Rozdział pierwszy

Ogólna charakterystyka wymiany handlowej

1.1 Środki polityki handlowej

Każdy kraj realizuje jakieś zadania w sferze swojej wymiany handlowej z zagranicą, stosując określone instrumenty, prowadzi więc politykę handlową . Polityka ta ma na celu zapewnienie szeroko rozumianej ochrony krajowej produkcji i zatrudnienia oraz bilansu handlowego. Cele te mogą być osiągane zarówno przez zastosowanie środków ograniczających import, jak i pobudzających wzrost eksportu. Instrumenty polityki handlowej można podzielić na: cła, środki para - taryfowe środki poza - taryfowe. Środki para - taryfowe działają podobnie jak cła, a więc służą ograniczaniu wymiany przez podwyższenie ceny dobra krajowego lub pobudzeniu eksportu przez obniżenie ceny dobra krajowego. Należą do nich różnego rodzaju opłaty importowe, minimalne ceny importu, subsydia eksportowe, depozyty importowe. Pozostałe środki, inne niż cła i bariery para - taryfowe, określamy mianem poza - taryfowych. Ich liczba jest bardzo duża, ponieważ zainteresowane kraje wprowadzają coraz to nowe bariery, bardziej skuteczne od dotychczasowych. Cła i postępowanie antydumpingowe i antysubwencyjne stanowią szczególną grupę narzędzi polityki handlowej. Są to środki walki z nieuczciwą konkurencją, jaką w handlu międzynarodowym stanowią dumping i subsydia. Jeśli kraj zastosuje takie środki, to partner nimi dotknięty ma prawo do obrony. Instrumentami, które mają chronić przed skutkami dumpingu lub subsydiów, a więc przywrócić uczciwą konkurencję, są odpowiednio cła antydumpingowe i antysubwencyjne. W praktyce zdarza się, że kraje nakładają celowo lub w sposób nie zamierzony cła w wysokości wyższej niż marża dumpingu lub subsydiów, lub też w inny sposób sprawiają, że cła te stają się utrudnieniem w handlu . Ponadto procedury wyjaśniające, często trwają bardzo długo, co wprowadza niepewność, zwiększa koszty i również stanowi przeszkodę w handlu. Dlatego cła i postępowanie antydumpingowe i antysubwencyjne są zaliczane do przeszkód handlowych . Ze względu na charakter operacji handlowych wyróżniamy: a) cła importowe – które są z natury rzeczy cenotwórcze w sensie zwiększania poziomu cen krajowych, aż do zrównania z cenami światowymi lub ich przekroczenia, b) cła eksportowe – wpływ ceł eksportowych na ceny krajowe jest odwrotny w stosunku do wpływu ceł importowych, a mianowicie cła eksportowe umożliwiają utrzymanie cen krajowych poniżej cen światowych; dzieje się tak z tej przyczyny, że cła eksportowe ograniczają wywóz towarów krajowych, a tym samym przeciwdziałają zmniejszaniu podaży krajowej, c) cła tranzytowe – nie są to obciążenia dotyczące towarów, lecz pojazdów, głównie samochodowych; ich celem nie jest ochrona rynku, lecz uzyskanie zwrotu części nakładów poniesionych na infrastrukturę transportową oraz środków na ochronę środowiska naturalnego. Ze względu na cel stosowania, cła dzielą się na ochronne oraz fiskalne. Pierwsze mają głównie wpływ na rozwój gospodarki i jej strukturę, a drugie na powstanie dochodów zasilających skarb państwa. Obok ceł fiskalnych może być stosowany tzw. podatek graniczny będący instrumentem para - taryfowym, którego zakres może być znacznie szerszy od typowych ceł fiskalnych. Z reguły podatek graniczny dotyczy wszystkich towarów importowanych, podczas gdy typowe cło fiskalne występuje w odniesieniu do węższej grupy towarów, głównie luksusowych, bądź takich których konsumpcję państwo pragnie istotnie ograniczyć . Druga ważna różnica między typowym cłem fiskalnym a podatkiem granicznym polega na wysokości stawek obciążeń. Z kolei cła ochronne, tj. ograniczające konkurencję zagraniczną obejmują cła wychowawcze i cła prohibicyjne, czyli tzw. czyste cła prohibicyjne, oraz cła retorsyjne, czyli odwetowe.

Wśród ceł retorsyjnych wyróżnia się trzy kategorie, a mianowicie: a) antydyskryminacyjne, b) antydumpingowe c) wyrównawcze. Kryterium statusu partnerów ma istotne znaczenie w konstrukcji taryfy celnej. Według tego kryterium wyodrębnia się cła podstawowe, cła autonomiczne i preferencyjne. Dla każdej z tych kategorii w taryfie celnej wyodrębnione są oddzielne rubryki, w których podawane są odpowiednie stawki cła. Cło podstawowe dotyczy krajów eksporterów korzystających w państwie importującym z Klauzuli Najwyższego Uprzywilejowania. Są to zwykle prawie wszystkie kraje świata. Stawki podstawowe są z reguły znacznie niższe od stawek autonomicznych, z tym jednak, że cło autonomiczne dotyczy tylko krajów eksporterów, nie korzystających w kraju importującym z KNU . Cło preferencyjne dotyczy natomiast państw, które mają z krajem importującym porozumienie o wolnym handlu lub unii celnej, a także krajów rozwijających się, w związku z ich uprawnieniami do korzystania z Powszechnego Systemu Preferencji. Według kryterium stopnia ochrony, cła można podzielić na zwyczajne i dodatkowe. Do pierwszej kategorii należą wszystkie rodzaje cła zawarte w taryfie celnej, jeśli nie jest podana informacja, że elementem stawki jest cło dodatkowe. Zgodnie z przepisami WTO wartość celna nie może być ustalona na podstawie: a) ceny sprzedaży towarów produkowanych w kraju importującym, b) przyjęcia ceny wyższej z dwóch wartości występujących w trakcie określania wartości celnej, c) cen rynku wewnętrznego w kraju eksportującym, d) kosztów produkcji, poza wyjątkiem określania wartości kalkulowanej identycznych lub podobnych towarów, e) cen, po których towary są eksportowane do kraju innego niż dany kraj importujący, f) minimalnych wartości celnych, Odróżnienie środków poza - taryfowych od taryfowych opiera się na jednoznacznym kryterium formalnym, tzn. jeśli dany instrument regulacji nie polega na posługiwaniu się stawką celną, jakiegokolwiek rodzaju, to on charakter poza - taryfowy . Cześć instrumentów poza - taryfowych jest bardzo bliska cłom, w związku z czym są one wyodrębniane w postaci grupy środków nazywanych w polskich źródłach instrumentami para - taryfowymi, traktowanymi jako równorzędna grupa instrumentów regulacji umieszczana między instrumentami taryfowymi a poza - taryfowymi. Ważną sprawą jest odróżnianie środków poza - taryfowych od taryfowych, gdyż ma to związek z wyraźnie innym traktowaniem każdej z tych dwóch grup w przepisach GATT/WTO . Kontyngenty są w handlu światowym główną formą poza - taryfowych środków regulacji, określaną często jako ograniczenia ilościowe. Ogólna definicja pojęcia kontyngentu w dziedzinie handlu zagranicznego oznacza urzędowo ustaloną maksymalną wielkość importu, eksportu lub tranzytu. Wielkość ta może być wyrażona w postaci ilościowej i wtedy kontyngenty noszą nazwę ilościowych; może ona być także wyrażona w postaci wartościowej. Jeżeli państwo zastosuje kontyngent w odniesieniu do transakcji objętych ustępstwami celnymi, to kontyngent ten nazywany jest taryfowym lub celnym. Kontyngent taryfowy oznacza maksymalną wielkość importu bezcłowego lub objętego obniżonymi stawkami celnymi. W tym przypadku kontyngent jest formą przywileju, określającą rozmiary przywozu na warunkach preferencyjnych . Ważną cechą tego kontyngentu jest to, że nie ogranicza on w ogóle wielkości przywozu danego towaru według normalnej stawki celnej, tzn. że przywóz ponad kontyngent taryfowy jest dozwolony, lecz na normalnych warunkach. Zupełnie inaczej działa typowy kontyngent, który dla odróżnienia można nazywać kontyngentem nie taryfowym. Kontyngent nie taryfowy oznacza wielkość importu, eksportu lub tranzytu, której przekroczenie jest niedozwolone. Kontyngentami posługują się państwa, głównie w celu ochrony produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną oraz poprawy bilansu płatniczego w drodze ograniczenia wydatków dewizowych na import. Oddziaływanie kontyngentów importowych na ceny wewnętrzne jest analogiczne jak działanie ceł, tzn. powoduje wzrost cen wewnętrznych towarów objętych kontyngentami importowymi. Do najważniejszych przyczyn stosowania kontyngentów eksportowych należy zaliczyć ochronę rynku wewnętrznego przed nadmiernym spadkiem podaży określonych towarów lub też dążenie do utrzymania krajowych cen pewnych towarów na poziomie niższym od cen światowych. Do ujemnych skutków stosowania kontyngentów importowych należy zaliczyć tolerowanie niskiej efektywności produkcji krajowej z powodu niedostatecznej konkurencji zagranicznej, a także zagrożenie retorsjami ze strony zagranicy, mogącymi również występować w formie ograniczeń ilościowych . Odrębnym zagadnieniem jest nadzorowanie kontyngentów, a zwłaszcza kontrola łącznych rozmiarów dostaw w celu niedopuszczenia do przekroczenia kontyngentów. Mogą być w tym celu stosowane dwa główne sposoby, licencjonowanie oraz monitorowanie dostaw. Licencjonowanie polega na uzależnieniu transakcji importowych lub eksportowych od uzyskania pozwoleń przywozu lub wywozu określonych towarów. Licencjonowanie pełni ważną funkcję regulacyjną jako sposób nadzorowania kontyngentów. Dzięki temu władze mogą względnie łatwo zapobiec przekroczeniu kontyngentów. Pewną trudność może sprawiać nie wykorzystanie zezwoleń przez niektóre firmy, co jednak może być objęte z góry określoną procedurą administracyjną, umożliwiającą korygowanie ilości udzielanych pozwoleń . Porozumienia o dobrowolnym ograniczaniu eksportu zawierają zobowiązanie kraju eksportującego, że w pewnym okresie jego wywóz nie przekroczy określonej wielkości. W wypadku odmowy od podjęcia takiego zobowiązania, kraj importujący może jednostronnie ograniczyć import w jeszcze większym stopniu. Pokrewną formą ograniczeń są tzw. porozumienia o uporządkowanym zbycie. Obok wielkości dopuszczalnego eksportu mogą one zawierać inne elementy, a szczególnie cenę minimalną, poniżej której eksporter zobowiązuje się nie dostarczać towarów na rynek importera. Praktyka handlu międzynarodowego zna skrajną formę ograniczeń poza - taryfowych w postaci całkowitych zakazów importu lub eksportu. Definicja embarga obejmuje nie tylko prawny zakaz operacji handlowych, ale także decyzję rządu zabraniającą statkom wchodzenia do portu kraju objętego embargiem. Należy podkreślić, że zakazy importu towarów rolno – spożywczych w ramach WTO zostały objęte taryfikacją, czyli przekształceniem w ekwiwalent celny, czyli jako szczególny instrument administracyjny, a zwłaszcza związany z zapewnieniem bezpieczeństwa, w tym ze względów zdrowotnych . Ogólna definicja subsydiowania zawarta w przepisach WTO obejmuje następujące główne elementy tego pojęcia:
a) finansowy wkład rządu lub jakiejkolwiek instytucji publicznej w postaci bezpośredniego przepływu środków, b) anulowanie lub nie pobieranie podatków i innych tego typu obciążeń, c) dostarczanie przez rząd dóbr i usług. Stosunek WTO do subsydiowania jest zróżnicowany głównie w zależności od charakteru subsydiów. Pewne subsydia są wyraźnie zabronione, a inne wyraźnie dozwolone. Do pierwszej grupy subsydiów zabronionych należą subsydia: a) uwarunkowane przez prawo lub fakty, w których wyłącznym lub jednym z warunków udzielenia subsydiów jest wynik eksportu, b) zależne całkowicie albo pod jednym lub kilkoma warunkami od używania krajowych, a nie importowanych dóbr. Za subsydia wyraźnie dozwolone przez WTO można uznać przede wszystkim subsydia nie zabronione, które nie mają charakteru specyficznego. Warunkiem uwalniającym subsydium od specyficzności jest jego automatyczna dostępność. Kryteria i warunki tej dostępności muszą być jasno zapisane w ustawie, rozporządzeniu lub innych oficjalnych dokumentach, które powinny być osiągalne w celu ich sprawdzenia. WTO zastrzega się jednak, że jeśli istnieją wady realizacyjne przepisów ustawowych o automatycznej dostępności, np. dyskrecjonalne sposoby udzielania subsydiów, to te subsydia mogą być uznane za specyficzne, podlegające stosowaniu sankcji. Subsydiami wyraźnie dozwolonymi, czyli nie wywołującymi sankcji, są również pewne subsydia specyficzne. Można powiedzieć, że są subsydia włączone na zasadach wyjątkowości z grupy subsydiów podlegających sankcji . Wyjątkowymi subsydiami są: a) wsparcie dla prac badawczych prowadzonych przez firmy, wyższe uczelnie lub jednostki badawcze na podstawie kontraktu z firmami, b) wsparcie dla regionów o trudniejszych warunkach rozwojowych, c) pomoc służąca ułatwianiu adaptacji istniejących urządzeń do nowych wymagań ochrony środowiska. Wymienione typy subsydiów mają charakter ewidentnie specyficzny, gdyż nie są powszechnie dostępne, lecz udzielane wybranym podmiotom, a jednak mogą mieć poważny zasięg, jeżeli oczywiście zasoby finansowe państwa na to pozwalają . Również możliwości stosowania ceł wyrównawczych, mających stwarzać rekompensatę z tytułu szkody poniesionej z powodu subsydiowania podlegającego sankcji są mniejsze w przypadku krajów o niskiej pozycji przetargowej. Mogą one bowiem być narażone na odwetowe działania silniejszego partnera stosującego niedozwolone subsydiowanie eksportu. W wyniku Rundy Urugwajskiej państwa WTO zobowiązały się do stopniowego zmniejszania subsydiów rolnych według harmonogramu przyjętego w Porozumieniu o Rolnictwie. Celem stosowania opłaty wyrównawczej jest niedopuszczanie do importu danego towaru po cenie niższej od ceny wewnętrznej, uznawanej przez władze gospodarcze za gwarantującą niezbędną i trwałą w dłuższym okresie opłacalność produkcji krajowej danego towaru. Cena progu jest właśnie ceną wewnętrzną przyjętą specjalnie dla potrzeb systemu opłat wyrównawczych, wyznaczającą minimalny poziom ceny, po której towar importowany może wejść na rynek wewnętrzny. Ważną cechą opłat wyrównawczych jest ich zmienność, czym różnią się istotnie od ceł, które powinna cechować stałość, przynajmniej w okresie obowiązywania taryfy celnej, zwykle obejmujący jeden rok kalendarzowy. System MOB wprowadzono w Unii Europejskiej po pewnym okresie stosowania opłat wyrównawczych, gdy zauważono, że nie w pełni przynoszą one efekty zgodne z oczekiwaniami protekcyjnymi władz Wspólnoty. Podstawowe produkty rolne wchodziły na rynek Wspólnoty nie tylko w postaci nie przetworzonej, objętej opłatami wyrównawczymi, ale także jako składniki towarów przetworzonych i wtedy nie były objęte opłatami wyrównawczymi. Postanowiono więc uzupełnić cło na towary przetworzone o obciążenie nazywane elementem rolnym . Z kolei, depozyty importowe wymagają, aby importer wpłacił do banku nie oprocentowaną kwotę depozytu, będącego warunkiem dokonania transakcji importowej, powoduje obciążenie importu dodatkowymi kosztami. Aby spełnić to wymaganie, importer musi przeznaczyć na depozyt własne środki finansowe, rezygnując z dochodów, jakie mogłyby one przynieść, gdyby były inaczej wykorzystane. Jeżeli importer nie ma własnych środków, to musi zaciągnąć kredyt, którego oprocentowanie zwiększy koszty danej transakcji importowej. Z punktu widzenia władz finansowych państwa dodatkową funkcją depozytu importowego, oprócz ograniczenia wypłat na rzecz zagranicy przez zniechęcanie do importu, jest zabezpieczenie środków na zapłatę cła. Same procedury uzyskiwania świadectw potwierdzających spełnienie wymagań jakościowych, nazywane certyfikacją, mogą również być wykorzystywane jako środek utrudniający dostęp do rynku. Szczególnym instrumentem polityki handlowej jest zmiana kursu waluty, tj. zwiększenie lub obniżenie ceny waluty krajowej wyrażonej w walutach obcych. W przeciwieństwie do pozostałych narzędzi polityki handlowej zmiana kursu waluty oddziałuje bezpośrednio także na inne, niż handel, pozycje bilansu płatniczego . Oddziałuje ona również bardzo istotnie na gospodarkę wewnętrzną danego kraju. Kurs walutowy jest ceną jednostki waluty obcej wyrażoną w jednostkach waluty narodowej lub odwrotnie, ceną jednostki waluty narodowej wyrażoną w walucie obcej. W gospodarce światowej w charakterze kursów walut przyjmuje się zwykle wartości walut obcych wyrażone w jednostkach pieniężnych danego kraju. Dotyczy to przede wszystkim waluty światowej oraz walut międzynarodowych. Towar w postaci waluty światowej ma jednak znaczenie wyjątkowe. Można bowiem za niego kupić wszędzie na świecie wszystko, co jest oferowane do sprzedaży. Jest to towar, który zdetronizował złoto z jego funkcji pieniądza uniwersalnego i sam przejął jego rolę. Ze znaczenia tego towaru bierze się też szczególna rola jego ceny dla gospodarki jako całości, a także dla podmiotów indywidualnych, tj. zarówno dla przedsiębiorstw, jak i ludności . Rola kursów walut w gospodarce światowej wynika głównie z faktu, że zmiany kursu w czasie powodują określone zmiany opłacalności eksportu i importu dla kraju i zagranicy, pomimo że ceny krajowe i zagraniczne towarów mogą się w ogóle nie zmieniać. Wtedy kurs może ulec wpływowi działań interwencyjnych państwa, bądź też działań spekulacyjnych na rynkach pieniężnych. Działania te zmieniają rozmiary podaży i popytu na daną walutę, a tym samym i jej cenę. Od kursu walut zależy poziom dochodu, jak i z każdej transakcji eksportowej i importowej uzyskują kontrahenci. Kursy należą więc do najważniejszych parametrów określających opłacalność w handlu międzynarodowym. Sprzedaż towaru za granicę obejmuje dwa stadia: sprzedaż towaru za walutę obcą oraz sprzedaż waluty obcej, która jest również swoistym towarem, za walutę krajową. Najlepiej jest, jeżeli eksporter może uzyskać wysoką cenę za swój towar i wysoką cenę za zarobioną walutę obcą . Dla importera operacja zakupu towaru za granicą również składa się z dwóch stadiów: zakupu waluty obcej za walutę krajową oraz zakupu towarów za walutę obcą. W tym przypadku dobrą ceną dla importera jest cena niska zarówno nabywanej waluty obcej, jak też towarów na rynku zagranicznym. Ponieważ ceny walut obcych, czyli kursy, są kształtowane przez państwa, zarówno autonomicznie, jak i w sposób skoordynowany, można więc mówić o funkcji regulacyjnej kursów walut w handlu międzynarodowym . Uwzględniając natomiast powiązanie sfery handlu międzynarodowego ze sferą produkcji i inwestowania można powiedzieć, że kursy walut wpływają na wybór dziedzin specjalizacji i dziedzin importowych. Inaczej mówiąc, kursy walut pełnią funkcje alokacyjne, od których zależy rozmieszczenie czynników produkcji w skali międzynarodowej. Zmiany kursów walut oznaczają przekształcenia w strukturze międzynarodowego podziału pracy. Rezultaty tych zmian zależą nie tylko od zmian kierunków i rozmiarów przepływu towarów w skali międzynarodowej, lecz także przepływu kapitału i siły roboczej. Przemieszczanie się czynników produkcji między krajami zależy bowiem również w dużym stopniu od kursów walutowych. Oczywiście większa jest ta zależność w przypadku kapitału aniżeli siły roboczej. Zależność tę można obserwować przede wszystkim w zakresie inwestycji portfelowych, z których dochody, jak i straty, mogą pochodzić w znacznym stopniu ze zmian kursów walutowych. Chcąc prowadzić politykę droższego kredytu niż za granicą, należy zadbać o wzmocnienie waluty krajowej, co powinno zapobiec nadmiernemu napływowi kapitału z zagranicy, gdyż za określoną sumę waluty obcej można zakupić mniejszą sumę waluty krajowej . Niezależnie od tego, z jakich przyczyn następuje zmiana kursu walutowego w danym kraju, może ona spowodować zmianę charakteru niektórych dziedzin produkcji z eksportowych na importowe lub odwrotnie. Można sformułować wniosek, iż gdyby kurs walutowy kształtował się wyłącznie pod wpływem zmian podaży i popytu na waluty obce w danym kraju, czyli gdyby był typową ceną wolno-rynkową, mógłby powodować głęboką destabilizację struktury eksportu i importu, a tym samym i struktury produkcji . Wyjaśnia to, dlaczego państwa nie dopuszczają do znacznych zmian kursów, wyznaczając zwykle wąskie pasma tych zmian . oczywiście musi temu towarzyszyć neutralizowanie przez bank centralny nadmiaru podaży lub popytu walut obcych w stosunku do kursu, na który nałożono ograniczenia. Neutralizowanie to przybiera w praktyce postać interwencyjnego skupowania przez bank centralny walut występujących w nadmiarze lub dokonywania sprzedaży walut, jeśli pojawia się na nie nadmierny popyt. Aby taka działalność interwencyjna mogła być prowadzona, niezbędne jest dysponowanie przez państwo rezerwami dewizowymi. Poziom tych rezerw powinien więc być dostosowany nie tylko do funkcji płynności płatniczej państwa wobec zagranicy z tytułu operacji handlu zagranicznego, ale także do zapewnienia stabilnych warunków na krajowym rynku walutowym. Im bardziej podaż dewiz w danym kraju uzależniona jest od nietrwałych źródeł poza - eksportowych i im większe prawdopodobieństwo nadmiernego odpływu dewiz, tym większe rezerwy walutowe powinny być utrzymywane w celu podjęcia skutecznych działań stabilizujących rynek walutowy i poziom kursu . W gospodarce światowej odbywa się proces koordynacji działań interwencyjnych na najważniejszych rynkach walutowych przez banki centralne państw najwyżej rozwiniętych. Oczywiście od powyższej reguły kształtowania kursów w trybie interwencji państw mogą istnieć wyjątki, polegające na stosowaniu tzw. kursów całkowicie płynnych, czyli wolnorynkowych, jednakże takie rozwiązania mają zwykle charakter przejściowy i po pewnym czasie pojawia się konieczność interwencji z powodu zagrożenia nadmiernymi wahaniami poziomu kursów, a tym samym niestabilności specjalizacji eksportowej . Częste są jednak w gospodarce światowej przypadki, gdy wprowadzane są kursy całkowicie płynne po załamaniu się kursów stałych w celu doprowadzenia w sposób rynkowy do nowego poziomu równowagi na rynku walutowym, czyli do ukształtowania się nowego kursu, który powinien być następnie ustabilizowany. W pewnych sytuacjach państwo wyręcza się siłami rynkowymi w wywołaniu głębszej dewaluacji, unikając czystej interwencji bezpośredniej, związanej z wyznaczeniem stopy dewaluacji. W warunkach głębokiego załamania kursu, nowy jego poziom pochodzący z rynku jest łatwiej akceptowany przez koła gospodarcze i ludność aniżeli poziom ustalony administracyjnie, co właśnie stanowi ważny motyw posługiwania się w tych warunkach przez państwo kursem całkowicie płynnym . Innym rodzajem wyjątków od reguły stabilnych kursów walutowych są dokonywane przez władze operacje dewaluacyjne, mające zapobiegać nierównowadze bilansu płatniczego lub usuwać skutki załamania równowagi płatniczej w drodze pobudzania eksportu i ograniczania importu. Rzadziej spotykanymi wyjątkami są przypadki rewaluacji, wywołane trwałym napływem dewiz o rozmiarach przekraczających możliwości ich absorpcji bez tworzenia nadmiernych rezerw walutowych państwa. Wtedy jedynym wyjściem może się okazać doprowadzenie do spadku kursu waluty obcej, czyli podniesienia wartości własnego pieniądza przez zastosowanie kursu całkowitego płynnego. Zasada stabilności kursu nakłada na państwo obowiązek zapewnienia warunków do tego, aby kurs ustabilizowany był jednocześnie kursem równowagi rynkowej. Kurs walutowy może pełnić ważną funkcję instrumentu polityki gospodarczej, zapewniającego realizację istotnych celów, a zwłaszcza utrzymania równowagi płatniczej kraju oraz kształtowania pożądanych warunków opłacalności eksportu i importu, a tym samym struktury produkcji. W systemie gospodarki wewnętrznej obie te funkcje kursu walutowego, tj. jako ceny równowagi na krajowym rynku walutowym oraz jako instrumentu polityki gospodarczej, mogą być ze sobą sprzeczne, zwłaszcza w warunkach braku równowagi płatniczej oraz słabej skłonności do eksportu w danej gospodarce. Jedną z przyczyn sprzeczności może być niedostateczna koordynacja działań między organami państwowymi sprawującymi nadzór nad tymi funkcjami kursu walutowego. Ze względu na związek kursu walutowego z podażą i popytem na pieniądz krajowy, a nie tylko na walutę obcą, zasada stabilizacji kursu wywołuje potrzebę stabilizacji stopy procentowej jako swoistej ceny pieniądza krajowego. W warunkach inflacji decyzje banku centralnego, dotyczące zarówno kursu, jak i stopy procentowej mogą być nastawione głównie na walkę z inflacją , a więc na niedopuszczanie do poważniejszej dewaluacji, która może przyczyniać się do wzrostu inflacji, a także na utrzymywanie stopy procentowej na względnie wysokim poziomie, zachęcającym do oszczędzania i ograniczającym wzrost popytu na pieniądz krajowy. Takie działania z reguły prowadzą jednak do intensywnego napływu kapitału zagranicznego z dużym udziałem inwestycji portfelowych, a szczególnie lokat krótkoterminowych. Zwiększa się więc podaż dewiz, aż do wystąpienia znacznych ich podwyżek. Chcąc zachować istniejący kurs, bank centralny skupuje te nadwyżki, zwiększając rezerwy walutowe. Gdy z kolei rezerwy te stają się nadmierne, bank centralny ma do wyboru albo ich dalsze zwiększanie za cenę nieracjonalnego gospodarowania dewizami, albo podjęcie działań rewaluacyjnych. Obniżkę stopy procentowej bank może neutralizować ograniczeniem stałego wskaźnika dewaluacji, jeśli jest on wmontowany w system polityki kursowej. Będzie to z kolei objaw ułatwiający realizację zabiegów prowadzących do rewaluacji, chyba że przeszkodzą w niej procesy uruchomione w wyniku spekulacyjnych działań uczestników giełdy papierów wartościowych . Kurs całkowicie płynny, to kurs kształtujący się samoczynnie na rynku bez interwencji państwa. W tym przypadku cena waluty obcej przypomina wolnorynkową cenę jakiegokolwiek towaru. Koncepcja tego kursu opiera się na założeniu, że między walutą a innymi rodzajami towarów nie ma takich różnic, które uprawniałyby do ograniczenia zasady, że cena wolno konkurencyjna jest najlepszym wyrażeniem rzeczywistej wartości danego towaru . Stosowanie takiego kursu oznacza w zasadzie całkowitą rezygnację z wykorzystania go jako instrumentu polityki gospodarczej, mającego stabilizować strukturę handlu zagranicznego i produkcji. Drugą kategorię kursu płynnego stanowi kurs płynny regulowany; inaczej zanieczyszczony. Kurs ten może się zmieniać w pewnym przedziale czyli w tzw. paśmie wahań, które jest znacznie większe niż w przypadku następnego rodzaju kursu, a mianowicie kursu stałego, a może też podlegać kontroli bez ustalania z góry przedziału zmienności, czyli pasma wahań. W tym ostatnim przypadku interwencje banku centralnego odbywają się doraźnie, gdy kurs osiągnie poziom zbyt wysoki lub zbyt niski według bieżącej oceny banku centralnego. Kurs stały ma zdecydowanie małe pasmo wahań. Im większe pasmo wahań, tym większe ryzyko kursowe, czyli stopień niepewności w decyzjach podmiotów gospodarczych, oraz tym większe zagrożenie destabilizacją struktur gospodarczych i działaniami spekulacyjnymi, mogącymi wywoływać nawet głębokie kryzysy . Za odmianę stałego kursu walutowego można uważać kurs dostosowywany okresowo. Szczególną kategorią kursu stałego, będącą krańcowym przeciwstawieniem kursu płynnego całkowicie, jest