Literatura od początku istnienia opisuje człowieka, świat jego wewnętrznych przeżyć, więc nie może zamknąć się na ten jakże ważny aspekt. Motyw cierpienia pojawia się w literaturze we wszystkich epokach - także w średniowieczu i renesansie. Cierpienie towarzyszy ludziom od zawsze, jest nieodłącznym elementem ludzkiego życia, głębokim przeżyciem, które kształtuje człowieczeństwo. Poprzez cierpienie ludzie dorastają, doskonalą się, uwrażliwiają, czasem załamują. Epoka średniowiecza przepełniona jest ludzkim cierpieniem, zarówno w sferze świeckiej, jak i sakralnej. Wędrówki ludów czy najazdy obcych plemion powodowały, że człowiek czuł się zagrożony, nie był pewny czy jutro nikt nie odbierze mu domu, czy nie będzie musiał walczyć i nie straci przy tym życia. Wyprawy krzyżowe tzw. krucjaty narażały człowieka na ciągłą niepewność i strach o dalsze życie. Morderstwa i masakry w imię Ewangelii były na porządku dziennym. Panujący wówczas system feudalny niepokoił człowieka. Zwykły chłop nie miał żadnych praw, miał tylko obowiązki względem swojego pana. Człowiek znajdujący się na niższym szczeblu drabiny społecznej był traktowany jak przedmiot, któremu nie należy się żaden szacunek Święta Inkwizycja, która została powołana w XIII w. krzywdziła społeczeństwo, ograniczając możliwość do pogłębienia swej wiedzy, czytania, rozwijania się. Nagonki na heretyków, żydów czy czarownice , palenie na stosie były po prostu czymś niepojętym. Szerzące się choroby, takie jak trąd czy dżuma, były ogromnym złem dla ludzi, powodowały, że człowiek stawał się bezradny i znosił ogromny ból zanim umarł. Wystawianie pod pręgierzem, biczowanie, egzekucje skazanych godziły w ludzką naturę i psychikę. Dla oglądających było to śmiesznym widowiskiem, ale dla skazanych wielkim upokorzeniem, bólem, cierpieniem psychicznym. Zgodnie z założeniem średniowiecza , że Bóg jest w centrum cierpienie, któremu podlegał człowiek, odbywało się także w imię Boga. Bycie ascetom, franciszkaninem, nie było rzeczą łatwą. Średniowiecznym utworem, w którym ukazane jest ludzkie cierpienie jest “LEGENDA O ŚWIETYM ALEKSYM”. Tytułowy bohater w noc poślubną opuszcza swoją wybrankę, oddając jej pierścień. Mówi, że musi poświecić swe życie Bogu. Od tej pory jego życie polega na ciągłym umartwianiu się i praktykach pokutnych. Dobrowolnie chce cierpieć tylko po to by zasłużyć sobie na życie wieczne. Jego żona też cierpi, gdyż jak każda kobieta wychodząca za mąż oczekiwała pięknego życia, ale rozumie swojego męża i pozwala mu odejść. Aleksy zabiera majątek i rozdaje go bardziej potrzebującym, co powoduje, że ci ludzie mniej cierpią. Jego życie staje się coraz gorsze, nie ma pieniędzy, jedzenia, domu, bliskich. Mężczyzna ten cierpi, ale wie że droga obrana przez niego jest słuszna i ma sens. Kolejnym utworem jest np. “POSŁUCHAJCIE BRACIA MIŁA” (tzw. ‘‘LAMENT ŚWIETOKRZYSKI"). Występuje w nim motyw Stabat Mater Dolorosa, czyli motyw matki cierpiącej. Maria stoi pod krzyżem Chrystusa i patrzy na jego śmierć, przeżywa ogromny ból. Jak każda matka Maryja nie może pogodzić się ze śmiercią swego jedynego, ukochanego dziecka. Jej cierpienie ma zwykły, ludzki, ziemski wymiar. Maryja jest tutaj wzorem postawy bezgranicznej ofiary, poświęcenia i pokory w stosunku do Boga. Wie, że jej cierpienie jest konieczne do realizacji planu bożego. Utworem o cierpieniu są także “DZIEJE TRISTANA I IZOLDY’’. Przedstawiony jest tutaj problem miłości, która nie może istnieć, a do której kochankowie dążą. W rozdziale XIX Tristan jest bliski śmierci, tęskni za swą ukochaną, ogromnie cierpi. Wysyła swojego sługę po Izoldę i umiera. Gdy Izolda przybywa i widzi że jej ukochany zmarł zaczyna go opłakiwać, po czym sama umiera. Cierpienie przedstawione w tym utworze jest bardzo dotkliwe, gdyż nawet wtedy gdy para nie chce cierpieć czynniki zewnętrzne tj. inni ludzie powodują, że muszą oni cierpieć. Ich miłość zadaje im ogromny ból, którego nie można się pozbyć, nawet gdy bardzo się tego chce. Innym utworem jest “DŻUMA” Alberta Camus’a. Jeden z bohaterów, doktor Rieux mówi, że cierpienie jest przejawem zła, składnikiem ludzkiego życia, któremu człowiek sam musi stawić czoła. Inną postawę prezentuje ksiądz, który uważa, że cierpienie jest karą od Boga za ludzką próżność i pychę. Wielu ludzi w tym utworze podejmuje bezinteresowną i ofiarną walkę ze złem i solidaryzuje się z cierpiącymi. Ludzie wychodzą z tej walki silniejsi, mądrzejsi, lepsi. Wiedzą, że cierpienie jest ogromnym złem, bólem, przykrym momentem życia, w którym należy starać się pomagać innym, dając im radość. Utwór “KWIATKI ŚWIETEGO FRANCISZKA” przedstawia człowieka cieszącego się życiem, dobrego, życzliwego, radosnego, pomocnego. Mimo, że sam w utworze nie cierpi, to rozumie cierpienie innych ludzi, innych zwierząt, stara się im pomóc za wszelką cenę. Święty Franciszek pomaga np. trędowatemu obmywając i opatrując jego ciało. Trędowatemu ustępuje choroba, zdrowieje dusza i ciało. Zaczyna rozumieć swój ból i przyjmuje go z pokorą. Franciszek uważa, że należy pomagać wszystkim, którzy cierpią. Swym ubóstwem, cierpliwością i poświęceniem dla innych wyraża miłość do Boga i wszelkiego innego istnienia. Twierdzi on, że najlepszą ofiarą jaką człowiek może złożyć Bogu jest radośnie przyjęte cierpienie. W epoce renesansu zmniejszyła się rola kościoła w życiu człowieka. Nie Bóg lecz człowiek był w centrum zainteresowania. Inne stały się wartości, człowiek mógł być szczęśliwy, mógł żyć w zgodzie z przyrodą, rozwijać się, korzystać z dóbr materialnych, jeść, bawić się. Ludzie niższych stanów cierpieli z powodu ucisku społecznego i złego traktowania. Wojny religijne w Europie wywołane reformacją zaburzyły spokój i normalne życie wszystkich ludzi. Ludzkie cierpienie towarzyszy także tej epoce. Utworem renesansowym dobrze ukazującym cierpienie ludzkie jest cykl “TRENÓW”. Jan Kochanowski jako cierpiący ojciec opisuje swoje cierpienie i ból po stracie ukochanej córeczki Urszulki która była dla niego wszystkim. W utworach tych ukazane są wszystkie odcienie rozpaczy - od buntu przeciw Bogu, co zesłał tę śmierć okrutną, poprzez stadia smutku, tęsknoty za zmarłą, rozpamiętywania różnych momentów z jej krótkiego życia, aż do szukania ukojenia w filozofii i religii. Peota daje upust swojej żałości, wylewa ból i cierpienie na kartkę papieru. W apogeum swoich cierpień Kochanowski nie potrafii żyć bez córki, opuszcza go wena, zatraca wszystkie wartości, cnotę, Boga. Nie widzi dla siebie ratunku, ukojenia czy spokoju. Wkońcu podejmuje decyzję, że musi pogodzić się ze stratą. Mimo, że ogromnie cierpi, chce żyć dalej dalej tworzyć, odzyskać swe człowieczeństwo i swą mądrość. Innym utworem są “SONETY DO LAURY”. Francesca Petrarca, który opisuje swą nieszczęśliwą miłość do Laury. Nazywa ją “słodką i gorzką przyjaciółką”, opiewa ją najpiękniej jak potrafii, wychwala każdy element jej ciała i jej charakteru. Miłość jest dla niego niepohamowaną potęgą, która nigdy nie przeminie. Poeta za wiele lat swej ciężkiej pracy i miłości jaką obdarzył swoją wybrankę dostał tylko łzy i cierpienie. Jednak cierpienia swe nazywa rozkoszą łączącą sprzeczne uczucia. Kolejny utwór to “KRÓTKA ROZPRAWA MIĘDZY TRZEMA OSOBAMI, PANEM, WÓJTEM, A PLEBANEM” Mikołaja Reja. Peota - humanista dostrzega ucisk chłopa poddanego i ustami wójta pozwala mu w swym utworze wypowiedzieć słowa skargi na swój los, użalić się na pana, który pędzi chłopa do wciąż nowych robót i coraz większe nakłada nań ciężary, a także na chciwego plebana, myślącego tylko o własnej korzyści. Przedstawiony tutaj problem cierpienia chłopa jest ewidentnie czymś okropnym, czymś co nie powinno istnieć, czystym złem. Następnym utworem jest sielanka “ŻEŃCY” Szymona Szymonowica, w którym autor przedstawia trud ciężko pracujących wiejskich dziewcząt, Oluchny i Pietruchny. Pracują one przy żniwach, w słonecznej spiekocie, a na dodatek pod batogiem pańskiego rządcy. Nie mają prawa się odezwać, poskarżyć na ucisk, gdyż dostaną jeszcze cięższą pracę. Dziewczęta cierpią, ale nie mogą nic z tym zrobić, gdyż taki jest renesansowy świat, ówczesny ustrój społeczny. Przybliżone epoki - średniowiecze i renesans i przedstawione przezemnie utwory pokazują cierpienie jako nieodłączny element ludzkiego życia. Ludzie cierpią z powodów religijnych, rodzinnych, społecznych. Cierpienie ubogaca ich, umacnia, daje siłę do dalszego działania.