Franczyza (ang. franchise) – system sprzedaży towarów, usług lub technologii, który jest oparty na ścisłej i ciągłej współpracy pomiędzy prawnie i finansowo odrębnymi i niezależnymi przedsiębiorstwami: franczyzodawcą i jego indywidualnymi franczyzobiorcami. Franchising zakłada też przepływ know-how od franczyzodawcy do franczyzobiorcy przez cały czas obowiązywania umowy franczyzowej. Istotą jest udzielenie praw (i przyjęcie obowiązków) poprzez zawarcie umowy franczyzy.

*Know-how – pochodzący z języka angielskiego (know – „wiedzieć”, how – „jak”) termin określający konkretną wiedzę techniczną z danej dziedziny, umiejętność wykonania lub wyprodukowania czegoś, kompetencję, biegłość.

Umowa franczyzy (ang. franchise agreement) jest to umowa pomiędzy franczyzodawcą a franczyzobiorcą; zaliczana jest do umów nienazwanych.

Stronami franczyzy są : Franczyzodawca - jest znanym i mającym ugruntowaną pozycję rynkową podmiotem gospodarczym, który udziela pozwolenia na używanie przez franczyzobiorcę znaku towarowego oraz marki firmy. Firma macierzysta tworzy z reguły sieć franczyzową, składającą się z wielu franczyzobiorców, którzy działają pod szyldem franczyzodawcy. Franczyzodawca poszukuje franczyzobiorców spełniających określone przez niego warunki. Z reguły istotna jest znajomość rynku przez franczyzobiorcę, znajomość praw i regulacji dotyczących możliwości inwestowania na rynku lokalnym, kontakty z potencjalnymi nabywcami oraz gotowość do podporządkowania się oraz akceptacja zasad narzuconych przez franczyzodawcę. Jedna ze słynniejszych sieci franczyzowych na świecie (firma McDonalds) przez wiele lat jako jeden z wymogów dla nowego franczyzobiorcy stawiała konieczność posiadania doświadczenia w pracy w jednej z istniejących już restauracji. Firma macierzysta udziela franczyzobiorcy wszechstronnej pomocy finansowej, handlowej oraz technicznej. Z drugiej jednak strony franczyzodawca kontroluje przestrzeganie narzuconych zasad oraz utrzymanie określonych standardów jakościowych. Kontroli podlegają często także sprawozdania finansowe franczyzobiorcy.

Franczyzobiorca jest to podmiot gospodarczy, który prowadzi działalność gospodarczą pod szyldem cudzej, znanej marki na określonych zasadach i za określoną opłatą. Franczyzobiorca zobowiązany jest do stosowania się do zasad narzuconych przez franczyzodawcę oraz do podporządkowania się firmie macierzystej. Franczyzobiorca jest odpowiedzialny za zobowiązania finansowe związane z utrzymaniem i prowadzeniem działalności gospodarczej zgodnie z wymogami franczyzodawcy. Co więcej zobowiązuje się on do utrzymania ustalonych standardów jakości oraz do prowadzenia księgowości według określonych przez firmę macierzystą zasad jak i regularnego przekazywania sprawozdań finansowych do franczyzodawcy w celu ich kontroli. Formy funkcjonowania franchisingu : Franchising handlowy (dystrybucyjny) polega na udzieleniu franczyzobiorcy prawa do dystrybucji i/lub sprzedaży towarów lub usług należących do firmy macierzystej. Franczyzodawca z reguły przeprowadza odpowiednie szkolenia franczyzobiorcy oraz dostarcza towary. Franchising produkcyjny polega na udzieleniu franczyzobiorcy, którym w tym przypadku jest niezależne przedsiębiorstwo, prawa wyprodukowania określonej ilości wyrobów przez ustalony czas. Franczyzobiorca musi przestrzegać konkretnego procesu technologicznego, dostarczać towary i usługi o odpowiednim standardzie oraz w ustalonych opakowaniach.

Rodzaje franczyzy : • Indywidualny - franczyzodawca zawiera umowę z kilkoma franczyzobiorcami. • Sieciowy - po stronie franczyzobiorców występuje wiele podmiotów. • Subordynacyjny - sam franczyzodawca nie prowadzi placówki, posiada tylko koncepcję. Jest ona rozwijana przez franczyzobiorców. • Partnerski - franczyzodawca część placówek prowadzi sam a resztę prowadzą franczyzobiorcy. • Master franchising - franczyzodawca w umowie upoważnia franczyzobiorcę do działalności, dając mu przy tym wyłączność. Zaś franczyzobiorca może działać poprzez swoich sub-franczyzobiorców. Powstały tu schemat cechuje się dwustronnością. Zalety franchisingu : Franchising jest korzystny dla franczyzobiorcy, jako ponieważ : W znacznym stopniu ułatwia on rozpoczęcie działalności ograniczając początkowe koszty związane z marketingiem, inwestycjami oraz bieżącym finansowaniem działalności. Franczyzobiorca, korzysta z renomy i popularności firmy macierzystej, dzięki czemu nie musi on ponosić dodatkowych wydatków związanych z promocją i reklamą. Renoma franczyzodawcy poprawia wiarygodność kredytową w bankach oraz wpływa także na pozycję w negocjacjach handlowych z kontrahentami. Koszty prowadzenia działalności na zasadzie franchisingu są również ograniczone dzięki możliwości uzyskania pomocy finansowej od franczyzodawcy w kosztach inwestycji, a także poprzez opóźnione terminy płatności w finansowaniu majątku obrotowego. Sprzęt niezbędny do prowadzenia działalności gospodarczej a także elementy wyposażenia lokalu są często dzierżawione przez franczyzobiorcę. Są one dalej własnością franczyzodawcy, co także wpływa na zmniejszenie kosztów działalności. Ryzyko związane z nieosiągnięciem sukcesu rynkowego jest w przypadku franchisingu znacznie ograniczone, a co za tym idzie zwrot inwestycji jest niemal gwarantowany, co zapewnia swoiste poczucie bezpieczeństwa dla franczyzobiorcy.

Wady franchisingu : Jednym z ważniejszych minusów franchisingu jest utrata samodzielności przez franczyzobiorcę, który jest całkowicie podporządkowany i uzależniony od firmy macierzystej: Franczyzobiorca nie może sprzedać prowadzonej franczyzy bez zgody firmy macierzystej. W umowie franczyzowej franczyzodawca często zastrzega sobie, że franczyzobiorca nie może działać na własny rachunek w branżach, w których działała franczyza na określonym terytorium i przez określony czas po ustaniu lub rozwiązaniu umowy franczyzowej. Działalność franczyzy podlega także ciągłej kontroli finansowej oraz kontroli dotyczącej spełnianych procedur i zasad stawianych przez franczyzodawcę. Opłaty należne firmie macierzystej mogą być obciążeniem dla franczyzobiorcy, szczególnie w sytuacji, gdy jego działalność ma mniejszą skalę niż przeciętna w danej sieci.

Cechy franczyzy : Istota systemu polega na tym, że franczyzodawca nadaje swoim poszczególnym franczyzobiorcom prawo oraz nakłada na nich obowiązek prowadzenia działalności zgodnie z jego koncepcją. W ramach umowy sporządzonej na piśmie oraz w zamian za bezpośrednie lub pośrednie świadczenia finansowe uprawnienie to upoważnia indywidualnego franczyzobiorcę do korzystania z nazwy handlowej franczyzodawcy, jego znaku towarowego lub usługowego, metod prowadzenia działalności gospodarczej, wiedzy technicznej, systemów postępowania i innych praw własności intelektualnej lub przemysłowej, a także do korzystania ze stałej pomocy handlowej i technicznej franczyzodawcy.

Opłaty Wśród obowiązku franczyzobiorcy jest konieczność ponoszenia opłat na rzecz franczyzodawcy. Opłata podstawowa uiszczana jest za przyłączenie już istniejącego punktu do sieci franczyzodawcy. W związku z działalnością bieżącą, franczyzobiorca wnosi opłaty bieżące. Są nimi części z zysku, którym dzieli się z franczyzodawcą. Ponadto ponoszone są opłaty dodatkowe.