Antysemityzm to temat od wieków poruszany w literaturze. Przybiera on przeróżne formy w zależności od wydarzeń historycznych, poglądów autora bądź całego społeczeństwa. W epoce romantyzmu za przykład może posłużyć chociażby postać Jankiela - starego Żyda z epopei narodowej “Pan Tadeusz”. Jankiel ukazany jest pozytywnie jako skromny i dobroduszny karczmarz. Cechuje go również zamiłowanie do ojczyzny i bezkonfliktowość. Jednakże wizerunek Żydów to także obraz ludzi skąpych, dwulicowych, fałszywych. Taki obraz przedstawia Kraszewski w utworze “Nie- boska komedia”.

W epoce pozytywizmu nadeszło wiele przemian. Nastąpiła “asymilacja Żydów”, czyli próba włączenie narodu żydowskiego do społeczeństwa. Zabieg ten miał polepszyć stosunki polsko - żydowskie oraz zwalczyć stereotypy, iż Żyd jest zachłanny, chytry i cwany. Być może stereotyp ten wytworzył się gdyż Żydzi zwykle zajmowali się handlem, kupiectwem, lichwiarstwem. To zajęcia, które może cechować natura skąpca i oszusta. W czasie tego swoistego przełomu powstawały utwory o tematyce przeciwnej antysemityzmowi. Za przykład może posłużyć utwór Marii Konopnickiej “Mendel Gdański”. Autorka ukazuje drugą naturę narody żydowskiego, stara się zwalczyć stereotypy i dokonuje tego na przykładzie Żyda- Mendla. Sąsiaduje on z zegarmistrzem i pomimo, że długo się znają zegarmistrz czuję się lepszy od Mendla, bardziej wartościowy i wciąż kierując się bezpodstawnymi zarzutami, że Menel to chytrus i oszust. Nie akceptuje go. W trakcie rozmowy zegarmistrz stara się zaznaczyć swą wyższość mówiąc wyszukanym językiem różniącym się od tego, którego używa w mowie potocznej. Nie zdobywa się na tolerancję wobec Mendla. Zegarmistrz twierdzi, że Żydzi nie posiadają prawa do życia w społeczeństwie ponieważ są tu obcy jednakże Mendel swoją postawą zaprzecza tym oskarżeniom. Jest bowiem człowiekiem, który umiłował Gdańsk- swoje miasto a na swoją pozycje uczciwie zapracował.

Istotnym aspektem poruszanym w utworze Marii Konopnickiej, który daje szeroki obraz na sytuacje w kraju podczas asymilacji Żydów jest opis zachowania całego społeczeństwa. To przede wszystkim tłum ludzi pozbawiony tolerancji, nacechowany negatywnie, który w postrzeganiu narodu Żydowskiego kieruje się stereotypem. Należy się domyślać że postawę taką narzucali Rosjanie, którzy w czasach powstawania utworu sprawowali władzę w Polsce. Maria Konopnicka stara się wyraźnie zaznaczyć problem, ale jednocześnie bazuje na przykładach wybranych postaci, które stanowią swego rodzaju margines społeczeństwa. Pojawiają się również bohaterowie pozytywni w stosunku do narodu i problemu żydowskiego. Jest nimi min. kobieta, ksiądz i student. Nie trudno zauważyć, że to skrupulatnie wybrane postacie, które reprezentują konkretne warstwy społeczne. Szczególnie ksiądz i student to osoby inteligentne o współczesnych , tolerancyjnych poglądach.

Do napisania " Menda Gdańskiego" zainspirowała Konopnicką sytuacja w zaborze rosyjskim. Antysemityzm stawał się narastającym i znaczącym problemem. Jest to manifest autorki wobec stereotypów oraz niesprawiedliwości. W swej noweli reprezentuje bardzo przełomowe i odważne poglądy. Postrzega społeczeństwo jako wspólnota, niepodzielna na religie oraz przekonania. Dla Marii Konopnickiej fundamentem idealnie prosperującego kraju jest współpraca, wzajemne wypełnianie się i wzmacnianie. Nie należy tworzyć podziałów rasowych i narodowościowych.

Problem antysemityzmu poruszany w pozytywistycznym utworze jest nadal aktualny. Wciąż odczuwamy nietolerancję na tle rasowym i pomimo, iż dziś żyjemy w europejskim, rozwiniętym i wolnym kraju podział społeczeństwa odczuwamy bardzo wyraźnie.