Prawo do nauki

„Prawo do nauki należy do podstawowych praw jednostki we współczesnym społeczeństwie. Prawo to musi być postrzegane zarówno w kategoriach dobra i wartości indywidualnej, jak i ważnego, podstawowego dobra społecznego. Urzeczywistnienie prawa do nauki jest nie tyle jakimś szczególnym przywilejem współczesnego człowieka, ale stanowi nieodzowny warunek rozwoju społeczeństwa i jednocześnie pełnego uczestnictwa jednostki w życiu społecznym. Powszechne kształcenia stało się najważniejszym motorem rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego we współczesnym świecie. Do największych osiągnięć drugiej połowy dwudziestego wieku zalicza się w Europie powszechność kształcenia na poziomie średnim i wyższym, wyrażającym się stale rosnący, stopniem skolaryzacji.” 1 Konstytucja RP stanowi: art. 70;1. Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa. 3. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Art. 53:3. Rodzice maja prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. W artykule 2 Protokołu nr 1 Konwencji Europejskiej stwierdza się: Nikt nie może być pozbawiony prawa do nauki, Wykonując swoje funkcje w dziedzinie wychowania i nauczania, Państwo uznaje prawo rodziców do zapewnienia tego wychowania i nauczania zgodnie z własnymi przekonaniami religijnymi i filozoficznymi. W sformułowaniu prawa do nauki w Konwencji Europejskiej spojono trzy elementy:

1. wolność negatywną w korzystaniu z możliwości kształcenia zapewnianych przez państwo – jest to zasada ogólna oraz dwie reguły interpretacyjne: 2) swobodę państwa w określaniu celów, form i zakresu kształcenia, 3) poszanowanie przekonań rodziców w odniesieniu do wychowania i nauczania ich dzieci. 2 Przez prawo do nauki należy rozumieć samoistne, klasyczne prawo socjalne, o charakterze podmiotowym, tworzącym po stronie jednostki roszczenie wobec aparatu państwowego o dostęp do narzędzi umożliwiających pobieranie nauki. 3 Na jego treść składają się: możliwość zdobywania wiedzy, kształcenia prowadzonego w zorganizowanych formach, w sposób regularny i ciągły obejmującego najpierw kanon podstawowy wiadomości ogólnych, a następnie umożliwiającego uzyskanie pogłębionej specjalistycznej wiedzy , kończonego uzyskaniem odpowiednich świadectw. Istotnym elementem prawa do nauki jest wolność wyboru rodzaju i typu szkoły oraz formuły edukacji( tryb dzienny, zaoczny, eksternistyczny). Ciężar ponoszenia kosztów kształcenia w szkołach publicznych ponosi państwo. Szkoły prywatne mogą pobierać opłaty za naukę. Gwarancja bezpłatnej nauki w publicznej szkole wyższej nie jest absolutna i nieograniczona, beneficjantami tego prawa są tylko te osoby, które spełniają dodatkowe obiektywne i jednoznacznie określone przesłanki przyjęte w procedurze rekrutacyjnej. 4 Powszechność dostępu do nauki oznacza, że każdy to wyrazi taką chęć, będzie miał zapewnioną możliwość kształcenia się w szkole powszechnej. Natomiast równość oznacza, „że każdy musi mieć jednakową szansę podjęcia nauki w szkole każdego szczebla i każdego typu, a zakazane są wszelkie zróżnicowania o dyskryminacyjnym charakterze. Prawo zakładania szkół publicznych umożliwia pełne wykonanie dwóch praw (wolności) z zakresu praw wolności socjalnych, ekonomicznych i kulturalnych. Mianowicie pozwala ono na pełną realizacje prawa do nauki, umożliwia realizację wolności działalności gospodarczej. Szkoła niepubliczna może być instytucją, która będzie nastawiona na zysk i która obok celów edukacyjnych będzie stawiała określone cele gospodarcze. Szkoły takie mogą być zakładane na każdym szczeblu edukacji. 5 Zasada autonomii szkół wyższych obejmuję zarówno szkoły publiczne jak i niepubliczne. Prze zasadę autonomię szkół wyższych należy rozumieć konstytucyjnie chronioną sferę wolności prowadzenia badań naukowych i kształcenia, w ramach obowiązującego porządku prawnego. Oznacza to, iż konstytucja zakłada istnienie aktów wewnętrznych tych uczelni i że uczelnie regulują tymi aktami zakładowymi, zgodnymi z prawem- prawa i obowiązki studentów. Na autonomię szkół wyższych składa się prawo do określania treści i formy nauczania, prawo do ustalenia tematyki, metod i zakresu badań naukowych, prawo do samodzielnego i niezależnego ustanowienia swoich władz, prawo do stanowienia swojego własnego prawa w tym określania własnego ustroju 6

1 Wolności i prawa człowieka w konstytucji Rzeczpospolitej Polski, red. M. Chmaja, Zakamycze 2006, s. 213-214 2 Praw naturalne – prawa człowieka – wymiar sprawiedliwości. Polacy wobec Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Toruń 2000, s. 284. 3 J. Mikosz, Prawo do nauki [w:] Prawa człowieka. Model prawny, Warszawa 2001, s. 979. 4 M. Chmaja, tamże, s. 214-216 5 M. Chmaja, tamże, s. 217-218. 6 M. Chmaja, tamże, s. 219.