Fair play to sport. Ta fundamentalna cnota sportu skupia sobie wartości takie jak: powściągliwość, umiar i ogłada cywilizacyjna. Rozpoczynając rozważania na temat czystej gry, należy sięgnąć do jej korzeni, które znajdują się w Starożytnej Grecji. Najstarszym przejawem proto-greckiej etyki sportowej jest sławny fresk z miasta Akroteri na wyspie Sanotorin. Tematem fresku jest walka na pięści dwóch chłopców. Obaj pięściarze z Akroteri mają na biodrach zawiązaną wstążkę. „W moim przekonaniu wstążka ta wyznacza granicę, poniżej której nie wolno uderzać i jest moim zdaniem pierwszym znanym ograniczeniem pola walki sportowej, które po wiekach zyska etyczną a zarazem językową konotację: nie uderzaj poniżej pasa. ”( Żukowscy R., Z.; 2010, s.14) Nie da się ukryć, że z interpretacji fresku wynika, iż zasady etyczne sportu, na których bazuje fair play, sięgają antycznej Grecji. „Antyczna Grecja nie znała pojęcia fair play w naszym rozumieniu.” (Żukowscy R., Z.; 2010, s.25) Zachowanie etyczne, które stanowi główną przesłankę czystej gry, zawierało się w obrębie kilku ogólniejszych pojęć. Wyrazem starożytnego fair play było przede wszystkim pojęcie cnoty - arête. „Początkowo oznaczało ono siłę i zręczność wojownika na polu walki oraz jego heroiczne męstwo wobec przeciwnika. Te same zalety mogły jednakże wyrazić się także w walce sportowej”.(Nowocień J., 2001, str.61) Dodatkowo, korzenie fair play wywodzą się także z prawa do startu w igrzyskach olimpijskich, którego nie posiadały osoby naruszające ekecherie - pokój boży. Prawo nie dotyczyło również sędziów igrzysk. Struktura społeczna w Starożytnej Grecji oraz podział klasowy przyczynił się do tego, że ze startu w igrzyskach wyłączeni byli niewolnicy stanowiący ostatnią warstwę społeczeństwa. ”Ich ewentualny udział w zawodach według Greków, obniżałby tylko poziom widowiska sportowego oraz uczciwość walki. Przed każdymi ważnymi zawodami startujący składali przysięgę przed posągiem Zeusa Horkiosa – strzegącego przysięgi. Zobowiązywali się do przestrzegania etyki w czasie rywalizacji.”(Omianowski M., 2008, str.3) Za niedotrzymanie przysięgi nakładano wysokie kary grzywny.
Najstarsze podstawy zasady etyki wywodzą się z cywilizacji celtyckiej ludności Irlandii i Brytanii- Goidelów oraz Brytów. Pierwsze określenia bliskie fair play użyte zostały w najstarszym poemacie epickim Irlandii „Tain bó cuailnge”. Bohater książki toczy walkę z wrogiem, który dominuje w walce. Zdaniem bohatera taki stan rzeczy wynika z nieprzestrzegania przez wroga zasady fír fer – czystego, szlachetnego postępowania. Uznaje się, że celtycka tradycja wytworzyła podstawowe zasady koncepcji fair play, „[…]dając mu zarazem celtycki kształt językowy fír fer, który przez około 1,5 tysiąca lat funkcjonował w kulturze gaelickiej i walijskiej i współistniał tam z innymi podobnymi wyrażeniami[…]”(Lipoński W., 1996, str. 56) Nawiązanie do staroceltyckiego fír fer, może oznaczać, że współczesne fair play znajduje swoje korzenie znacznie głębiej niż na pozór się to wydaje. Jest to tylko hipoteza, która w żaden sposób nie została potwierdzona badaniami. „[…] w starożytnych i tradycyjnych społeczeństwach fair play istniało tylko w formie partykularystycznej. Co więcej, jeśli spojrzy się głębiej, to okaże się, że fair play niekoniecznie oznacza jednolitą postawę, że przywołuje różnorodne motywacje.” ( Nowocień J., 2001, str.62) Zupełnie nowym okresem dla kluczowego terminu – fair play, była epoka elżbietańska. To właśnie na okres elżbietański przypada pojawienie się terminu, który w ciągu kolejnych lat rozpowszechni się na całym świecie i stanie się, obok sportsmanship, jednym z dwóch podstawowych pojęć określających moralny charakter sportu. Termin fair play pojawia się po raz pierwszy w dwóch dziełach. Pierwsze z nich to dzieło wybitnego Williama Szekspira „Życie i śmierć króla Jana”, drugie to traktat Jamesa Balmforda o grze w karty- „Krótki i jasny dialog dotyczący bezprawności gier i kart”. Oba utwory nie dotyczą bezpośrednio tematyki sportowej. Szekspir używa pojęcia fair play w odniesieniu do etyki rycerskiej i zachowania się na polu bitwy podczas pełnienia misji poselskiej. Tematyka poruszana przez Balmforda, bliższa jest tematyce sportowej, gdyż stanowi o grze w karty. W tym przypadku regułą fair play wyraża się przede wszystkim przez uczciwość względem przeciwnika, który nie jest nieprzyjacielem z placu broni, ale jest współzawodnikiem w bezkrwawym pojedynku karcianym. Nie da się do końca określić, który z tekstów bardziej przystaje do współczesnego zastosowania reguły „ […]z jednej strony mamy prestiż wielkiego dramaturga, który zapewnia wyjątkową, nobliwą etymologię pojęcia fair play, związanego przecież z kulturą rycerską, mającą znaczny wpływ na etykę sportu; z drugiej widzimy raczej trzeciorzędnego angielskiego moralistę, autora traktatu bez większego znaczenia dla historii kultury, który jednak używa pojęcia fair play przez ‘sportowy’ charakter gry w karty, bliższego bezpośredniej etyki nowożytnego sportu.”(Żukowscy R., Z.; 2010, str. 22) w tym przypadku, ani ranga twórcy, ani tematyka dzieła, nie mogą przesądzić, które dzieło należy uznać za wiodące, jeśli chodzi o użycie terminu. To właśnie Anglii zawdzięcza się nadanie ideałom odpowiedniej nazwy, która po upływie stuleci rozpowszechniła się na całej kuli ziemskiej, wchłaniając wszelkie wartości etyczne i moralne. Pojawienie się terminu fair play datuje się na około 1590 rok, mimo tak odległego okresu czasu, to w kolejnych latach nie był aż tak powszechnie używany. Dopiero na początku XIX wieku odnajdujemy termin fair play w „Redgaunlet” Waltera Scotta. Kolejne dzieło, w którym został użyty termin, jest to „Nieznany dla historii” Charlotte Mary Yonge. Powyższe przykłady dowodzą, że dawne pojmowanie terminu fair play jest dalekie od sportu i współczesnej definicji. Sięgając do najstarszych źródeł tematycznych, w tym najstarszego w świecie słownika sportu czy też roczników najstarszego czasopisma sportowego, nie odnotowuje się pojawienia terminu fair play. Przełomowym momentem, dla upowszechnienia się terminu, było przejście od górnolotnych terminów z literatury do ludowego pojęcia zasady fair play. Po raz pierwszy użycie tego terminu w tekście ludowym odnajdujemy w angielskiej balladzie, pochodzącej z XIX wieku pt. „Czarny Węgielek i Szaropiękniś”. Nie ma dokładnej daty powstania tego tekstu, gdyż jest ona do końca nieznana. Rzeczą oczywistą jest, że stosowanie terminu fair play stało się bardzo popularne w Anglii do tego stopnia, że Anglicy używali tego pojęcia w odniesieniu do sportu oraz życia codziennego. Powszechnie stosowano termin fair play w różnych tekstach literackich oraz popularnonaukowych. Mimo tak fascynującej transformacji, fair play nie jest jedynym określeniem na zbiór zasad moralnych, które należy stosować podczas rywalizacji sportowej. W XIX wieku umacnia się ekwiwalent terminu fair play – pojęcie sportsmanship. Sportsmanship jest to zachowanie sportowe, które swą etymologią sięga wcześniejszego wieku. Po raz pierwszy, termin, można odnaleźć w powieści „Tom Jones” Henryego Fieldinga. W tym przypadku ekwiwalent fair play dotyczy bardziej sfery cielesnej niż duchowej: „ Zarekomendował wielce sam […] skokami przez pięć przeszkód i przez inne dokonania sztuki sportowej (sportsmanship)” Wiele lat musiało upłynąć, by po raz kolejny pojawiło się pojęcie sportsmanship. Dokonuje się to w czasopiśmie „Outing” z 1897 roku, w którym podczas rozważań nad wioślarzami ma miejsce rozgraniczenie umiejętności technicznych od sportsmanship, czyli zachowania sportowego. Kolejne sprecyzowanie terminu znajduje się we współczesnym już słowniku – „ A New English Dictionary”, gdzie hasło sportsmanship sformułowane jest jako dokonanie sportowca, umiejętność lub wiedza w zakresie zachowania charakterystycznego lub godnego sportowca. Najlepsza definicja sportsmanship została stworzona przez Amerykan, a dokładniej przez Charlesa W. Kenndyego w 1931 roku. Wychodzi ona poza tematykę sportu precyzując, iż cechy szlachetnego zachowania nabyte w sporcie powinny obowiązywać także, a może nawet przede wszystkim, poza nim. Autor sformułował to w sławnej broszurze „Sports and Sportsmanship”, która głosi : „ Gdy opuszczasz boisko dla osiągania celów życia, zabierasz z sobą tę samą odpowiedzialność spoczywającą na tobie, a w jeszcze większym stopniu, odpowiedzialność walki w tym samym duchu w przypadku, jaki reprezentujesz. Spotkasz ostrą i czasami nieuczciwą opozycję […]. Zetkniesz się z przegraną, ale musisz pamiętać, że wielkie zwycięstwo, z którego nigdy nie będziesz ograbiony to zdolność, by powiedzieć sobie, gdy już jest po wyścigu, a walka zakończona, że sztandar pod którym walczyłeś był flagą promieniującą zasadami sportowego zachowania (sportsmanship), flagą nigdy nie zwiniętą ani opuszczoną w dół, ani gdy zwyciężasz ani gdy przegrywasz.”