodowych. System bezpieczeństwa zbiorowego przezwyciężać miał logikę równowagi sił, która zadaniem jego zwolenników była przyczyną konfliktów. Zbiorowe bezpieczeństwo zobowiązuje uczestników do przeciwstawienia się atakowi na któregokolwiek z członków systemu. Muszą być spełnione 3 warunki, aby system zbiorowego bezpieczeństwa był skuteczny. Warunek pierwszy ma charakter strukturalny i jest związany z międzynarodowym rozkładem sił. Logika bezpieczeństwa zbiorowego zakłada połączenie sił w celu osiągnięcia przewagi zbrojnej, co z kolei zniechęca potencjalnego agresora. A więc „wszystkie państwa w systemie muszą być podatne na sankcje zbiorowe”. Zarazem koszty zmiany istniejącego stany rzeczy przez państwo rewizjonistyczne, liczone w kategoriach politycznych, ekonomicznych, reputacji i wzrostu zagrożenia, musza być na tyle wysokie, aby przewyższyć ewentualne korzyści. Państwa winny mieć także poczucie międzynarodowej solidarności i wyznać te same wartości dotyczące wzajemnego bezpieczeństwa. Winny one godzić interes własny z wymogiem międzynarodowej stabilności, a nawet czasami podporządkować swój bezpośredni interes narodowy wymaganiom systemu bezpieczeństwa zbiorowego. Broniąc zasad bezpieczeństwa zbiorowego, państwa mogą oczekiwać tego samego od swoich partnerów. Zatem muszą być spełnione trzy warunki, od których zależy skuteczność bezpieczeństwa zbiorowego: • państwa muszą być stosunkowo równe, a przynajmniej nie może być wśród nich mocarstwa dominującego; • wszystkie państwa muszą wykazać gotowość do ponoszenia kosztów i odpowiedzialności za wzajemną obronę; • musi istnieć międzynarodowy organ, który dzięki autorytetowi moralnemu i potencjałowi militarnemu byłby w stanie podejmować skuteczne działania.

Bezpieczeństwo zbiorowe eliminuje zatem czynniki konfliktogenne i stwarza podstawy do polityki przeciwstawiania się agresorowi. Minusem tego rodzaju koncepcji jest niechęć państw do wypełniania przyjętych zobowiązań. Ten rodzaj bezpieczeństwa wiąże się także z centralizacją. Ważnym aspektem bezpieczeństwa zbiorowego jest natomiast umiejętność przechodzenia na kompromisowe rozwiązania. Rożnymi wariantami bezpieczeństwa zbiorowego to bezpieczeństwo wspólne, defensywne, kooperatywne i wszechstronne. Termin „bezpieczeństwo wspólne” wprowadzony został przez Niezależną Komisje do spraw Rozbrojenia i Bezpieczeństwa ONZ pod przewodnictwem O. Palmego w 1982 r. Punktem wyjścia jest założenie osiągnięcia bezpieczeństwa wspólnie z innymi a nie przeciwko komukolwiek. Odnosi się do konfrontacji międzyblokowej, spirali zbrojeń i możliwości wybuchy konfliktu nuklearnego w czasie zimnej wojny. Jak to ujął A.D.Rotfeld, „koncepcja wspólnego bezpieczeństwa oparta była na założeniu, ze w epoce współzależności żadne państwo nie jest w stanie zapewnić sobie bezpieczeństwa na własna rękę. Koncepcja ta dawała wyraźny priorytet międzynarodowym środkom zapewnienia bezpieczeństwa przed narodowymi, środkom politycznym-przed wojskowym, środkom pokojowymi-przed użyciem lub groźbą użycia siły. Koncepcja bezpieczeństwa defensywnego zakłada tworzenie sil zbrojnych w taki sposób, aby z jednej strony zapewnić efektywna obronę własnego terytorium, z drugiej natomiast nie stwarzać zagrożenia dla innych państw i w ten sposób przezwyciężyć dylemat bezpieczeństwa. Osiągnąć to można przez odpowiednie zmiany w wojskowej strategii, redukowanie poziomu sil zbrojnych, a zwłaszcza przez eliminowanie zdolności mogących służyć działaniom o charakterze ofensywnym. Z kolei bezpieczeństwo wszechstronne wykracza poza czynniki wojskowe i podkreśla aspekt polityczny, ekonomiczny, kulturowy, prawny, środowiskowy i humanitarny. Według raportu Brandta „ważnym zadaniem konstruktywnej polityki międzynarodowej będzie dostarczenie nowego, bardziej wszechstronnego zrozumienia bezpieczeństwa, które byłoby mniej ograniczone do aspektów czysto wojskowych. Bezpieczeństwo wszechstronne obejmuje stabilizacje instytucji demokratycznych, rządy prawa, respekt dla praw człowieka, stworzenie gospodarki rynkowej oraz znaczącą współprace w dziedzinie ekonomicznej, kulturalnej i ekologicznej. Termin bezpieczeństwo kooperatywne wywodzi się od negocjacji rozbrojeniowych prowadzonych miedzy dwoma blokami w okresie zimnej wojny. W kontekście weryfikacji traktatów rozbrojeniowych oznaczał on akceptacje przez zainteresowane państwo inspekcji na miejscu, do czego potrzebna była współpraca, czy kooperacja. Z kolei niekooperatywne techniki zakładały jednostronne monitorowanie poziomu uzbrojenia w poszczególnych kategoriach za pomocą nowoczesnych środków technicznych, bez konieczności akceptacji i udziału zainteresowanego państwa. Zapewnienie kooperatywnego bezpieczeństwa polegać miało na przeciwdziałaniu nadmiernemu nagromadzeniu środków, które mogłyby posłużyć agresji zbrojnej. Wymagało ono akceptacji poddania się ograniczeniom zdolności militarnych. Zbiorowa obrona i system zbiorowego bezpieczeństwa różnią się pod względem czterech kryteriów:

1. Pochodzenia zagrożenia – system zbiorowego bezpieczeństwa skierowany jest do wewnątrz i ma zapewnić wszystkim jego członkom bezpieczeństwo w razie zagrożenia ze strony uczestników systemu (przekładając to na stosunki wewnątrzpaństwowe można go porównać z policją). Zbiorowa obrona skierowana jest na zewnątrz, przeciw ewentualnemu agresorowi spoza systemu (porównanie z siłami zbrojnymi państwa). W systemie zbiorowego bezpieczeństwa nie ma z góry określonych koalicji ani wrogów, jest to sojusz uniwersalny. Wszyscy są zobowiązani wystąpić przeciwko temu, który wyłamie się z obowiązujących zasad.

2. Uniwersalność systemu - system bezpieczeństwa zbiorowego powinien obejmować wszystkie istotne państwa na poziomie globalnym lub regionalny. W systemie zbiorowej obrony członkostwo jest z założenia ograniczone.

3. Instytucjonalizacja systemu - system bezpieczeństwa zbiorowego wymaga istnienia jakiejś posiadającej legitymacje prawna międzynarodowej instytucji lub wg. I. Claude’a – agencji która by go autoryzowała i wymuszała przestrzeganie stosowania się do jego zasad. Warunek ten nie dotyczy zbiorowej obrony, która może przyjąć formę luźnej koalicji, ale może tez jak np. w NATO, być w znacznej mierze zinstytucjonalizowana.

4. Pełnione funkcje - zadaniem zbiorowej obrony jest ochrona państw członkowskich przed agresja zewnętrzna za pomocą środków militarnych. Z kolei działania bezpieczeństwa zbiorowego to operacje pokojowe, dyplomacja prewencyjna, pokojowe rozwiązywanie sporów i interwencje humanitarne. Historycznie rzecz ujmując, operacje pokojowe bezpieczeństwa zbiorowego były mniej wymagające pod względem militarnym od działań z zakresu zbiorowej obrony. Pierwszą w historii próbą stworzenia systemu bezpieczeństwa zbiorowego była powołana do życia w 1920 roku Liga Narodów. W pierwszych latach po zakończeniu I wojny światowej jej zadaniem była stabilizacja ówczesnej sytuacji międzynarodowej oraz rozładowanie istniejących napięć, a w przyszłości stanowić miała ona forum współpracy i dyskusji mające na celu zapewnienie przyjaznych i wolnych od agresji stosunków międzypaństwowych. Opinie współczesnych historyków na temat Ligi są bardzo podzielone. Jedni uważają, że odegrała ona pozytywną rolę w niezwykle trudnym okresie międzywojnia zapewniając rozwój i stabilizację swym członkom usuwając widmo wojny i jej przykrych konsekwencji, co nastąpiło między innymi dzięki jej działalności kredytowej. Z drugiej strony postrzegana jest jako organizacja niewiarygodna, niewydolna, a do tego niekonsekwentna w swych decyzjach i działaniach oraz niebędąca w stanie na dłuższą metę utrzymać międzynarodowego ładu i bezpieczeństwa. Dziś największym tego typu organem jest Organizacja Narodów Zjednoczonych, do której należą prawie wszystkie państwa na świecie. Przesłanki stworzenia były jeszcze w czasie II wojny. Karta Atlantycka z 1941 r. zakładała powołanie stałego systemu ogólnego bezpieczeństwa, co zostało potwierdzone w Deklaracji ONZ, podpisanej 1 stycznia 1942 r. Po raz pierwszy wtedy użyto słowa Narody Zjednoczone. Konferencja założycielska ONZ odbyła się kwiecień/czerwiec 1945 r. w San Francisco. Cele organizacji:

5. Zapewnianie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

6. Rozwijanie przyjaznych stosunków miedzy państwami.

7. Rozwiązywanie zagadnień w drodze współpracy.

8. ONZ jako ośrodek uzgadniania aktywności międzynarodowej.

Zasady ONZ:

1. Wzajemna miłość państw.
2. Wykonywanie zobowiązań traktatowych.
3. Pokojowe rozwiązywanie sporów.
4. Powstrzymanie się od użycia siły lub groźby jej użycia(wyjątki: indywidualna lub zbiorowa samoobrona i sankcje wojskowe RB)
5. Zasada bezpieczeństwa zbiorowego(zakłada solidarne wsparcie organizacji w jej działaniach i powstrzymanie się od udzielania pomocy stronie przeciw której one są)
6. ONZ zapewnia, by wszystkie państwa postępowały zgodnie z jej zasadami(niepodzielność bezpieczeństwa - należy dbać o bezpieczeństwo każdego z uczestników).
7. Nieingerencja w sprawy wewnętrzne innych państw.