Dzieci są naszą przyszłością. Jaka to przyszłość, zależy od nas dorosłych. Od tego, w jaką wiedzę, umiejętności i normy moralne wyposażymy dzieci będzie zależała przyszłość świata. Jako rodzice, nauczyciele, wychowawcy staramy się chronić młodych ludzi przed złem. Często jednak ni mamy możliwości ochronić dzieci przed wszystkim, co mogłoby je spotkać. W Polsce młodzi ludzie coraz częściej staja się ofiarami lub sami uczestniczą w różnego rodzaju przestępstwach. Nieznajomość norm prawnych powoduje, że zarówno młodzi ludzie jak ich rodzice nie często nie uświadamiają sobie, iż ich dziecko padło ofiarą przestępstwa lub je popełniło. Niestety nieznajomość prawa nie zwalnia z przestrzegania go. W ostatnich latach nastąpił znaczny wzrost przestępczości związanej z demoralizacją nieletnich. W obliczu zagrożenia bardzo ważną kwestią jest ochrona tej grupy wiekowej przed tego typu przestępstwami. Demoralizacja- jest to proces odchodzenia od obowiązujących wartości moralnych, przejawiający się w postaci przestępczości, wykolejenia jednostek, korupcji w skutek tego procesu. W szerszym ujęciu wyjaśnia się demoralizację jako stan osobowości cechujący się negatywnym nastawieniem (postawą) wobec oczekiwań społecznych, zgodnych z rolą społeczną nieletniego jako syna /córki, ucznia, uczestnika grupy rówieśniczej, uczestnika gry, zabawy lub innej imprezy, młodocianego pracownika, młodego obywatela. Demoralizacja jest wynikiem i jednocześnie przejawem nieprzystosowania społecznego nieletniego. Nie chodzi tutaj o zachowania jednostkowe, sporadyczne, izolowane lecz o zespoły różnorodnych zachowań powtarzające się wielokrotnie i utrzymujące się. Demoralizacja jest więc szczególną postacią nieprzystosowania społecznego ze względu na to, że chodzi o jej wysoki stopień, intensywność i trwałość. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich mówiąc o demoralizacji wymienia w szczególności takie jej formy: -naruszanie zasad współżycia społecznego (szkodzenie innym) -popełnienie czynu zabronionego

• systematyczne uchylenie się od obowiązku szkolnego lub kształcenia zawodowego (wagary)

• używanie alkoholu lub innych środków w celu wprowadzenia się w stan odurzenia ( alkohol, papierosy, środki odurzające lub psychotropowe, grzyby i rośliny halucynogenne, kleje itp.) -uprawianie nierządu

• włóczęgostwo (ucieczki z domu)

• udział w grupach przestępczych. Rozwój cywilizacji z jednej strony ułatwia człowiekowi życie, z drugiej natomiast komplikuje proces jego egzystencji stwarzając złe perspektywy degradacji i demoralizacji młodego pokolenia. Nowym problemem ostatniej dekady XX wieku jest dehumanizacja życia. Następuje zmiana systemu wartości. Wartości moralne ustępują przed kultem pieniądza. Aktualny więc staje się problem ochrony człowieka przed wszelkiego rodzaju zagrożeniami mogącymi powodować demoralizację. Zagrożenia te możemy podzielić na 3 grupy:

• zagrożenia indywidualne, związane z biopsychiczną strukturą jednostki. Przykładem tu mogą być (lęki, agresja, narkomania, alkoholizm, nikotynizm, samobójstwo, choroby psychiczne)

• zagrożenia społeczne wynikające z dysfunkcyjności systemu organizacji życia zbiorowego, politycznego, gospodarczego i kulturowego. Przykładem jest przestępczość, nadużywanie władzy, biurokracja, niewłaściwy system edukacji

• zagrożenia istnienia gatunku ludzkiego mające z natury rzeczy charakter najbardziej uniwersalny. Do nich zaliczyć można np. niszczenie środowiska naturalnego. Jak wynika z powyższych zagrożeń można stwierdzić, że współczesny człowiek żyje pod naciskiem ustawicznych stresów. Stresy te w zależności od struktury psychicznej jednostki i związków kształtujących jej ogólny poziom rozwoju działają zasadniczo w dwóch kierunkach: uwrażliwienia na różnorodną rzeczywistość oraz przeróbki psychicznej, działają też w kierunku odwrotnym tzn. osłabienia wrażliwości, prymityzowania je i psychopatyzacji. Ta druga reakcja na stresy nie sprzyja prawidłowemu rozwojowi jednostki, a co za tym idzie zdrowiu psychicznemu i fizycznemu. Coraz częściej spotyka się jej krytykę, a nawet otwarty bunt przejawiający się najczęściej w ruchach młodzieżowych. Wśród różnorodnych przejawów demoralizacji za najbardziej niepokojące i zagrażające zdrowiu życiu uznaje się narkomanię, alkoholizm i prostytucję. Są to zjawiska, wobec których żaden dorosły nie powinien pozostać obojętny, zwłaszcza, że zachowania dzieci i młodzieży najczęściej ze sobą współwystępują. Picie alkoholu czy odurzenie się narkotykami współwystępuje z zachowaniami agresywnymi, przestępczymi, wczesną inicjacją seksualną. Wszystkie te czynniki mogą być przyczyną nawiązywania kontaktów z grupami przestępczymi a w dalszej kolejności popełnienia przestępstw. Trudności wychowawcze najczęściej występujące w szkołach i ich przejawy można podzielić na kilka kategorii: -trudności z utrzymaniem dyscypliny czyli- niewykonywanie poleceń, nieposłuszeństwo, oddalanie się od grupy, łamanie nakazów i zakazów wychowawcy

• kłopoty wynikające z niedostosowania się do regulaminu szkoły oraz nieprzestrzegania przepisów prawa, norm postępowania, nakazów i zakazów czyli- palenie papierosów, spożywanie alkoholu, zażywanie/ handel narkotykami

• trudności dotyczące kształtujących się stosunków koleżeńskich czyli- akty agresji, bójki i samosądy, terroryzowanie słabszych

• trudności wychowawcze z dziedziny seksualnej związane nie tylko z kontakt z młodzieżą odmiennej płci ale też kolportowanie pornograficznych gazetek, rysunków, wierszyków, piosenek

• trudności wychowawcze związane ze stosunkiem dzieci do własności zarówno cudzej jak i swojej czyli- kradzieże, niszczenia mienia. Wymienione kategorie trudności wychowawczej występują również w placówkach, w których przebywają dzieci i młodzież pozbawione opieki. Wobec nieletniego mogą być stosowane środki wychowawcze oraz środek poprawczy w postaci umieszczenia w zakładzie poprawczym: kara może być orzeczona tylko w wypadkach prawem przewidzianych, jeżeli inne środki nie są w stanie zapewnić resocjalizacji nieletniego. Uprawnienia sądu rodzinnego w sprawach nieletnich art. 6. Wobec nieletnich sąd rodzinny może: -udzielić upomnienia

• zobowiązać do określonego postępowania, a zwłaszcza do naprawienia wyrządzonej szkody, do wykonania określonych prac lub świadczeń na rzecz pokrzywdzonego lub społeczności lokalnej, do przeproszenia pokrzywdzonego, do podjęcia nauki lub pracy, do uczestnictwa w odpowiednich zajęciach o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, do powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach albo do zaniechania używania alkoholu lub innego środka w celu wprowadzenia się w stan odurzenia,

• ustanowić nadzór odpowiedzialny rodziców lub opiekuna

• ustanowić nadzór organizacji młodzieżowej lub innej organizacji społecznej, zakładu pracy albo osoby godnej zaufania- udzielających poręczenia za nieletniego

• zastosować nadzór kuratora

• skierować do ośrodka kuratorskiego, a także do organizacji społecznej lub instytucji zajmujących się pracą z nieletnimi o charakterze wychowawczym, terapeutycznym lub szkoleniowym, po uprzednim porozumieniu się z tą organizacją lub instytucją

• orzec zakaz prowadzenia pojazdów

• orzec przypadek rzeczy uzyskanych w związku z popełnieniem czynu karalnego

• orzec umieszczenie w młodzieżowym ośrodku wychowawczym lub w rodzinie zastępczej zawodowej, która ukończyła szkolenie przygotowujące do sprawowania opieki nad nieletnim

• orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym

• zastosować inne środki zastrzeżone w niniejszej ustawie do właściwości sądu rodzinnego, jak również zastosować środki przewidziane w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, z wyłączeniem umieszczenia w rodzinie zastępczej spokrewnionej, rodzinie zastępczej niezawodowej, rodzinnym domu dziecka, placówce wsparcia dziennego, placówce opiekuńczo- wychowawczej i regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej. Ustawa o postępowaniu w sprawach nieletnich zobowiązuje każdą osobę, która stwierdzi istnienie okoliczności świadczących o demoralizacji nieletniego do odpowiedniego przeciwdziałania temu, a przede wszystkim zawiadomienia o tym rodziców lub opiekunów nieletniego, szkoły, sądu rodzinnego, policji lub innego właściwego organu. Ustawa przewiduje też pewne środki wobec rodziców i opiekunów w celu wymuszenia aktywizacji działań wychowawczych np. zobowiązanie do poprawy warunków wychowawczych, bytowych, zdrowotnych. Zobowiązanie do współpracy ze szkołą, poradnią wychowawczo- zawodową, zakładem pracy. Zobowiązanie do naprawienia w całości lub części szkody wyrządzonej przez nieletniego. Zjawisko demoralizacji ma zatem ogromny zasięg. W celu skutecznego jej zapobiegania niezbędny jest udział całego społeczeństwa w [podejmowaniu różnorodnych strategii. A w działaniach tych należy wskazać na szczególną rolę rodziny, szkoły, społeczności lokalnej, środków masowego przekazu. Sąd rodzinny może orzec umieszczenie w zakładzie poprawczym nieletniego, który dopuścił się czynu karalnego, o którym mowa w art. 1 zakres stosowania ustawy parag. 2 pkt 2 lit. a, jeżeli przemawiają za tym wysoki stopień demoralizacji nieletniego oraz okoliczności i charakter czynu, zwłaszcza gdy inne środki wychowawcze okazały się nieskuteczne lub nie rokują resocjalizacji nieletniego. Warunki zawieszenie umieszczenia nieletniego w zakładzie poprawczym art. 11: -par. 1. Umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym można warunkowo zawiesić, jeżeli właściwości i warunki osobiste oraz środowiskowe sprawcy, jak również okoliczności i charakter jego czynu uzasadniaj przypuszczenie, że pomimo niewykonania środka poprawczego cele wychowawcze zostają osiągnięte

• par.2. warunkowe zawieszenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do lat3, w okresie próby sąd stosuje do nieletniego środki wychowawcze.

• par. 3. Jeżeli w okresie próby zachowanie nieletniego wskazuje na dalszą demoralizację albo jeżeli nieletni uchyla się od wykonywania nałożonych na niego obowiązków lub od nadzoru, sąd rodzinny może odwołać warunkowe zawieszenie i zarządzić umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym. W razie popełnienia przez nieletniego czynu karalnego określonego w art. 134 zamach na życie Prezydenta, art.148 zabójstwo, par. 1 ,2 lub 3, art. 156 cieżki uszczerbek na zdrowiu, par. 1 lub 3, art. 163 sprowadzenia zdarzenia niebezpiecznego, par.1 lub 3, art. 166 piractwo, art. 173 katastrofa komunikacyjna, par. 1 lub 3, art.. 197 zgwałcenie, par. 3, art. 252 wzięcie zakładnika, par.1 lub 2 oraz w art. 280 rozbój, Kodeksu karnego i braku podstaw do rozpoznawania sprawy przez sąd właściwy według przepisów Kodeksu postępowania karnego, sąd rodzinny odwołuje warunkowe zawieszenie i zarządza umieszczenie nieletniego w zakładzie poprawczym.

• par. 4. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 3 miesięcy odwołanie warunkowego zawieszenia nie nastąpiło, orzeczenie o umieszczeniu w zakładzie poprawczym z mocy prawa uważa się za niebyłe.

  Biorąc pod uwagę wymienione regulacje prawne (ustawę o postępowaniu w sprawach nieletnich oraz kodeks karny) należy rozróżnić następujące sytuacje:

1. Jeżeli nieletni dopuszcza się czynu zabronionego przed ukończeniem 13 roku życia- sąd traktuje popełnienie takiego czynu wyłącznie jako przejaw demoralizacji nieletniego i może zastosować środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Małoletni, który nie ukończył 13 lat nie ponosi odpowiedzialności za wyrządzoną szkodę. Odpowiedzialność ponosi ten, kto zobowiązany jest do nadzoru nad małoletnim (rodzic, opiekun prawny, dyrektor szkoły podczas zajęć, kierownik ośrodka w którym przebywa nieletni itp.)
2. Nieletni dopuszcza się czynu zabronionego między 13 a 17 rokiem życia- co do zasady sąd stosuje środki przewidziane w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. Jeżeli jednak nieletni ukończył lat 15 i dopuścił się niektórych określonych w prawie czynów zabronionych może odpowiadać na zasadach określonych w kodeksie karnym, o ile sąd uzna, że okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności wcześniej stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.
3. Sprawca dopuszcza się czynu zabronionego między 17 a 18 rokiem życia- co do zasady sąd stosuje przepisy kodeksu karnego ( sprawca nie jest już nieletni, ponieważ ukończył 17 lat), wyjątkowo jednak sąd zastosuje zamiast kary środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze dla nieletnich, jeżeli popełniony czyn jest występkiem, a okoliczności sprawy, stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i za tym przemawiają.

Podsumowanie

Postępowania w sprawach nieletnich są szczególne ze względu na młody wiek sprawcy. W orzeczeniach Sądu zwraca się szczególną uwagę na ich wpływ na dalszy rozwój młodego człowieka. W postępowaniu wobec nieletniego bierze się pod uwagę jego osobowość, wiek, stan zdrowia, stopień rozwoju psychicznego i fizycznego, cechy charakteru, a także zachowanie się oraz przyczyny i stopień demoralizacji, charakter środowiska oraz warunki wychowania nieletniego. Ustawodawca, uczestniczący w postępowaniach prokuratorzy oraz sędziowie zgodnie dążą do zapobiegania i zwalczania demoralizacji osób, które nie ukończyły lat 18. Wierzą, że prowadzone postępowanie zmierzać będzie m.in. do osiągnięcia korzystnych zmian w osobowości i zachowaniu się nieletniego. Stosując środki wychowawcze oraz środek poprawczy ufają, że po ich zastosowaniu nieletni popełniający czyn karalny uświadomi sobie jego naganny charakter i w przyszłości nie powróci na drogę przestępczą. Niedocenione w rozwoju młodego człowieka są: środowisko, rodzina, szkoła. Wszystkie te „instytucje” wpływają na jego kształtowanie. W okresie dojrzewania ważne są autorytety. Gdy idolem młodego człowieka staje się osoba o prawidłowo zorientowanym kręgosłupie moralnym, realnym staje się, że jednostka o buntowniczym charakterze w przyszłości wyrazi swój „generalny sprzeciw” przekuwając go na coś dobrego- np. działając w sposób twórczy, nowatorski. Przekazuje go na rozwój, nie destrukcję. Dlatego apelujemy o troskę sprawujących opiekę nad swoimi podopiecznymi. Troska o prawidłowe ukształtowanie, środowisko, w którym funkcjonuje, niewątpliwie realnie wpłynie na jego przyszłe doświadczenia dorastającego człowieka.

Bibliografia:

1. Encyklopedia PWN
2. T. Bojarski: ”Postępowanie z nieletnimi w świetle ustawy 26 X 1982r”
3. B. Hołyst: „Problemy młodego pokolenia”
4. A. Marek: „Prawo karne w pytaniach i odpowiedziach”
5. Raport o zjawiskach patologii społecznej, stanie przestępczości i demoralizacji nieletnich oraz przedsięwzięciach w zakresie prewencji w 2005r –Komenda Główna Policji
6. Wiadomości internetowe