XX- lecie między wojenne

1. Nazwa i ramy czasowe epoki: XX-lecie między wojenne- to jeden z krótszych okresów w historii literatury, którego początek i koniec wyznaczały dwa ważne wydarzenia historyczne- koniec I wojny światowej i odzyskanie przez Polskę niepodległości po 123 latach niewoli w 1918 roku oraz wybuch II wojny światowej i początek okupacji kraju w 1939 roku.

2. Ważne wydarzenia historyczne w XX-leciu międzywojennym: 1918r.- koniec I wojny światowej i odzyskanie przez Polskę niepodległości 1918r.- skandal literacki- „wojna o wiosnę” 1922r.- powstanie ZSRR 1929-1933- wielki kryzys gospodarczy w USA i Europie 1933r.- dojść Hitlera do władzy 1938r.- Anschluss Austrii- włączenie Austrii do Niemiec 1939r.- agresja Niemiec na Polskę

3. Charakterystyka epoki: Jest to epoka różnorodna, dynamiczna, bogata w wydarzenia historyczne, literackie, filozoficzne i artystyczne. Nastąpił gwałtowny rozwój nauki i techniki. Osiągnięcia spowodowały, że człowiek poczuł się zagubiony we wszechświecie, niepewny i samotny, jednocześnie ogarniał go wielki optymizm. Ogromna radość usprawniły rozwój przemysłu, elektryfikacja, telefonizacja, odkrycie penicyliny i gazów bojowych, możliwość podróżowania samolotem, automobilem. W sztuce królowała awangarda, nowatorskie pomysły oraz formy powieści, a także eksperymenty poezji.

4. Prądy filozoficzne: a) behawioryzm- pochodzi od słowa behawior- zachowanie, postępowanie. Nurt ten oznacza, że człowieka może poznać przez obserwacje jego zachowanie, czyli od „zewnątrz”, obserwując i opisując jego czyny, śledząc postępowanie, lecz nie wnikając w psychikę i przeżycia wewnętrzne (gdyż nie można ich obiektywnie sprawdzić). Twórcą jest John Watson. Reprezentatywna dla tego nurtu jest proza dialogu, proza Ernesta Hemingway’a, w Polsce Tadeusza Borowskiego i Marka Płaski. b) freudyzm- psychoanaliza. Pochodzi od nazwiska twórcy kierunku Freuda. Freudyzm oznacza oszukiwanie praw o człowieku i inspiracji dla twórczości w sferach nieświadomości ludzkiej. Pojawia się wówczas nowa dziedzina nauki- psychologia. c) egzystencjalizm- nurt, który zakłada, że tylko fakt egzystencji istnienia jest pewny, wszystko poza tym wątpliwe. Człowiek jest wolny, ale samotny i zagubiony w przestrzeni kosmicznej, przeżywa lęki przed życiem, przed śmiercią, przed nieszczęściem. Towarzyszy mu ciągłe poczucie zagrożenia, trwoga, samotność. Życie takiego człowieka staje się absurdem. Człowiek dochodzi do wniosku, że egzystuje oddzielenie, nie może poznać prawdy o drugim człowieku. Proza egzystencjalistów to dzieła: Kierkegaarda, Heideggera, Jeana Paula Sartre’a, Ernesta Camus [czyt. Cami]. W Poslce utwory Zbigniewa Herberta i Haliny Poświatowskiej. d) katastrofizm- nurt zakłada, że wszystkie kultury przeżywają narodziny, rozwój i upadek. Dominuje przekonanie o powszechnym kryzysie, złamaniu dotychczasowych systemów wartości. Katastrofizm nasilił się w okresie międzywojennym, kiedy to zagrożenie wybuchem II wojny światowej stawało się bardziej realne. Przedstawicielami są: Oswald Spengler, w Polsce Czesław Miłosz. e) pragmatyzm- nurt w tradycji filozoficznej, który w znaczący sposób wpłynął na stosunek XX-wiecznych indywidualistów do zagadnień znaczenia i prawdy. Dominuje przeświadczenie o praktycznym sensie sztuki, nauki.

5. Kierunki w poezji: a) ekspresjonizm- rozwinął się w Niemczech w Młodej Polsce, nadal aktualny. Ekspresja to wyróżnienie i uzewnętrznienie tego co głęboko siedzi we wnętrzu człowieka. Pochodzi od obrazu Muncha „Krzyk”. b) futuryzm- pojęcie pochodzi od słowa futures- przyszłość. Twórcą kierunku jest Marinetti. Hasło futurystów to: ryczący automobil jest piękniejszy niż Nike z Samotraki. Nurt nałożył całkowite odcięcie od przeszłość. Tematami futurystów jest cywilizacja miast i technika. Przedstawicielami futuryzmu polskiego byli Tytus Czyżewski, Bruno Jasieński, Aleksander Wat i Arnold Stern. Futuryści głosili, że: wojna to jedyna higiena świata profesorowie, archeolodzy i muzea to gangrena tego świata c) dadaizm- skrajny kierunek w awangardzie poetyckiej. Wyraża bunt przeciwko światu i systemom. Rozwinął się głównie w Szwajcarii. Był wyrazem totalnej negacji. Inicjatorem kierunku był Tristan. Zakładał, że: totalna anarchia i nihilizm, odrzucenie wszelkich wartości, norm, tradycji idea absolutnej wolności posługiwanie się „czarnym humorem” w opisywaniu świata Zasadą twórczości jest bezsens, naiwność i fascynacja prymitywizmem, spontanicznością. Nazwa kierunku pochodzi od zabawki niemowlęcej „Dada”. Poematy „Dada” składają się z przypadkowo złożonych sylab lub słów: „wrzuć słowa do kapelusza, wymieszaj i wyjmij w byle jakiej kolejności. Oto poemat „Dada”.” W poezji szybko przeminął natomiast jest trwałym śladem w sztukach plastycznych. Jest to sztuka coulage (kolarzu). d) surrealizm (nadrealizm)- kierunek pozwalał eksponować sen, wizje, czyli obrazu spod świadomości. Zakłada pochwałę wolności, odrzucenie realizmu i racjonalizmu. Ekspresja wyobraźni uwolnionej od zasad logiki, negowanie dotychczasowych kategorii czasu, przestrzeni, rzeczywistości. W malarstwie przedstawicielem jest Salwador Dali. Malował senne wizje, halucynacje, postaci o monstrualnych kształtach, przedmioty odkształcające się w marzeniach sennych np. obraz pt. trwałość pamięci- zegary, które przypominają zwiędłe liście. e) neoklasycyzm- kierunek-kontynuacja założeń symbolizmu i klasycyzmu. Szczególnie rozwinął się we Francji i ZSRR. Zakłada powrót do tradycji literackich i eksponowanie problematyki monarchicznej, religijnej i filozoficznej. f) kubizm- abstrakcjonizm. Artyści przedstawiają świat, kształty, ludzi za pomocą figur geometrycznych. Nazwa pochodzi od słowa kub-kostka. Przedstawicielem jest Picasso. Popularne dzieła to: Panny z Awinionu.