Definicja polityki gospodarczej, geneza, funkcje Polityka gospodarcza, zwana również polityką ekonomiczną, to całokształt działań świadomych (chociaż może się zdarzyć, iż o skutkach niezamierzonych), państwa, których celem jest oddziaływanie na gospodarkę (jej funkcjonowanie, oraz strukturę), na stosunki ekonomiczne (ustrój gospodarczy) oraz na powiązania gospodarcze z zagranicą. Jej zadaniem jest zatem praktyczne zastosowanie praw zbadanych przez ekonomię, co oznacza podejmowanie działań w procesie gospodarowania, które z założenia będą przynosić racjonalne i efektywne skutki. Polityka gospodarcza jest nauką stosowaną ekonomii i formą praktyki gospodarczej państwa. Dzieli się ją zatem na teorię i praktykę. Nie opiera się ona wyłącznie na wiedzy z zakresu ekonomii pozytywnej, przyjmując często formę odpowiednią do przekonań politycznych na gospodarkę rządzącej większości parlamentarnej. W przeciwieństwie do teorii ekonomii, polityka gospodarcza wymaga uwzględnienia wiedzy z zakresu socjologii, politologii, czy nawet dziennikarstwa (media również oddziałują na kształt polityki gospodarczej). Polityka gospodarcza stanowi często narzędzie realizacji programu społecznego partii politycznej.Polityka gospodarcza jest jedną z kilku głównych polityk państwa, takich jak: polityka zagraniczna, polityka społeczna, polityka obronności, polityka ekologiczna. Polityka gospodarcza dzieli się na: a) politykę makroekonomiczną b) politykę mikroekonomiczną W zakres polityki makroekonomicznej wchodzą m.in.:  polityka pieniężna, polityka finansowa, polityka fiskalna  polityka budżetowa, której częścią jest polityka fiskalna (finanse publiczne)  polityka handlowa (handel zagraniczny), w tym m.in. polityka celna Do polityk mikroekonomicznych najczęściej zalicza się:  politykę przemysłową,  politykę rolną.

Geneza. Często spotyka się poglądy głoszące, że polityka gospodarcza jako zjawisko pojawiła się w latach 30. XX wieku (w okresie wielkiego kryzysu ekonomicznego, który dotknął gospodarki światowej) lub, w państwach takich jak Polska, dopiero po upadku scentralizowanego systemu gospodarczego i wkroczeniu tych państw na drogę reform rynkowych. Oba te poglądy są błędne, pierwszy bowiem odwołuje się do nieprawdziwego założenia, że polityka gospodarcza sprowadza się tylko do radykalnego interwencjonizmu państwowego. Tymczasem polityka gospodarcza nie jest tylko zestawem narzędzi uruchamianych w celu przeciwdziałania recesji, musi być prowadzona w każdych warunkach gospodarczych, ponieważ jest czynnikiem determinującym istnienie państwa. Z tego powodu genezy zjawiska, jakim jest polityka gospodarcza, należy szukać w okresie, gdy zaczęły się pojawiać pierwsze państwa. Polityka gospodarcza narodziła się więc wraz z państwami typu niewolniczego, feudalnego oraz ewoluujących państw typu kapitalistycznego. Drugi pogląd należy odrzucić z powodu niezaprzeczalnego istnienia w latach 1944-1989 w krajach demokracji ludowej polityki gospodarczej. Mimo, że ekonomiści, np. polscy nie podejmują się rzetelnej analizy tamtego okresu, nie da się zaprzeczyć, że polityka gospodarcza była wówczas prowadzona. Nie jest ona bowiem domeną jedynie systemu rynkowego, ale integralnym elementem egzystencji każdego państwa. Funkcje.. a) Stabilizacyjna- związana jest z problemami oddziaływania władz publicznych (władz państwowych oraz władz lokalnych) na taki ład ekonomiczny, który charakteryzowałby się odpowiednio wysokim i stabilnym ładem gospodarczym w długim okresie czasu, co z kolei umożliwiałoby wzrost dochodów indywidualnych i zbiorowych. Inne oczekiwania wpływające na efektywność funkcjonowania systemu gospodarczego dotyczą zapewnienia przewagi ciśnienia w systemie gospodarczym, czyli wskaźnik relatywnej mocy sił rynkowych, będący stosunkiem aspiracji sprzedających do aspiracji kupujących, musi być większy od jedności. Jest to korzystne zjawisko, gdyż świadczy o powszechności konkurencji u nabywców i braku ograniczoności zasobów naturalnych. Poza tym z funkcją stabilizacyjną związane są oczekiwania związane z osiągnięciem bliskich ideałowi parametrów systemu gospodarczego, a więc ukształtowanie inflacji i stopy bezrobocia na jak najniższym poziomie, osiągnięcie co najmniej 3% rocznego wzrostu PKB, zapewnienie stabilności kursów walutowych oraz równowagi bilansu płatniczego i budżetu państwa. Cel tej funkcji to stabilizacja koniunktury gospodarczej w długim horyzoncie czasowym za pomocą instrumentów takich jak wysokość stopy procentowej, podatków, czy ilość pieniądza w obiegu. Trzeba jednak pamiętać, iż nadmierna ingerencja państwa w gospodarkę nie jest zjawiskiem korzystnym. Funkcja stabilizacyjna polityki gospodarczej uzasadnia konieczność interwencjonizmu władz publicznych w procesy rynkowe ze względu na niedoskonałość rynku, która przejawia się m.in. w występowaniu niedoskonałej konkurencji czy praktyk monopolistycznych. Głównym narzędziem procesów regulacyjnych w polityce gospodarczej jest pieniądz i jego przepływy, zaś do instytucji regulacyjnych zaliczamy m.in. bank centralny i banki komercyjne, fundusze ubezpieczeniowe i sądy. W ramach funkcji stabilizacyjnej wyróżnia się politykę makro- i mikroekonomiczną. b) Redystrybucyjna- wykorzystujemy do korygowania podziału z zapewnieniem minimum egzystencji obywatelom. c) Alokacyjna- wykorzystywana jest ona zgodnie z zasadami gospodarki rynkowej i ma na celu ochronę gospodarki przed zjawiskami monopolistycznymi. Funkcje redystrybucyjna i alokacyjna dotyczą udziału władz publicznych w podziale dochodów, które są wspólne z mocy prawa w celu finansowania konkretnych obowiązków sektora publicznego, np. publiczna służba zdrowia, publiczny system szkolnictwa, ochrona środowiska czy obrona obywateli. To, czy przedsięwzięcia podjęte w ramach obu funkcji mają pozytywne skutki, zależy od efektywności decyzji podejmowanych w ramach funkcji stabilizacyjnej w długim okresie. Tak więc spełnienie wymienionych wyżej oczekiwań związanych z funkcją stabilizacyjną musi mieć pokrycie w pozytywnej realizacji funkcji redystrybucyjnej i alokacyjnej, czyli utrzymanie wymienionych wyżej usług sektora publicznego na odpowiednim poziomie. Funkcja redystrybucyjna i alokacyjna są realizowane w dwóch podstawowych płaszczyznach: korygowanie naturalnego, tj. rynkowego podziału wytworzonych w systemie dochodów, kreowanie dóbr i usług publicznych oraz odnowę środków ogólnodostępnych. Z obiema funkcjami związany jest podział dóbr na dobra publiczne i prywatne. Tak więc skuteczna polityka gospodarcza przejawia się nie tylko w korygowaniu podziału dochodów w danym systemie gospodarczym w ramach funkcji alokacyjnej i redystrybucyjnej, ale też w realizacji funkcji stabilizacyjnej, związanej z zaangażowaniem sektora publicznego na ład ekonomiczny.

1. Cele polityki ekonomicznej a) główne: zapewnienie suwerenności państwa, sprawiedliwość, postęp społeczny, prawa człowieka b) ustrojowe: umacnianie istniejącego ustroju społeczno-gospodarczego c) gospodarcze: pomnażanie bogactwa kraju, powiększanie dobrobytu, efektywne wykorzystanie zasobów oraz wzrost gospodarczy, przemiany strukturalne, równowaga gospodarcza, wzrost przedsiębiorczości, wzrost udziału w międzynarodowym podziale pracy d) społeczne: sprawiedliwy podział dochodu, gwarancje zatrudnienia, wyrównane szanse awansu, dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty, zapewnienie ochrony zdrowia, zabezpieczenie społeczne e)ekologiczne: ochrona środowiska naturalnego, rekultywacja f)obronno-militarne: powiększanie potencjału gałęzi o znaczeniu obronnym, zapewnienie niezbędnych rezerw mocy produkcyjnych i środków produkcji
2. Uwarunkowania realizacji celów polityki gospodarczej a) Ustrojowo- systemowe- ustrój polityczno-społeczny, struktury państwowo-administracyjne i społeczne, rozwiązania instytucjonalno-systemowe w gospodarce b) Wewnętrzne- stan i struktura zasobów: (naturalne – jego znaczenie stale wzrasta, co wiąże się z podejmowaniem działań w kierunku jego ochroną; B. ludzkie – w tej grupie podstawowe znaczenie ma liczba i struktura ludności kraju; C. materialne – wyposażenie kraju w majątek trwały), zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów, stosunki narodowościowe, układ sił politycznych w kraju, stosunek społeczeństwa do władzy c) Zewnętrzne- otoczenie międzynarodowe – ma ogromny wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej. Położenie geograficzne wpływa na sytuację geopolityczną, a tym samym na możliwości współpracy z innymi krajami; przynależność do określonych ugrupowań militarnych – wiąże się to z przyjęciem określonych zobowiązań; międzynarodowa sytuacja gospodarcza, restrykcje importowo-eksportowe, warunki wymiany (terms of trade), zadłużenie wobec zagranicy oraz wynikające z nich warunki regulowania tychże zobowiązań, stan i struktura zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich Polityka rozwoju gospodarczego a) Pojęcie Wzrost gospodarczy jest to stałe zwiększanie zdolności danego kraju do produkcji towarów i usług pożądanych przez ludzi. Wzrost jest tożsamy ze wzrostem PKB. Jest to kategoria ilościowa. Wzrost gospodarczy = wzrost PKB. Wzrost gospodarczy w dłuższym okresie czasu nie przebiega równomiernie. W gospodarce rynkowej przechodzi on różne fazy: przyspieszenia i zwolnienia tempa wzrostu. W pewnych okresach może wystąpić głębsze lub mniejsze załamanie gospodarcze. Rozwój gospodarczy jest to długofalowy proces przemian dokonujących się w gospodarce. Obejmuje zarówno zmiany ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji, rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spożycia i innych wielkości ekonomicznych charakteryzujących gospodarkę od strony ilościowej (wzrost gospodarczy), jak również towarzyszące im zmiany o charakterze jakościowym (zmiany organizacji społeczeństwa). Korzyścią ze wzrostu gospodarczego i rozwoju gospodarczego jest zwiększenie standardu życia, zwiększenie produkcji, lepsza sytuacja socjalna oraz większe bezpieczeństwo publiczne. b) Mierniki rozwoju Produkt krajowy brutto (PKB) w przeliczeniu na jednego mieszkańca. PKB to liczona w cenach bieżących wartość wytworzonych w danym kraju, w ciągu roku, dóbr materialnych i usług pomniejszona o koszty materialne i koszty zakupu obcych usług niematerialnych. PKB może być liczony według oficjalnego kursu dolara lub według faktycznej wartości dolara na rynku wewnętrznym, czyli parytetu siły nabywczej waluty (PSNW). Uzupełnieniem wartości PKB na jednego mieszkańca jest tempo jego przyrostu w ciągu roku oraz udział poszczególnych działów gospodarki w tworzeniu PKB; Produkt narodowy brutto (PNB) – to produkt krajowy brutto powiększony o dochody z tytułu własności za granicą i pomniejszony z tytułu funkcjonowania kapitału zagranicznego w danym kraju; Podstawowa wada tych mierników jest stosowanie cen bieżących, co w przypadku inflacji zawyża ich wartość. Dla wyliczenia rzeczywistych zmian tych mierników stosuje się tzw. Delator- wskaźnik (zazwyczaj procentowy) pokazujący zmianę cen okresu badanego w stosunku do okresu poprzedniego. Dochód narodowy (DN) uzyskiwany w wyniku pomniejszenia produktu narodowego brutto o koszty amortyzacji i koszty pośrednie (VAT i akcyzę); Majątek narodowy – miernik stosowany przez Bank Światowy w najnowszych rankingach państw. Uwzględnia przeliczoną na mieszkańca szacunkową wartość bogactw naturalnych, potencjał twórczy zasobów ludzkich oraz majątek wytworzony, tj. budynki, maszyny, technologie, infrastrukturę techniczną terenu.

c) Czynniki rozwoju gospodarczego • Osobowe (są związane z osobą pracownika, szczególnie chodzi o ilość bezpośrednio zatrudnionych w sferze produkcyjnej oraz o jakość pracy jaką oni wykonują)i rzeczowe (to przede wszystkim kapitał trwały i obrotowy, a więc środki pracy i przedmioty pracy. Czynniki te spełniają bierną rolę w procesie produkcji) • Ekstensywne (to głównie ilościowe czynniki wzrostu, do których zalicza się przede wszystkim wielkość zatrudnienia oraz wielkość kapitału zainwestowanego w sferze produkcyjnej) i intensywne (czynniki, które oddziałują na wzrost gospodarczy w sposób jakościowy, do najczęściej wymienianych należą wzrost wydajności pracy, wprowadzanie niwych technik organizacyjnych, postęp, podnoszenie kwalifikacji; nie wiążą się z nowymi inwestycjami kapitałowymi) • Bezpośrednie (wielkość zatrudnienia, wydajność pracy) i pośrednie (stwarzają dogodne warunki do wprowadzania czynników bezpośrednich, np. angażowanie nowych kapitałów ) Strategia rozwoju gospodarczego- POJĘCIE I TYPY !!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!! Polityka strukturalna- jeden z kierunków polityki gospodarczej, obejmujący wszystkie przedsięwzięcia, które instancje państwowe podejmują w celu oddziaływania na strukturę gospodarki. Umiejętnie realizowana polityka strukturalna, służąca promowaniu długookresowych zmian w rozmieszczeniu, wykorzystaniu i efektywności czynników produkcji odgrywa ważną rolę szczególnie w przypadku tych gospodarek, które chcą sprostać wymogom konkurencyjności. Cele: Poprawa efektywności ekonomicznej gospodarki przez szybsze przemieszczanie zasobów gospodarki z dziedzin o niskiej efektywności ekonomicznej do dziedzin wysoko rentownych, zwiększanie konkurencyjności krajowych wyrobów na rynkach światowych przez kształtowanie nowoczesnej struktury gospodarczej oraz jej proeksportową orientację, wykorzystanie procesu zmian strukturalnych do ograniczania wpływu barier rozwojowych (barier surowcowych, energetycznych, ekologicznych, demograficznych itd., unowocześnianie gospodarki poprzez wspieranie dziedzin charakteryzujących się wyższym postępem technicznym, technologicznym i organizacyjnym, przyspieszenie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu. Formy polityki przekształceń strukturalnych: dostosowawcza (rząd kładzie nacisk na rozwój nowych, dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki; może również hamować upadek niektórych dziedzin, np. z przyczyn społecznych, ale stosuje to bardzo rzadko; czasem chroni się w ten sposób rolnictwo, górnictwo, hutnictwo) zapobiegawcza (opiera się na mechanizmie rynkowym i popieraniu prywatnej inicjatywy; rola rządu polega na usuwaniu ograniczeń hamujących sprawne funkcjonowanie rynku, powodujących jego usztywnienie, np. monopole) antycypacyjna (ułatwia przedsiębiorstwom dostosowanie się do nowych warunków gospodarowania w przyszłości; ma też na celu ułatwianie przesunięć zasobów kapitału i pracy do gałęzi „wzrostowych”, zazwyczaj nowych). W praktyce gospodarczej dość trudno jest stosować tylko jeden typ polityki strukturalnej.. Zwolennicy przekształceń strukturalnych uznają rynek za niedoskonały, więc interwencja państwa zachęcająca do przemieszczania zasobów jest, według nich, bardziej pożądana niż mechanizm rynkowy. Przeciwnicy zaś są zdania, że interwencja państwa jest zbędna. Na tym tle w latach 80- tych w krajach należących do OECD wywiązały się dyskusje, które zaowocowały głęboką reorientacją polityki strukturalnej. Polityka strukturalna lat 80- tych miała za zadanie zwiększenie mobilności zasobów w gospodarce, co osiągnęła przez:zwiększenie globalnej wydajności czynników produkcji w drodze poprawy alokacji zasobów, efektywności zarządzania oraz promocji zmian technologicznych, wpływanie na elastyczność systemu ekonomicznego.

Zmiany strukturalne na przykładzie Stanów Zjednoczonych. W USA najwcześniej zaczęto stosować politykę „odnowy gospodarczej”. Już w 1983 roku dzięki umiejętnemu wykorzystaniu różnych mechanizmów gospodarczych Stany Zjednoczone weszły w okres przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Do roku 1980 w USA notowano niepokojące zjawiska gospodarcze:spadała wydajność pracy (w 1980 była niższa o 2,2% niż w 1978 roku), stopa wzrostu PKB obniżyła się w latach 1973-80 z 3,8% do 2,7% w porównaniu z latami 1948-73, roczna stopa inflacji w 1979 r. wyniosła aż 13,3% przy stopie bezrobocia 7,5% niski poziom kursu dolara, wysoki poziom nominalnych stóp procentowych. By ograniczyć zjawiska zakłócające prawidłowe funkcjonowanie rynku, administracja R. Reagana wysunęła program gospodarczy zbudowany na podstawie wskazań tzw. „ekonomiki podaży”. Upatrywała ona w rynku najskuteczniejszego mechanizmu alokacyjnego, regulacyjnego i motywującego. Początkowo narzędzia ekonomiki podaży nie przynosiły widocznych efektów, ale pozwoliły stopniowo przejść do ostrożnego pobudzania wzrostu gospodarczego. Spadek stóp procentowych sprzyjał pobudzaniu wzrostu budownictwa mieszkaniowego i konsumpcji indywidualnej. Nastąpił też silny wzrost inwestycji produkcyjnych, który miał doprowadzić do długofalowego wzrostu gospodarczego. Zaczęto inwestować głównie w nowoczesne technologie i sprzęt w gałęziach, w których osiągnięte zyski mogły zrównoważyć efekt wysokiego poziomu stóp procentowych. Rosły także wydatki na badania, co umożliwiało obniżenie kosztów. Nastąpił dynamiczny wzrost wydatków zbrojeniowych (który pełnił rolę stymulującą innowacje cywilne), wydatków na badania kosmiczne, militarne, obwodów scalonych, itp. Wydatki zbrojeniowe wpłynęły m.in. na pobudzenie koniunktury gospodarczej, kształtowanie strukturalnych zmian w gospodarce, umacnianie konkurencyjności gospodarki na rynkach międzynarodowych. Polityka odnowy gospodarczej przyniosła do 1984 r następujące skutki:stworzono ponad 6,5mln nowych miejsc pracy a stopa bezrobocia spadła do 7%, wartość krajowej sprzedaży przedsiębiorstw produkujących roboty wzrosła z 40mln $ w 1980 do 400mln $ w 1984r. wzrost napływu kapitałów zagranicznych pozwolił sfinansować około 40% prywatnych inwestycji.

Restrukturyzacja. Najbardziej dojrzałą formą polityki strukturalnej jest polityka restrukturyzacji, która polega na świadomej działalności państwa zmierzającej do przyspieszania procesu przemieszczania zasobów gospodarki z gałęzi przestarzałych, nierentownych do gałęzi nowoczesnych. Istotą restrukturyzacji są świadome przekształcenia w rozmiarach i proporcjach produkcji, metodach wytwarzania, układach własnościowych i systemach zarządzania. W zależności od tego, na jakim poziomie podejmuje się decyzje co do kierunków restrukturyzacji, wyodrębnia się trzy podstawowe jej rodzaje: makrorestrukturyzację, mezzorestrukturyzację i mikrorestrukturyzację: przez makrorestrukturyzację rozumie się politykę restrukturyzacji na szczeblu makro, czyli całej gospodarki narodowej, sterowaną przez państwo; mikrorestrukturyzacja to proces restrukturyzacji w jednostkach i podmiotach gospodarczych najniższego szczebla (przedsiębiorstwa, firmy, itd.). Mikrorestrukturyzacja wiąże się ściśle i bezpośrednio z procesem innowacji, który jest jej bezpośrednią płaszczyzną. Realizowana ona jest z reguły w trzech postaciach: innowacji produktowej, technologicznej i organizacyjnej. mezzorestrukturyzacja dotyczy restrukturyzacji na szczeblach pośrednich między poziomem makro i mikro, jak np. gospodarki regionu, gałęzi, czy branż. Wiodącą i nadrzędną rolę w procesach restrukturyzacji odgrywa mikrorestrukturyzacja. Najlepsza nawet makrorestrukturyzacja nie może dać właściwego wyniku, jeżeli nie towarzyszy jej równocześnie głęboka restrukturyzacja w firmach, czyli mikrorestrukturyzacja. W zależności od stopnia nasilenia procesu restrukturyzacji rozróżnia się „restrukturyzację umiarkowaną” i „restrukturyzację radykalną”. W pierwszym przypadku wysiłek skierowany jest na zmiany asortymentu produkcji i jakości wytwarzanych wyrobów w już istniejących przedsiębiorstwach wg zasady „to samo tylko lepiej” bądź „ to samo tylko inaczej”. W restrukturyzacji radykalnej wysiłek jest skierowany na tworzenie nowych przemysłów wg zasady „co innego- inaczej”, w tym również kosztem ograniczania produkcji lub likwidacji tych istniejących przemysłów, które nie spełniają wymogów międzynarodowej konkurencji i opierają się na dotacjach celowych. Polityka restrukturyzacyjna dąży najczęściej do rozwiązywania czterech głównych problemów: zwiększania konkurencyjności danego kraju na rynkach światowych przezwyciężania ograniczeń i barier rozwojowych, wynikających z niedostatecznej podaży czynników produkcji lepszego dostosowania struktury produkcji do struktury potrzeb społecznych przyspieszania postępu technologicznego i technicznego. Restrukturyzacja realizowana jest za pomocą szerokiej gamy środków z zakresu interwencji państwa oraz regulacji zasad działania przedsiębiorstw i podmiotów gospodarczych.

W krótkiej historii wzrostu PKB bardzo istotną sprawą jest to, że tworzy ją obecnie inna gospodarka niż w latach 80- tych. Nie jest oparta na stali, węglu i przemyśle spirytusowym, lecz przede wszystkim na usługach (52- 55%), przemyśle (35- 38%) i daleko w tle rolnictwie (kilkanaście %). Gospodarka jest przede wszystkim mniej energo- i materiałochłonna, a ponieważ produkuje już więcej wyrobów niż w 1989r. jest zatem bardziej efektywna. Reformy gospodarcze wymusiły i spowodowały zarazem restrukturyzację gospodarki. Większą rolę odgrywa sektor usług niż przemysłu (podobnie jak przemysł 50 lat temu wziął górę nad rolnictwem). Innym powodem restrukturyzacji jest wymóg podnoszenia efektywności ekonomicznej i wydajności pracy. Klasycznym przykładem jest górnictwo węgla kamiennego. Jeszcze w 1994r. wydajność na jednego zatrudnionego w Polsce wynosiła 442 tony rocznie, a w Wielkiej Brytanii, która uporała się z problemem przerostu zatrudnienia, aż 4268 ton. W restrukturyzacji gospodarki znajdujemy się gdzieś w połowie drogi do najnowocześniejszych społeczeństw. Liczącym się producentem na świecie jesteśmy tylko w produkcji żyta (26,6% udział w produkcji globalnej w 1998r.), siarki (11,8%), ziemniaków (9,3%). Mamy zaledwie 0,5% udział w światowym tworzeniu PKB i 0,6% w globalnym eksporcie. Nieco lepiej niż w 1990r., ale nieci mniej niż za Gierka w nieefektywnej i przestarzałej strukturalnie gospodarce. Struktura przestrzenna.- tworzy ją ludność, zasoby naturalne, majątkowe oraz jednostki gospodarcze w określony sposób rozmieszczone na terytorium kraju. Czynniki wpływające na zmianę struktury przestrzennej to: zmiany polityczne, społeczne i gospodarcze przestrzenna organizacja społeczeństwa, gospodarki, państwa wewnętrzna dynamika procesów gospodarczych, politycznych i społecznych. 3) Struktura własnościowo- organizacyjna Odziedziczona po „realnym socjalizmie” własnościowa struktura polskiej gospodarki zdominowana była przez sektor publiczny, który z końcem lat 80-tych wytwarzał ponad 70% PKB. W przemyśle sektor publiczny wytwarzał ponad 90% produkcji dodanej, a w budownictwie ok. 75%. W rolnictwie indywidualne gospodarstwa rolne dysponowały blisko 80% powierzchni użytków rolnych i taka też jest wartość produkcji dodanej w sektorze prywatnym. Głównym pozytywnym efektem transformacji w Polsce jest zasadnicza zmiana struktury własnościowej. Udział sektora prywatnego w tworzeniu PKB wzrósł z 31% w 1990r. do 68% w 1996r. Innymi pozytywami są: wzrost udziału w produkcji oraz zatrudnieniu małych i średnich przedsiębiorstw, zmniejszenie procesu monopolizacji, wzrost znaczenia sektora prywatnego w systemie bankowym, w systemie ubezpieczeń, powstanie giełd towarowo-usługowych, a przede wszystkim rynku kapitałowego. Pierwszy plan Balcerowicza Był to program gospodarczy, który stawiał na dwa główne cele: 1.Stabilizacja gospodarki – zrównoważenie rynku i stłumienie inflacji 2.Transformacja systemu społeczno- gospodarczego – prywatyzacja gospodarki i jej urynkowienie Realizacja planu przebiegała w dwóch fazach. Celem pierwszej fazy było: niedopuszczenie do wzrostu tempa inflacji, a w miarę możliwości jej obniżenie; zredukowanie deficytu budżetowego; powstrzymanie ucieczki od złotego. Aby nie dopuścić do narastania tempa inflacji w tej fazie należało: przeciwdziałać monopolistycznym praktykom cenowym i likwidacji struktur monopolistycznych; prowadzenie aktywnej polityki rezerw towarowych w celu interwencji na rynku; zaprzestanie produkcji charakteryzującej się skrajnie wysokim zużyciem surowców; wzmacnianie podatkowego mechanizmu przeciwdziałania inflacyjnemu wzrostowi wynagrodzeń; uatrakcyjnienie długookresowego oszczędzania przez regulowanie stopy oprocentowania wkładów odpowiednio do poziomu inflacji. Druga faza przemian to fundamentalne zmiany systemowe. Celem tej fazy było wprowadzenie w życie radykalnych działań antyinflacyjnych, które przy konsekwentnej realizacji umożliwić miały zdecydowane obniżenie tempa wzrostu cen i przywrócenie równowagi rynkowej. Wprowadzeniu tych działań antyinflacyjnych służyć miały: przekształcenia własnościowe zbliżające strukturę własności do istniejącej w krajach wysoko rozwiniętych, zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw państwowych, pełne wprowadzenie mechanizmu rynkowego, a w szczególności swoboda stanowienia oraz likwidacja reglamentacji i obowiązkowego pośrednictwa, stworzenie warunków dla konkurencji wewnętrznej przez politykę antymonopolową oraz pełna swoboda tworzenia nowych przedsiębiorstw, otwarcie gospodarki na świat poprzez wprowadzanie wymienialności złotego przebudowa finansów państwa, a w tym całościowa reforma systemu podatkowego uruchomienie rynku kapitałowego, utworzenie rynku pracy. Podjęta została zasadnicza reforma systemu finansów państwa: nowelizacja prawa budżetowego, reforma systemu podatkowego, integracja systemu funduszy pozabudżetowych z budżetem państwa, dostosowanie gospodarki finansowej przedsiębiorstw do warunków rynku walutowego. Zreformowany został system podatkowy, którego głównymi składnikami stały się: podatek dochodowy od osób prawnych, jednolity dla wszystkich jednostek gospodarczych podatek od wartości dodanej VAT, zastępujący dotychczasowy podatek obrotowy podatek od dochodów osobistych, którego podstawą wymiaru powinny stanowić praktycznie wszystkie dochody osiągane przez poszczególne osoby. Najważniejszym elementem tego planu uznano prywatyzację, zaletami są: różnorodność ścieżek prywatyzacji, wzrost ekonomicznej efektywności produkcji, zwiększenie wolnej konkurencji, ograniczenie zakresu monopolizacji. Sukcesy przekształceń strukturalnych w Polsce (pierwszy plan Balcerowicza): zmniejszenie roli przemysłu ciężkiego, wzrost zatrudnienia w usługach, wzrost udziału w produkcji zatrudnienia firm małych i średnich, wzrost roli sektora prywatnego w systemie bankowym, szybkie zrównoważenie rynku, stworzenie korzystnych warunków szybkiego rozwoju prywatnej przedsiębiorczości i wzrostu udziału sektora prywatnego w gospodarce, dynamiczny wzrost obrotów handlu zagranicznego, zmniejszenie stopy inflacji, wzrost przeciętnej wydajności pracy, poprawa efektywności gospodarowania czynnikami produkcji w przedsiębiorstwach.. Skutki uboczne przekształceń strukturalnych w Polsce (pierwszy plan Balcerowicza): gwałtowny spadek tempa wzrostu gospodarczego mierzonego PKB na początku lat 90-tych pojawienie się masowego bezrobocia, duży spadek przeciętnej płacy realnej oraz pojawienie się znacznych obszarów ubóstwa, załamanie się budownictwa mieszkaniowego, pojawienie się połaci odłogiem leżącej ziemi (dawne PGR-y). Aby zrealizować cele planu Balcerowicza podjęto szereg działań, m. in.:uwolnienie cen (swobodne ich kształtowanie się na rynku), wprowadzenie tzw. wewnętrznej wymienialności złotego, dość rygorystyczna polityka budżetowa, zaostrzona polityka pieniężna, zwiększenie samodzielności przedsiębiorstw państwowych, zniesienie administracyjnego rozdzielnictwa produktów, surowców i materiałów, liberalizacja handlu zagranicznego, wspieranie rozwoju sektora prywatnego, zapoczątkowanie przebudowy sektora podatkowego (VAT), zapoczątkowanie przebudowy sektora bankowego, stworzenie podstaw rynku kapitałowego. Drugi plan Balcerowicza Realizacja pierwszego planu Balcerowicza pozwoliła zahamować galopującą inflację, zapełnić półki sklepowe towarami, itp. Jednak powstało wiele opóźnień w reformowaniu Polski: nie zlikwidowano monopolu np. w telekomunikacji, nie spowolniono wzrostu deficytu w handlu zagranicznym.

Polityka przemysłowa- rodzaj polityki mikroekonomicznej, obejmujący całokształt środków i działań państwa mających na celu:zwiększanie zdolności konkurencyjnej przemysłu na rynkach zagranicznych, stymulowanie zmian strukturalnych w przemyśle, poprawę efektywności wykorzystania zasobów przez właściwą ich alokację, pobudzanie aktywności innowacyjnej w przemyśle.. Jej realizacja pozwala na osiąganie korzyści efektywnościowych, jakie z jednej strony mogą być wynikiem przesuwania zasobów do dziedzin o wyższej produktywności, z drugiej zaś na ograniczanie kosztów dostosowań strukturalnych przez pomoc w rozwiązywaniu problemów gałęzi zagrożonych upadkiem i łagodzeniu skutków społecznych z tym związanych. Praktyka polityki przemysłowej pokazuje, że obecnie na świecie realizowana jest:polityka przemysłowa oparta na preferencjach strukturalnych, nazywana sektorową (selektywną, interwencjonistyczną) i polityka przemysłowa polegająca na promowaniu rozwoju przemysłu przy pomocy środków polityki makroekonomicznej, nazywana polityką ogólną (liberalną). Sektorowa polityka przemysłowa promuje lub/i wspiera wybrane gałęzie przemysłu czy też przedsiębiorstwa. Jej istotę stanowi zróżnicowanie podejście do rozwoju poszczególnych branż i zastosowaniu określonych preferencji rozwojowych. Podstawę teoretyczną takiego podejścia daje koncepcja targetingu. Sektorowa polityka przemysłowa wymaga różnicowania przez władze gospodarcze poszczególnych gałęzi przemysłu, w wyniku określonego wartościowania (często od wpływem silnych grup nacisku) pociąga za sobą redystrybucję dochodów i deformacje cenowe, co odróżnia ją od czysto rynkowego mechanizmu selekcji dziedzin produkcji. Polityka przemysłowa o charakterze ogólnym nie wpływa bezpośrednio na strukturę rzeczową produkcji przemysłowej, nie musi też prowadzić do zniekształcania szeroko pojętych cen. Dotyczy to w szczególności sytuacji, w których uruchamiane są takie instrumenty, jak np. niefinansowe wspieranie small biznesu, promocja za granicą krajowych produktów lub też kiedy państwo inwestuje w infrastrukturę techniczną o uniwersalnym zastosowaniu czy wspiera logistycznie restrukturyzację przedsiębiorstw bez względu na ich przynależność branżową. Instrumenty polityki przemysłowej są liczne. Wybór ich musi być dokonywany ze świadomością ich zalet i wad oraz obszaru oddziaływania. Do najbardziej typowych zalicza się: ulgi podatkowe, subwencje, kredyty, pożyczki, gwarancje, przyspieszoną amortyzację, cła, kontyngenty,standaryzację. Instrumenty realizacji polityki przemysłowej można podzielić na grupy: finansowanie i współfinansowanie (badań, kształcenia kadr i szkolenia zawodowego, rozwoju regionalnego, infrastruktury, ochrony środowiska a także subwencje dla podupadających przedsiębiorstw i gałęzi), procedury antydumpingowe i antysubwencyjne, programy rozwoju przemysłu (krajowe, restrukturyzacji gałęziowej i regionalnej przemysłu, transferu technologii), doradztwo, standardy i normy techniczne, promowanie przekształceń organizacyjnych przedsiębiorstw (prywatyzacja), zamówienia publiczne, systemy podatkowe poszczególnych krajów. Polityka żywnościowa- definicja obejmuje wytwórczość rolniczą, produkcję przemysłu rolno-spożywczego, produkcję gałęzi przemysłu, produkującego środki produkcji dla rolnictwa oraz przemysłu spożywczego, wkład handlu w wartość produktów żywnościowych, produkcję innych działów i gałęzi gospodarki proporcjonalną do przepływów dóbr materialnych i usług do rolnictwa oraz przemysłu spożywczego. Polityka żywnościowa jest oddziaływaniem na rozwój sfery gospodarczej zajmująca się bezpośrednio lub pośrednio gospodarką żywnościową. Celem polityki żywnościowej jest osiąganie rozmiarów, struktury i standardów produkcji żywności społecznie akceptowanych. Jej celem jest także wzrost globalnej jak i cząstkowej efektywności gospodarowania czynnikami produkcji. Funkcje: ocena warunków społeczno-gospodarczych funkcjonowania gospodarki żywnościowej, rozpoznanie barier czynników hamujących i zagrożeń, projektowanie polityki żywnościowej państwa jako integralnego fragmentu strategii rozwoju gospodarczej, projektowanie struktury przestrzennej gospodarki żywnościowej, kształtowanie formalnoprawnych warunków, rozwój gospodarki żywnościowej, gromadzenie państwowych rezerw żywnościowych, podejmowanie działań interwencyjnych wynikających z sytuacji na rynku, podejmowanie decyzji o zakazie produkcji uciążliwej dla środowiska. Instrumenty:  Formalnoprawne: stosunki cywilnoprawne, ochrona ziemi i zasady zmiany charakteru jej użytkowania, normy środowiska, normy jakościowe produktów, ubezpieczenia materiałowe. normy budowlane  Ekonomiczne: ingerencja w poziom cen, cła, dotacje, kredyty, podatki  Bezpośrednie działanie gospodarcze: prowadzenie i finansowanie działalności badawczo-naukowej, inwestycje restrukturyzacyjne, związane z konfliktem ekologicznym, z rozwojem obrotu i przetwórstwa rolniczego, gromadzenie rezerw żywności i skup interwencyjny nadwyżek, polityka współpracy z zagranicą, występując jako podmiot kontraktów międzynarodowych Instrumenty rynkowe: a) oddziałujące na podaż produktów żywnościowych:(skup nadwyżek rolnych, ustalanie kwot rynkowych dla producentów, ograniczanie areału upraw przez premiowanie rolników za rezygnację z uprawiania części ziemi, regulowanie terminów skupu, ustalanie norm jakościowych produktów dopuszczanych do obrotu, wspieranie technologii zmieniających przeznaczenie surowców rolnych, udzielanie pożyczek pokrywających koszty przetrzymywania produktów u rolnika, zamawianie u rolnika produkcji o określonej ilości, jakości i terminie dostawy, regulowanie importu za pomocą ceł) b) oddziałujące na popyt produktów żywnościowych:(subsydiowanie eksportu żywności w razie nadprodukcji, kontyngentowanie wywozu w razie obaw o zaspokojenie popytu wewnętrznego, regulowanie eksportu za pomocą ceł, dofinansowanie konsumpcji żywności grup najuboższych) c) instrumenty związane z cenami produktów żywnościowych (stosowanie cen gwarantowanych przez władzę, różnicowanie cen skupu dla różnych dostaw, aby uzyskać pożądaną strukturęstosowanie cen kierunkowych) Instrumenty pozarynkowe: a) subsydia bezpośrednie dla rolników, wyrównujące różnicę między cenami gwarantowanymi a niższymi cenami rynkowymi b) subsydia pośrednie, będące dopłatami do cen środków produkcji, dostosowanie warunków kredytowania rolników Polityka regionalna w aktualnym ujęciu rozumiana jest jako całokształt działań władz publicznych (zarówno centralnych jak i terytorialnych), podmiotów prywatnych, różnych instytucji oraz organizacji w regionach mających na celu zwiększenie konkurencyjności gospodarek regionalnych, zdynamizowanie rozwoju w regionach oraz redukowanie przestrzennych dysproporcji rozwoju. W tradycyjnym ujęciu polityka regionalna rozumiana była jako działalność państwa mająca na celu wspieranie rozwoju - w tych regionach problemowych i wyrównywanie poziomu rozwoju w przekroju międzyregionalnym. Z tej definicji wynikają dwie istotne sprawy (cechy polityki regionalnej): Tym podmiotem polityki regionalnej było państwo (władza centralna), Podstawowym celem wyrównanie poziomu rozwoju w przekroju regionalnym. W związku ze zwiększeniem się liczby podmiotów polityki regionalnej dzieli się ją na: interregionalną - dotyczy wszystkich regionów, będzie ona w skali kraju w gestii rządu, a w skali UE w gestii Komisji Europejskiej., intraregionalna (wewnętrzna) - będzie ona domeną władz terytorialnych i podmiotów zorganizowanych w danym regionie. W stosunku do tradycyjnej polityki regionalnej w latach 80. XX wieku nastąpiły zmiany takie jak: doszło do zwiększenia liczby podmiotów polityki regionalnej: państwo przekształciło się z monopolisty do roli koordynatora,do rangi podmiotów polityki regionalnej urósł sektor prywatny - stało się to w wyniku lansowania zasady “3P” - partnerstwo publiczno-prywatne. Cele: zwiększenie konkurencyjności regionów (gospodarek regionalnych) - jest to naczelny cel polityki regionalnej w UE, zdynamizowanie rozwoju (zaktywizowanie rozwoju gospodarki w regionach), redukowanie przestrzennych dysproporcji rozwoju (zmniejszenie różnic w poziomie rozwoju między regionami) Zadania: 1. Rozwój i rozbudowa infrastruktury lekkiej (rozwój nowych technik innowacyjno-komunikacyjnych) rozumiana jako GOW - gospodarka oparta na wiedzy. Na obecnym etapie rozwoju podstawowym czynnikiem wytwórczym staje się wiedza, która bezpośrednio łączy się z informacją. Ale wiedza to nie to samo, co informacja. Wiedza jest to przetworzona informacja. Szczególnego znaczenia nabiera wszelkiego rodzaju edukacja przez całą długość życia., 2. Stymulacja innowacyjności i postępu technologicznego (jedną z form są parki technologiczne)., 3. Wspieranie działalności badawczo-rozwojowej., Oddziaływanie na tworzenie otoczenia sprzyjającego powstawaniu i rozwojowi przedsiębiorstw., 4. Tworzenie specyficznych form i wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw, np. business angels, venture capital., 5. Tworzenie inkubatorów przedsiębiorczości - udostępnianie mającym powstać przedsiębiorstwom pomieszczeń po cenach niższych niż rynkowe. Obecnie w polityce regionalnej nie oddziałuje się bezpośrednio na przedsiębiorstwo, lecz na jego otoczenie. Polityka ochrony środowiska- świadoma i celowa działalność państwa (lub grupy państw) polegająca na racjonalnymkorzystaniu z zasobów i walorów środowiska przyrodniczego, jego właściwej ochronie i umiejętnym kształtowaniu, na podstawie zdobytej przez ludzkość wiedzy teoretycznej i praktycznej. Państwo czyni to poprzez wprowadzanie praw i regulacji w ww. dziedzinach. W sektorze prywatnym termin ten oznacza podporządkowanie się tym celom albo poprzez realizację narzucanego przez państwo prawa, albo też dzięki własnym, wprowadzonym do użytku własnego regułom. Najważniejszym z problemów jest właściwe rozpoznanie stanu rzeczywistego środowiska naturalnego oraz mechanizmów, które powodują jego zanieczyszczenie. Dodatkowo poznanie tych aspektów powinno przebiegać szybko. Ostatnim i najistotniejszym problemem jest precyzja i spójność celów, które powinna osiągnąć polityka ochrony środowiska. Cele grup silniejszych nie są najbardziej pożądane przez wszystkich. Podstawowym rozwiązaniem służącym ochronie środowiska jest wykorzystanie mechanizmów rynku. Negatywny wpływ działalności gospodarczej na środowisko naturalne uzasadnia interwencję władzy państwowej. Polityka ekologiczna oznacza włączenie aspektów ekologicznych do polityk sektorowych- czyli uwzględnianie ich na równi z celami gospodarczymi i społecznymi. Przykładem celu z zakresu polityki ekologicznej jest zachowanie i tworzenie miejsc pracy w dziedzinach mniej obciążających środowisko(tzw. “zielone miejsca pracy”). Termin użyty po raz pierwszy w Deklaracji Sztokholmskiej z 1972 r. Jest ważnym czynnikiem kształtującym treść norm prawa ochrony środowiska. Kluczową zasadą polityki ekologicznej jest zasada zrównoważonego rozwoju. Oszacowano również globalny ślad ekologiczny człowieka. W Polsce przyjęto Politykę Ekologiczną Państwa, zawartej w uchwale sejmu RP z dnia 8 maja 2003 r. (M.P. z 2003 r. Nr 33, poz. 433). Polska polityka ekologiczna państwa jest realizowana zgodnie z zasadami: praworządności, likwidacji zanieczyszczeń u źródła, uspołecznienia, wykorzystanie mechanizmu rynkowego, zasadą „zanieczyszczający płaci” i regionalizacją. Cele, kierunki działań: acjonalizacja gospodarki energetycznej: restrukturyzacja przemysłu, zmniejszenie uciążliwości transportu, racjonalizacja wykorzystania i zagospodarowania zasobów wodnych, racjonalizacja wydobycia i użytkowania kopalni, użytkowanie, ochrona, kształtowanie żywych zasobów przyrody Narzędzia realizacji: narzędzia prawne i administracyjne: narzędzia ekonomiczne – opłaty, subwencje, kary za nieprzestrzeganie warunków korzystania ze środowiska, system kontroli i monitoringu (Państwowa Inspekcja Ochrony Środowiska), edukacja ekologiczna i badania naukowe Instrumenty: Podział w zależności od sposobu działania: regulacji bezpośredniej - o charakterze administracyjno-prawnym (normy prawne); regulacji pośredniej - obejmują instrumenty ekologiczne, które są stosowane jako uzupełnienie instrumentów regulacji bezpośredniej (opłaty, kary, subwencje i fundusze ekologiczne) Polityka mieszkaniowa- jest częścią polityki społecznej państwa. Jej zadaniem jest badanie, ocenianie problemu mieszkaniowego oraz wyrównywanie szans społecznych w dostępie do mieszkań. W procesie rozwoju społecznego nastąpiła ewolucja potrzeb mieszkaniowych od prostego schronienia do lepiej wyposażonych mieszkań. Budowa i utrzymanie zasobów mieszkaniowych, pochłaniając znaczną część produktu krajowego i angażując duże zasoby pracy, stanowi ważną dziedzinę gospodarki. Nakłady na pokrycie potrzeb mieszkaniowych mogą pochodzić z dochodów osobistych, ze środków publicznych, organów państwa, samorządów, organizacji o charakterze społecznym. Poczucie sprawiedliwości społecznej domaga się tworzenia godziwych warunków życia dla rodzin, które nie są w stanie własnym wysiłkiem ich sobie zapewnić. Niezbędne wydają się działania na rzecz zmniejszenia nierówności i tworzenia jednakowych szans rozwoju jednostkom i rodzinom. Wyróżniamy trzy podstawowe zasady polityki mieszkaniowej:

1. korzystanie z samodzielnego mieszkania jest prawem każdej jednostki i rodziny,
2. zagwarantowanie tego prawa jest powinnością państwa wobec obywateli,
3. koniecznością jest wspomaganie strefy mieszkaniowej z pomocą środków publicznych. Prawa do mieszkania nie można jednak rozumieć jako obowiązku dostarczenia mieszkania wszystkim potrzebującym, a jedynie jako powinność wkroczenia w sytuacjach wymagających pomocy w uzyskaniu i utrzymaniu mieszkania o standardzie uznanym w danych warunkach gospodarczych za wystarczający. Doświadczeniem krajów europejskich jest, poza powołaniem wyspecjalizowanych instytucji finansujących budowę mieszkań lokatorskich (socjalnych), utworzenie różnych organizacji użyteczności społecznej zajmujących się budowaniem mieszkań bardziej niż zarządzaniem zespołami mieszkaniowymi na wynajem. Spotyka się różne organizacje tworzone przez samorządy lokalne, fundacje, instytucje społeczne, kościoły i spółdzielnie mieszkaniowe. Są to w zasadzie instytucje społeczne działające na zasadzie non profit (bez zysku). Mieszkalnictwo w Polsce, przeżywające głęboki kryzys, jest jedną z najbardziej zaniedbanych dziedzin i należy do najgorzej zaspakających potrzeby społeczne. Przyczyn regresu budownictwa nie można upatrywać w braku środków materialno-techniczych czy niedostatku wykonastwa, tkwią one w załamaniu się źródeł finansowania budownictwa mieszkaniowego. Do zadań władz lokalnych należy:  element C popieranie budownictwa, Towarzystw Budownictwa Społecznego, i współdziałanie z nimi, tworzenie im warunków działania,  strategia utrzymania, modernizacji i odnawiania posiadanych zasobów mieszkaniowych,  pomoc i wspieranie budownictwa indywidualnego,  budownictwo socjalne, pomoc grupom niedostatku społecznego, walka z bezdomnością,  prowadzenie polityki budownictwa społeczenego, dostarczenia terenów, ich uzbrojenie i rozbudowa urządzeń komunalnych,  lokalna polityka budowlna, opieka nad drobną wytwórczością i rzemiosłem.