I. Taryfowe narzędzia regulacji handlu Przez pojęcie „narzędzia taryfowe” należy rozumieć różne rodzaje ceł, które państwo wprowadza w ramach polityki celnej w wymianie handlowej z zagranicą dla jej większej kontroli, a przede wszystkim ochrony sektorów przemysłu rodzimego, sektorów wrażliwych, ogólnie- dla ochrony gospodarki lub osiągnięcia różnego rodzaju celów, np. zwiększenia dochodów budżetu państwa.
Do celów zagranicznej polityki gospodarczej jakie można osiągnąć za pomocą polityki celnej można zaliczyć: • Zwiększenie efektywności gospodarowania w wyniku zmian strukturalnych produkcji, dzięki wykorzystaniu przewag komparatywnych w ujęciu dynamicznym, • Zapewnienie stabilności struktur gospodarczych uznanych za pożądane, • Dopuszczenie konkurencji zagranicznej w stopniu pobudzającym rozwój gospodarki wewnętrznej, • Zasilanie budżetu państwa w okresie trudności płatniczych w formie tzw. ceł fiskalnych
Cło jest najstarszym narzędziem zagranicznej polityki handlowej. Jest to opłata nakładana na towary przekraczające granicę celną państwa. W początkowych etapach rozwoju gospodarczego cła były stosowane powszechnie jako główne źródło dochodów budżetowych państw. Od czasów drugiej wojny światowej, znaczenie tego narzędzia polityki gospodarczej maleje, szczególnie na terytoriach państw objętych integracją Europejską, od czasów pierwszej Unii Celnej, dąży się do ciągłej liberalizacji w handlu międzynarodowym, do powszechnej wolności przepływu kapitału, towarów, usług, a także siły roboczej. Cła jednak będą jeszcze długo miały znaczenie w Europie, bo polityka Unii Europejskiej, a także Europejskiego Obszaru Gospodarczego zmierza do ochrony wewnętrznych interesów gospodarczych m. in. za pomocą tego narzędzia.

   Regulacja taryfowa jest zalecaną przez WTO formą ochrony rynku wewnętrznego, ze względu na to, że daje ona odzwierciedlenie w cenach towarów, a dzięki temu przejrzystość  opłacalności transakcji. Cła to narzędzia z takim „stażem”,  że zyskały już mnóstwo zasłużonych klasyfikacji, w zależności od perspektywy rozważania ich istoty, napotkać można różnego gatunku systematyki. 

Cła importowe, eksportowe oraz tranzytowe Biorąc pod uwagę kryterium operacji handlowych, można wyróżnić cło importowe, eksportowe oraz tranzytowe. Cło importowe stosuje się w celu podwyższenia ceny produktu, tak, aby osiągnęła poziom cen tego samego towaru obowiązujących w kraju importującym. Cła importowe są zwykle nakładane w obronie konkretnych interesów państwa, najczęściej będzie to ochrona bilansu handlowego, poziomu cen wewnętrznych czy ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną. Bywa również stosowane np. dla osiągnięcia celów fiskalnych – zwiększenia dochodów budżetowych. Cła eksportowe są natomiast opłatą stosowaną przy wywozie towarów. Państwo posługuje się nimi, by kształtować wielkość i kierunki wywozu. Najczęściej są nakładane na towary, które posiadają gwarancję zbytu za granicą, gdy państwo eksportujące jest jedynym producentem, monopolistą w dziedzinie produkcji danego towaru. Zastosowanie cła w przypadku kraju o monokulturowym charakterze gospodarki, może zastąpić podatki, co generuje oszczędność (nie trzeba budować biurokratycznej machiny systemu podatkowego), a jednocześnie zapewnia stały, pewny dochód do budżetu. Dany kraj może regulować podaż eksportową na rynku międzynarodowym uzależniając ją od koniunktury gospodarczej. W momencie, gdy ceny spadają z uwagi na złą koniunkturę, można podnieść cła na dany towar w celu zmniejszenia jego podaży, co z kolei wywołuje wzrost cen na rynku międzynarodowym. Wtedy również przedsiębiorstwa krajowe zyskują, ponieważ gromadzą dany towar, a gdy jego cena wzrośnie eksportują by czerpać wyższe zyski niż w przypadku wcześniejszej sprzedaży w okresie złej koniunktury. Można to odnieść do towarów, które faktycznie przedsiębiorstwo jest w stanie przechowywać, np. do surowców, a kraj z którego pochodzi towar jest znaczącym regulatorem podaży danego dobra na rynku międzynarodowym. Cło eksportowe może być również nakładane na towary deficytowe w danym kraju, ponieważ ich eksport wywołuje konieczność importu tego samego produktu, zwykle po wyższych cenach. Zatem chroni się w ten sposób konsumenta krajowego.
Cło tranzytowe jest opłatą pobieraną za przewóz towarów zagranicznych przez terytorium danego kraju, nie będącego docelowym miejscem dostawy. Z uwagi na korzyści płynące z wyboru danego państwa jako państwa tranzytu, nie stosuje się tego rodzaju opłat, ponadto zakazują tego porozumienia międzynarodowe (Konwencja Brukselska 1921 r.) Cła ochronne oraz fiskalne Biorąc pod uwagę cel w jakim stosowane są cła można wyróżnić cła ochronne oraz fiskalne. Pierwsze wywierają wpływ na strukturę gospodarki oraz na jej rozwój, drugie z kolei stanową źródło dochodów skarbu państwa. Wprowadzanie ceł ochronnych ma na celu ochronę producentów krajowych przed zagraniczną konkurencją, poprawa warunków konkurencji dla przedsiębiorców krajowych, ponieważ importowane towary stają się droższe po nałożeniu opłaty. Tego rodzaju cła mogą również spełniać funkcje fiskalne. Cło ochronne może występować również pod postacią cła „wychowawczego”- ma ono wtedy na celu ochronę nowo powstałej produkcji przed konkurencją. Stosowanie go jest celowe tylko na początku produkcji, ponieważ jeśli jest stosowane długo, nie pobudza innowacyjności i rozwoju przemysłu, „rozleniwia” producentów, którzy mogą korzystać z preferencyjnych warunków. Cła fiskalne dotyczą w szczególności towarów, które nie są produkowane w kraju, mają na celu zapewnienie państwu dochodów z ich przywozu. Wysokość tych opłat jest uzależniona od elastyczności popytu na dane dobra. Z reguły rośnie w miarę jak zmniejsza się elastyczność popytu. Oznacza to, że popyt na dane dobro jest w stały, nawet jeśli cena rośnie, a państwo ze wzrostem cła podnosi swój dochód. Cła: „ad valorem”, specyficzne oraz mieszane Ze względu na sposób obliczania ceł można wyróżnić cła „ad valorem”, specyficzne oraz mieszane. Cło „ad valorem” jest najczęściej stosowanym rodzajem opłaty. Jego stawka jest podawana jako wskaźnik procentowy, a wielkość opłaty jest ustalana jako odsetek wartości towaru. Przykładowo, jeśli cena maszyny równa jest 20 tys. zł, a stawka celna wynosi 10%, to wartość cła równa się 2 tys. zł. Cła specyficzne „ad spetiem” określa się za pomocą jednostki walutowej przypadającej na jednostkę miary towaru, np. 30 zł od tony drewna. Stawki ceł mieszanych są kombinacją cła specyficznego i cła „ad valorem”, mówi się o nich, kiedy jakiś towar jest obciążony stawką celną od kilograma- np.5 zł/kg mięsa, a dodatkowo 5% od wartości. „Cło mieszane” jest też określeniem jakie stosuje się, kiedy towar przywóz towaru jest obciążony zarówno cłem specyficznym, jak i mieszanym, a pobiera się to, któro w konkretnym przypadku jest wyższe. Cła autonomiczne oraz umowne Patrząc z perspektywy charakteru polityki ekonomicznej, można wyróżnić cło autonomiczne oraz umowne. U podstaw wprowadzenia cła autonomicznego leży decyzja państwa zgodna z jego i tylko jego polityką ekonomiczną, nie ma na jego wprowadzenie wpływu polityka żadnego innego państwa, ani umowy międzynarodowe. Niestety, skutki ustanowienia tego rodzaju opłaty, z reguły są niwelowane w wyniku reakcji innych państw, stąd raczej zastępuje się je cłami umownymi. Są to opłaty wprowadzane w wyniku zawarcia umowy bądź innej formy porozumienia między państwami. Zostaje m. in. określona wysokość i ramy czasowe obowiązywania cła, co skutkuje uzależnieniem poziomu oraz innych składowych taryfy celnej krajów, które biorą udział w porozumieniu.
Cła minimalne, maksymalne, preferencyjne oraz dyskryminacyjne Poziom ceł daje źródło kolejnemu podziałowi na cła minimalne oraz maksymalne. Cła minimalne dotyczą krajów objętych KNU- Klauzulą Największego Uprzywilejowania. Klauzulę tę przyznaje się dwustronnie lub wielostronnie, jest to zobowiązanie do traktowania partnera handlowego nie gorzej niż innego najbardziej uprzywilejowanego. Każda obniżka cła w stosunku do innego państwa skutkuje- jeżeli jest korzystniejsza niż dotychczasowe warunki- obniżeniem stawki dla wszystkich krajów, których dotyczy ta klauzula. Cła maksymalne stosuje się wobec krajów nie objętych KNU. KNU nie daje całkowitej gwarancji objęcia najniższą możliwą stawką celną, ponieważ w ramach polityki ekonomicznej funkcjonują również cła preferencyjne, są one niższe od ceł minimalnych i są wyjątkiem od KNU. W tym wypadku ustala się przykładowo zerową stawkę celną jak w przypadku unii celnej, strefy wolnego handlu. Zatem wprowadzenia tego typu preferencji zależy od sposobu traktowania partnera. Wobec krajów słabo rozwiniętych można stosować dwa rodzaje opłat preferencyjnych - o niższym poziomie- dla najsłabiej rozwiniętych oraz o wyższym poziomie – dla pozostałych krajów słabo rozwiniętych. Z tej perspektywy trzeba rozważać również stosowanie ceł dyskryminacyjnych- wyższych niż cła maksymalne. Istnieją różne przesłanki stosowania wyższych stawek celnych, mogą to być np. konsekwencje politycznych nieporozumień. Wyróżnia się np. cła retorsyjne- jest to reakcja na nieprzychylne działania partnera handlowego- o różnym podłożu, zarówno ekonomicznym, jak i politycznym; cła antydumpingowe- mające na celu zniwelowanie importu w cenach poniżej kosztów produkcji, dla ochrony uczciwej konkurencji; cła wyrównawcze z kolei mają na celu neutralizację konsekwencji zastosowania subsydiów przez eksporterów zagranicznych.
II. Parataryfowe narzędzia regulacji handlu. Narzędzia parataryfowe, są ograniczeniami w handlu, które powodują identyczne konsekwencje co cła (wyjątkiem są subwencje, które nie dają identycznych skutków). Narzędzia parataryfowe (poza w.w. wyjątkiem), powodują wzrost ceny importowanego towaru, zmniejszając jego konkurencyjność na rynku krajowym. Mogą one pełnić funkcje uzupełniające lub zastępcze w stosunku do ceł. Są narzędziami „selektywnymi”, przez co należy rozumieć, że dotyczą wybranych towarów i podmiotów gospodarczych, dlatego są traktowane jako dyskryminacyjne. Z uwagi na fakt związania państw wieloma umowami integracyjnymi i konieczną drogę legislacyjną w ustanawianiu i zmianach wysokości ceł, narzędzia parataryfowe są wygodnym i przystępnym rozwiązaniem, leżącym w zasięgu kompetencji organów wykonawczych państw jako instrumenty regulacji zjawisk gospodarki wewnętrznej.
Opłaty wyrównawcze Jednym z najważniejszych narzędzi parataryfowych są opłaty wyrównawcze – są to opłaty niwelujące różnicę między ustaloną i chronioną przez państwo ceną towaru produkowanego w kraju importującym, a niższą ceną towaru importowanego. Zatem celem opłat wyrównawczych jest podniesienie ceny towaru importowanego do wysokości cen krajowych tego samego towaru, ale pochodzenia krajowego. Podstawową cechą opłat wyrównawczych, jest ich zmienność, ponieważ ceny wewnętrzne są gwarantowane- mają stały poziom, a ceny na rynku międzynarodowym ulegają wahaniom. W przypadku wzrostu cen na rynku międzynarodowym, opłaty wyrównawcze maleją, a jeśli ceny te maleją- opłaty szybują w górę. Opłaty te znajdują zastosowanie łącznie cłem- jeśli jego stawka nadal nie jest wystarczająca, aby towar importowany dorównywał ceną cenom gwarantowanym w kraju, lub zamiast niego. Są one skutecznym instrumentem eliminacji konkurencji na rynku krajowym, oraz prowadzą do szybkiego rozwoju produkcji towarów- w stosunku do których są stosowane- w kraju.
Opłaty fiskalne oraz specjalne Opłaty fiskalne stosuje się w celu podniesienia wpływów do budżetu. Są nimi objęte najczęściej towary, na które popyt jest względnie sztywny, a nie są produkowane w kraju. Rzadziej wykorzystuje się je do ochrony bilansu płatniczego w stosunku do towarów importowanych, na które popyt wykazuje dużą elastyczność, a jednocześnie są dostępne substytuty krajowe. Zwykle opłatami fiskalnymi są obciążone artykuły luksusowe. W celu ograniczenia importu stosuje się również opłaty specjalne względem towarów, których substytuty są produkowane w kraju importującym. Jest to metoda ochrony rynku przed konkurencją zagraniczną, rozwoju produkcji krajowej czy też zrównoważenia bilansu płatniczego. Opłatami specjalnymi są np. opłaty konsularne, stemplowe, administracyjne. Opłaty specjalne są zaliczane do grupy instrumentów parataryfowych, tylko wtedy, gdy są nieproporcjonalnie wysokie w stosunku do świadczeń państwowych. Podatki Jeśli podatki w kraju w stosunku do towarów importowanych, różnią się od podatków stosowanych w stosunku do towarów pochodzących z produkcji krajowej, lub są stosowane tylko w stosunku do towarów pochodzących z importu, to są również zaliczane do grupy barier parataryfowych. Mechanizm ich działania wyglądać może następująco: importera obciąża się podatkiem od zysku, w konsekwencji odprowadza się część zysku eksportera do budżetu państwa importera, co skłania do podniesienia ceny towaru, a ostatecznie powoduje, że nie jest ona już konkurencyjna w stosunku do cen towarów pochodzenia krajowego. Podatki te mogą mieć również charakter pośredni, czyli mogą wpływać na zyski importera przez podniesienie ceny wewnętrznej towaru. Podsumowując: podatki jako narzędzia parataryfowe zmniejszają konkurencyjność importu oraz sprzyjają rozwojowi produkcji krajowej.

Depozyty importowe oraz podniesienie podstawy wymiaru cła Depozyty importowe mają również „tamujący” wpływ na import, dotyczą pojedynczego towaru bądź szerokiego asortymentu, więc mogą mieć zróżnicowany wpływ na importerów. Polegają one na konieczności uiszczenia wpłaty przez importera- na specjalny nieoprocentowany rachunek -o wysokości proporcjonalnej do wielkości importu. Kwota ta pozostaje na rachunku przez wcześniej określony czas, a następnie zostaje zwrócona pod warunkiem, że nie zajdą do tego czasu okoliczności obciążające importera. Powoduje to oczywiście straty, ponieważ pieniądze mogłyby zostać zainwestowane w przedsięwzięcie przynoszące zysk, czy zwyczajnie złożone na oprocentowanym koncie, może też doprowadzić do sytuacji, w której brak środków zmusza importera do skorzystania z oprocentowanego kredytu, wszystko to zwiększa koszty importu, a więc podnosi cenę towaru. Często importer będzie zmuszony do ograniczenia swego zysku i obniżenia ceny dewizowej. Prowadzi to do poprawy terms of trade kraju który posługuje się narzędziem depozytu importowego. Do bardzo nieprzyjemnych dla importera zabiegów należy podwyższenie podstawy wymiaru cła, stosowane w przypadkach, gdy cena krajowego towaru przewyższa cenę towaru oferowanego przez eksportera zagranicznego. Importer nie może przeciwdziałać temu w żaden sposób, ponieważ w tym wypadku cło jest liczone od podstawy w wysokości ceny produkowanego w kraju wyrobu, więc siłą rzeczy ogranicza to konkurencyjność produktów importowych. Kontyngenty Taryfowe Kontyngenty taryfowe z kolei likwidują albo obniżają stawki ceł do ustalonego poziomu importu. Mogą obejmować wszystkich eksporterów do danego kraju bądź tylko część z nich. Eksporterów nie objętych kontyngentem obowiązują normalne stawki celne. Jest to rodzaj przywileju wyznaczającego rozmiary importu, aprobowane przez dany kraj. Kraj importujący w pewnym sensie udostępnia część swojego rynku dla eksporterów, a drugą część pozostawia do wypełnienia producentom krajowym. Kontyngenty taryfowe stosuje się wtedy, gdy produkcja krajowa jest niedostateczna do wypełnienia potrzeb rynkowych, bądź gdy towary pochodzące od eksporterów zagranicznych cechują się wyższą jakością wyrobów, czy niższą ceną.

Normy Jeżeli normy wprowadzone przez państwo importera są bardziej wymagające od powszechnie obowiązujących standardów i wymagają od eksportera wkładu finansowego w celu ich spełnienia, to również są uznawane za narzędzia parataryfowe. Mogą to być normy techniczne, weterynaryjne, fitosanitarne, ekologiczne, itp. Normy jako narzędzia parataryfowe mają na celu zmniejszenie konkurencyjności towarów importowanych, poprzez zwiększenie kosztów produkcji. Dużym utrudnieniem jest konieczność posiadania certyfikatu, wydawanego tylko przez instytucje krajowe importera, czy różnice przepisów między krajem produkcji, a krajem importującym oraz ich zmienność. Subsydia Bardzo ważnym narzędziem należącym do grupy instrumentów parataryfowych, są subsydia. Wyróżnia się dwa rodzaje subsydiów: krajowe oraz eksportowe. Subsydia są pomocą państwa skierowaną na produkcję krajową w celu wsparcia jej rozwoju, obniżenia kosztów produkcji, podniesienia poziomu jakościowego bądź technicznego produkcji. Subsydia krajowe stosuje się w celu wsparcia czy też zwiększenia produkcji krajowej konkretnego towaru, z przyczyn np. społecznych. Najczęściej jednak subsydia będą służyć ograniczeniu importu towarów substytucyjnych, ponieważ subsydiowanie produkcji krajowej, powoduje spadek ceny oraz większą konkurencyjność towarów. Subsydia eksportowe z kolei mają podnosić konkurencyjność towarów sprzedawanych za granicą. Ich wartość jest różnicą między wyższą ceną towarów produkowanych i sprzedawanych w kraju, a niższą ceną ich sprzedaży za granicą. Mogą nimi być premie, ulgi czy ułatwienia, które mają na celu obniżenie kosztów eksportu. Subsydia eksportowe chronią produkcję krajową np. przed powstaniem nadwyżek, co w konsekwencji powoduje zmniejszenie produkcji i zwolnienia. Mogą być również narzędziem użytym w celu wzrostu zatrudnienia i zwiększenia produkcji, czy też przeciwdziałania deficytowi bilansu handlowego. Do negatywnych konsekwencji stosowania subsydiów eksportowych można zaliczyć, np. powiększanie inflacji w kraju eksportera, nie działają one też motywująco na producentów oraz eksporterów, którzy – z uwagi na wygodne położenie- nie inwestują w efektywność produkcji czy rozwój technologiczny, ponieważ mają gwarantowany zysk. Do negatywnych konsekwencji zastosowania subsydiów należy również zaliczyć pogorszenie terms of trade. Subsydia eksportowe mają inny wpływ na ceny niż cła. Dzieli się je na bezpośrednie oraz pośrednie. Subsydia bezpośrednie polegają na wypłacaniu eksporterom premii, o wysokości uzależnionej od wielkości zrealizowanego eksportu. Mogą również przybrać formę wypłaty na reklamę produktu, czy badanie rynków, albo po prosto może zostać wypłacona różnica między ceną krajową, a ceną sprzedaży określonego towaru za granicą. Mają one jednak dużą słabość- mianowicie są łatwo wykrywalne, a także łatwo im przeciwdziałać, nakładając np. opłaty wyrównawcze. Żeby temu zapobiec można zastosować subsydia pośrednie, które już jest trudniej wykryć czy zneutralizować. Można je podzielić na ułatwienia fiskalne, ulgi kredytowe oraz korzyści związane z finansowaniem przez państwo wydatków marketingowych. Oprócz tych trzech rodzajów ułatwień może również zostać zastosowane np. zamrożenie cen wewnętrznych w kraju eksportera na towar przez niego produkowany. Wtedy eksporter może sprzedawać drożej towary w kraju, jednocześnie obniżając ich cenę za granicą. Dumping Podobne oddziaływanie do subsydiów ma stosowanie dumpingu, który polega na sprzedawaniu towaru za granicą poniżej ceny krajowej, a nawet poniżej kosztów produkcji. Domping jest finansowany przez przedsiębiorstwa w celu np. zdobycia lub utrzymania rynku zagranicznego bądź też zdobycia przewagi nad konkurentami. Oczywiście jest to zabieg, za który koszty ponoszą ostatecznie konsumenci krajowi i nie cieszy się uznaniem. Wyróżnia się trzy rodzaje dumpingu. Pierwszym z nich jest dumping sporadyczny, który nie ma charakteru stałego, a przyczyny jego wystąpienia mogą być kwestią przypadku, np. jeśli wystąpi duży urodzaj, to nadwyżki jabłek mogą zostać sprzedane za granicę po niższej cenie, bo nie jest to rodzaj towaru, który można w nieskończoność przechowywać, a niższe ceny przyciągną z pewnością dodatkowego odbiorcę. Dumping drapieżny nie ma już nic wspólnego z przypadkiem. Jest to działanie strategiczne, którego przyczyn należy dopatrywać się w chęci eliminacji konkurentów i np. zajęcia pozycji monopolistycznej, która pozwala na dowolne kształtowanie cen. Ostatni rodzaj dumpingu- dumping stały będzie z kolei działaniem mającym na celu zdobycie rynków zagranicznych przez przedsiębiorstwa posiadające pozycję monopolistów na rynku krajowym. Po zdobyciu rynku powinno nastąpić zwiększenie produkcji i osiągnięcie dodatkowych zysków. W tym wypadku bez przerwy przedsiębiorstwo sprzedaje za granicą towary poniżej kosztów w celu zdobywania kolejnych odbiorców. Takie postępowanie ma sens wtedy, gdy na rynku krajowym popyt jest stosunkowo sztywny, a za granicą wykazuje dużą elastyczność. Oczywiście każdy rodzaj dumpingu może wywołać reakcję importera w postaci nakładania ceł antydumpingowych bądź innych mechanizmów, które niweczą konsekwencje użycia tego rodzaju narzędzi.
III. Narzędzia pozataryfowe W przeważającej części narzędziami pozataryfowymi będą ograniczenia administracyjne. Ich funkcją jest ograniczenie obrotów towarowych z zagranicą. Mogą one oddziaływać jedynie pośrednio- poprzez mechanizm cenowy. Do ich ustanowienia nie jest potrzebne przejście drogi legislacyjnej, a potrzebne uprawnienia leżą w zasięgu organów wykonawczych, zatem ich stosowanie, wprowadzanie, zmienianie jest znacznie łatwiejsze niż w wypadku ceł. Zakazy importu i eksportu Najbardziej restrykcyjnymi formami ograniczeń pozataryfowych są zakazy importu i eksportu, czyli embargo. Najczęściej są one wprowadzane z przyczyn politycznych, sanitarnych oraz ekologicznych. Państwo wydaje zakaz przeprowadzania operacji handlowych, poruszania się obywateli państw własnych i obcych, odpływania statków własnych i obcych bander.
Ograniczenia ilościowe Kolejnym gatunkiem ograniczeń pozataryfowych są ograniczenia ilościowe-inaczej kontyngenty ilościowe. Polegają one na wyznaczeniu przez państwo określonych ilości albo wartości dóbr, które mogą być wwiezione lub wywiezione z kraju w danym czasie. Ograniczenie to ma zazwyczaj charakter kontyngentu ilościowego, czyli podaje się konkretną liczbę np. aut, które mogą zostać dopuszczone na dany rynek. W przypadku gdy kontyngent ilościowy jest ustalony na poziomie zerowym, nawet jeśli dotyczy wąskiej grupy towarów – jest nazywany embargiem. W ramach WTO jest to rozwiązanie dopuszczalne, ale jedynie jako szczególne narzędzie administracyjne, które można wykorzystać dla ochrony zwłaszcza bezpieczeństwa. Co ciekawe kontyngent ilościowy może zostać również ustalony na poziomie wyższym od rzeczywistego importu lub eksportu. Ograniczenia eksportu występują znacznie rzadziej i jest to metoda na utrzymanie cen krajowych danego towaru na poziomie niższym niż światowy. Zadaniem kontyngentów ilościowych jest ograniczenie konkurencji zagranicznej na producentów krajowych albo poprawa bilansu płatniczego. Powoduje wzrost cen towarów eksportowanych lub importowanych, zwłaszcza jeśli popyt na nie jest elastyczny. Powoduje przesunięcie produkcji od często bardziej efektywnych producentów zagranicznych, do producentów krajowych, szczególnie, że gorsza jakość też często daje o sobie znać. W przypadku kontyngentów importowych, nie motywują one do zwiększania efektywności produkcji krajowej, rozleniwiają producentów krajowych przez brak konkurencji. Ograniczenia ilościowe mogą mieć formę ograniczeń globalnych bądź bilateralnych. Kontyngenty globalne- inaczej sztywne, są autonomicznie ustalane przez rządy, nie ulegają zmianie przez czas ich obowiązywania. Opisywane są w maksymalnych wielkościach importu towarów z części lub wszystkich krajów. Kontyngenty bilateralne- elastyczne tutaj bierze się pod uwagę to, co partner handlowy w rozumieniu innego państwa ma do zaproponowania, zatem są zmienne w czasie i mają różny poziom ustalany w odniesieniu do poszczególnych krajów. Licencje Kolejnym rodzajem ograniczeń pozataryfowych są licencje. Spotyka się licencje importowe oraz eksportowe. Licencje importowe, są dokumentami zezwalającymi importerom na przywóz z zagranicy określonej ilości towarów. Wprowadzenie tego rodzaju licencji jest zabiegiem, w pewnym sensie dyplomatycznym, który pozwala uniknąć napięć między krajami wywołanych wprowadzeniem ograniczeń ilościowych. Na ogół towarzyszą kontyngentom importowym, jednak czasem państwo w celu kontroli czy regulacji importu nakłada je na towary nie objęte ograniczeniami ilościowymi. W krótkim okresie są one świetnym narzędziem ochrony producentów krajowych, przed konkurencją zagraniczną, czy ochrony bilansu handlowego, jednak w długim okresie powodują negatywne konsekwencje kolejny raz przez zbyt komfortową pozycję producentów. Pozwolenia przywozu lub wywozu są stosowane w odniesieniu do towarów: • których obrót z zagranicą wymaga uzyskania koncesji , • które są objęte ograniczeniami (kontyngentem, plafonem oraz automatyczną bądź nieautomatyczną rejestracją obrotu) • którymi obrót z zagranicą jest dokonywany na podstawie umów międzynarodowych wymagających rozliczeń w specjalnych jednostkach rozrachunkowych.

Dobrowolne ograniczenie eksportu oraz porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu eksportu Do grupy ograniczeń pozataryfowych zalicza się również dobrowolne ograniczenia eksportu. W wyniku prośby kraju importera następuje ograniczenie. Kraje godzą się na to zwykle w obawie przed wprowadzeniem przez partnera ostrzejszych restrykcji handlowych. Efektem jest zmniejszenie podaży towaru na rynku importera oraz wzrost jego cen, co działa korzystnie na przychód z ograniczonego eksportu, jednak z uwagi na jego zmniejszenie oraz spadek produkcji, nie jest wymierną korzyścią, a ponadto jeśli elastyczność popytu jest wysoka- będzie to groziło utratą rynku zbytu. Straty ponoszą również konsumenci, bo muszą płacić więcej. Wzrasta natomiast popyt na produkty krajowe, zatem przynosi to korzyści producentom krajowym. Funkcjonuje również inna forma dobrowolnego ograniczenia eksportu- forma umowy. Umowy o dobrowolnym ograniczeniu eksportu (voluntary restraint agrement) odnoszą się zazwyczaj do towarów wrażliwych, mają charakter tymczasowy, tzn. w umowie między eksporterem a importerem jest określany czas jej obowiązywania. Eksporter jest zmotywowany do przestrzegania umowy obawą przed ostrzejszymi restrykcjami ze strony importera. Porozumienie o dobrowolnym ograniczeniu eksportu jest zaliczane do ograniczeń ilościowych i wywołuje takie same konsekwencje, co wprowadzenie kontyngentu. Podobną formą ograniczeń są porozumienia o uporządkowanym zbycie, które oprócz wielkości eksportu regulują cenę poniżej której eksporter nie może sprzedawać towarów. Ten rodzaj porozumienia może regulować również inne kwestie. Ograniczenia dewizowe Kolejnym narzędziem polityki ekonomicznej z zakresu instrumentów pozataryfowych, są ograniczenia dewizowe. Polegają one na pełnym albo częściowym ograniczeniu obrotów dewizowych z zagranicą, a stosuje się je najczęściej w czasie kryzysów gospodarczych. Podczas działania tego instrumentu, wszelkie transfery walutowe są kontrolowane albo przejmowane przez administrację państwową. Przedsiębiorcy są zmuszeni do odsprzedawania wyznaczonym bankom dewiz , które zarobili za granicą, a płatności na rzecz przedsiębiorców zagranicznych mogą być uiszczane dopiero po otrzymaniu zgody państwa. Ograniczenia te mogą dotyczyć wszystkich albo jedynie części obrotów handlowych z zagranicą jak również wszystkich albo tylko części państw jako partnerów handlowych. Jeśli ograniczenia dewizowe odnoszą się do wszystkich walut, tytułów płatności oraz podmiotów gospodarczych, to waluta kraju jest niewymienialna wewnętrznie i zewnętrznie. Może również być częściowo niewymienialna. W warunkach funkcjonowania tego typu ograniczeń do rozliczeń międzynarodowych stosuje się takie rozwiązania, jak: transakcje barterowe, kompensacyjne , umowy płatnicze oraz clearingowe. Handel państwowy i zakupy rządowe Handel państwowy jako narzędzie pozataryfowe polega na kontrolowaniu przez państwo produkcji oraz zbytu niektórych towarów. Istnienie monopolu państwowego samo w sobie nie jest instrumentem pozataryfowym. Staje się nim dopiero po tym jak państwo zacznie kontrolować import oraz eksport w imię korzyści krajowych wytwórców.
Zakupy rządowe są finansowane z budżetów agend oraz instytucji rządowych. To narzędzie funkcjonuje jako pozataryfowe wtedy i tylko wtedy, gdy państwo preferuje zakup towarów krajowych, nawet jeśli ich cena jest wyższa niż towarów pochodzenia importowego. Często obywa się bez ogłaszania przepisów obligujących do zakupu towarów krajowych- w celu uniknięcia posądzenia o dyskryminację. Zatem raczej w warunkach wolnej konkurencji bez wprowadzania barier rząd z różnych względów, np. zwalczanie bezrobocia, wspieranie postępu technicznego- preferuje zakup towarów krajowych. Przepisy domieszkowe i reguły pochodzenia Kolejnym narzędziem pozataryfowym są przepisy domieszkowe. Rząd ustanawia, że producent krajowy musi użyć konkretnego procentu surowców, materiałów, półfabrykatów pochodzenia krajowego. Producent musi wtedy zrezygnować z tańszych materiałów importowanych, aby spełnić wymagania. Przepisom domieszkowym towarzyszą różne ulgi dla producentów podporządkowujących się wymaganiom, stanowiące rekompensatę dla producentów, by podtrzymać konkurencyjność produktów końcowych. Stosowanie tego narzędzia służy utrzymaniu równowagi bilansu handlowego, sprzyja również hamowaniu bezrobocia i powiększa dochody. Niestety koncentracja rozwoju technicznego na produkcji zespołów, podzespołów i części powoduje zwalnianie tempa rozwoju technologicznego w ogóle oraz wywołuje spadek konkurencyjności produktów krajowych na rynkach zagranicznych. Jeśli istnieje przeszkoda w stosowaniu przepisów domieszkowych, której źródła leżą w trudności rozróżnienia pochodzenia komponentów- krajowego czy importowego, stosuje się reguły pochodzenia towarów. Najczęściej znajdują one zastosowanie w ugrupowaniach integracyjnych czy też w obrębie stref ekonomicznych, gdzie funkcjonują preferencje udzielane sobie wzajemnie przez kraje uczestniczące. Reguły te określają jaka część wartości towaru musi być wyprodukowana czy też dodana w państwach strefy ekonomicznej. Oczywiście każde ugrupowanie ustala własne reguły i ich wysokość może być różna na różne towary. Ich funkcją jest ochrona rynku wewnątrz ugrupowania. Występuje tu dyskryminacja importu, preferowanie wewnętrznej produkcji prowadzi do wzrostu cen i odcięcia konsumentów od tańszych towarów importowanych. Korzyści czerpią producenci funkcjonujący na rynku wewnętrznym, a przez ograniczenie rynku zbytu dla producentów zagranicznych wywołuje konieczność ograniczenia przez nich produkcji , zmniejszenie zatrudnienia i straty- oczywiście w zależności od wielkości ugrupowania z jakim mamy do czynienia konsekwencje będą mniejsze lub większe.

Minimalne wymogi eksportowe

Zwłaszcza kraje słabo rozwinięte mogą odczuwać brak równowagi bilansu handlowego. Do poprawy tego bilansu państwa  mogą stosować narzędzie pozataryfowe w postaci minimalnych wymogów eksportowych. Polegają one na określeniu przez państwo minimalnego progu eksportu dla producentów krajowych. Aby znaleźć ujście produktom eksportowanym, niestety często używa się mechanizmu zbliżonego do dumpingu- obniża się cenę towaru kosztem konsumentów krajowych w celu uniknięcia strat. Producenci krajowi mogą  na tym zyskać lub stracić – w zależności od tego, jak kształtuje się elastyczność popytu wewnątrz kraju i  na zagranicznym rynku zbytu. 
  Narzędzia parataryfowe oraz pozataryfowe nie są do końca zdefiniowane, ich liczba rośnie, nie do końca można stwierdzić jak jest ich dużo, nie ma jednej ewidencji tych instrumentów. Często nie są stosowane oficjalnie- poprzez odniesienia do importu, raczej ze względów politycznych, przez związanie umowami integracyjnymi, państwa przenoszą te ograniczenia na sferę wewnętrzną polityki ekonomicznej. Prawie całkowita rezygnacja w ugrupowaniach integracyjnych z ceł tworzy potrzebę powstawania nowych rozwiązań mających na celu ochronę gospodarek. Równolegle jednak dąży się do powstania jednolitych standardów (realizację tego dążenia można zauważyć na przykładzie Unii Europejskiej) poprzez wprowadzanie wspólnej międzynarodowej polityki gospodarczej.   

ZAKOŃCZENIE

 W kontekście niniejszej pracy nasuwają się pytania: Dlaczego ciągle powstają nowe bariery, nowe metody ochrony gospodarki, wprowadzania do niej ograniczeń, skoro żyjemy w dobie przewagi tendencji integracyjnych i liberalizacyjnych? Dlaczego ucieka się od liberalizacji znając jej korzyści związane z efektywnością, wzrostem konkurencyjności, rozwojem? Spróbuję odpowiedzieć na te pytania ukazując jakie- moim zdaniem- są główne motywy integracji gospodarczej, jakie są jej konsekwencje z perspektywy wprowadzenia jej podstawowego etapu w którym rezygnuje się ze stosowania- między państwami tworzącymi strefę- narzędzi taryfowych polityki ekonomicznej.
    Do przesłanek ekonomicznych integracji należy osiągnięty poziom rozwoju gospodarczego i wymagania jakie niesie ze sobą postęp techniczny. Rozwój ekonomiczny gospodarek prowadzi do wzrostu dochodu narodowego, co z kolei wpływa na oczekiwania konsumentów. Zmianie ulega model konsumpcji. Obywatele krajów rozwiniętych gospodarczo chcą przeznaczać swoje dochody nie- w głównej mierze na żywność, a raczej na różnego rodzaju dobra i usługi. Zwiększają się też oszczędności, które można konsumować, albo przeznaczyć na inwestycje. Ogólnie takie zmiany prowadzą do konieczności powiększenia asortymentu wszelkich dóbr oraz usług, na które zrodził się popyt. Wtedy bariery takie jak cła czy inne narzędzia polityki ekonomicznej są znoszone lub ograniczane. Jednak tego rodzaju motywy mogą wystąpić na wyższym poziomie rozwoju gospodarczego i raczej między gospodarkami na zbliżonym poziomie rozwoju. W wypadku realizacji koncepcji integracji np. w formie strefy wolnego handlu, postęp techniczny realizowany za pomocą inwestycji generuje pojawianie się nowych produktów, metod wytwórczych. Jednak zasoby są ograniczone więc powinien nastąpić międzynarodowy podział pracy. Służy on specjalizacji i rozwojowi efektywności produkcji, oszczędności kosztów wytwarzania w obrębie strefy. Skorzystają na tym z całą pewnością producenci obu krajów, bo w przypadku specjalizacji w podziale pracy będą efektywnie produkować na swój rynek, na rynek partnera lub partnerów w strefie oraz inne rynki zbytu. Niestety np. w Unii Europejskiej- notabene będącej o wiele bardziej zaawansowanej w etapach integracji- i wśród krajów należących do WTO rozbieżności między gospodarkami są większe, co ma swoje negatywne konsekwencje. Różna efektywność przemysłów, bardziej lub mniej zaawansowana ich specjalizacja, prowadzić może do pogłębiania się różnic, mimo środków przeznaczonych na wyrównanie tych rozbieżności. Patrząc na kryteria kopenhaskie- wydaje mi się, że zwyczajnie nie były one dostatecznie przemyślane w kontekście planów i celów Unii oraz poziomu zaawansowania integracji. Ponadto ‘stare’ państwa Unii mając mnóstwo obaw związanych chociażby z napływem tańszej siły roboczej- stąd można było zaobserwować pewne ‘problemy’ z otwarciem chociażby rynków pracy dla nowo przyjętych państw.
 Zdaje się, że państwa należące do ugrupowań integracyjnych zawsze będą dążyć do czerpania możliwych korzyści z integracji, unikając tych mniej przyjemnych jej aspektów. Ponadto nie da się uniknąć kryzysów oraz przejściowych trudności gospodarczych, a każdy kraj, chce „ugrać swoje” . Zatem w kontekście umów międzynarodowych o znoszeniu barier, znoszeniu ceł, cały czas dąży się do zachowania opcji ochrony gospodarek. Dąży się również do zachowania pewniej kontroli, monitorowania procesów gospodarczych, za pomocą instrumentów polityki ekonomicznej. Każdy kraj również będzie chciał chronić nowe przemysły, dlatego bardzo na miejscu jest czasowe wprowadzanie barier wychowawczych, ulg które zapewniają czas i środki na rozwój. Ponadto nie wszystkie państwa są na takim etapie rozwoju gospodarczego, aby znosić choćby bariery taryfowe, więc w tym przypadku będą one jak najbardziej na miejscu. Również wspólnoty integracyjne nie będą znosić barier zewnętrznych aby chronić wspólny rynek. 
Najważniejszym jest zachowanie umiaru zarówno pod względem liberalizacji, jak i wprowadzanych ograniczeń. Należy dostrzegać długofalowe korzyści z tymczasowych utrudnień i strat pochodzących z integracji mając zawsze na uwadze dobro gospodarki własnego kraju.