Wraz z trzecim, a zarazem ostatnim rozbiorem Polski, Polacy stanęli przed ogromnym wyzwaniem, które wymagało od nich poświęcenia, cierpliwości i odwagi. Ci, którzy żyli w okresie niewoli narodowej, doskonale zdawali sobie sprawę z tego, jak ciężka jest sytuacja kraju. Ponadto mieli świadomość tego, iż to właśnie od ich postawy zależą dalsze losy państwa. I chociaż wszyscy dążyli do tego samego, pragnąć wolnej Polski, prezentowali niekiedy odmienne stanowiska wobec niewoli narodowej, czego dowodem są dzieła polskich twórców, które powstały w okresie zaborów ku pokrzepieniu serc, by wskazywać odpowiednią drogę do niepodległości. Należy podkreślić, iż na poglądy, jak i idee wyzwoleńcze ogromny wpływ miały ówczesne wydarzenia, a szczególnie powstania, które kończyły się klęską. Niektórzy traktowali je jako motywację, a inni poddawali się bezradnie. Tak właśnie było w przypadku bohaterów utworu Juliusza Słowackiego pt. „Kordian”, w którym główny bohater poczuwa się do ratowania sytuacji kraju i pragnie przyczynić się do uwolnienia go spod jarzma zaborców. W wyniku wielu życiowych rozczarowań przewartościowuje swoje życie i odkrywa jego prawdziwy sens, dlatego też powróciwszy z wycieczki po Europie, postanawia zorganizować zamach na życie cara Mikołaja I. Jako Podchorąży próbuje namówić pozostałych spiskowców do podjęcia natychmiastowych działań, kierując się dobrem narodu. Działa w myśl zasady: „Wszystko dla ojczyzny – nic dla mnie”, gdyż jest gotowy poświęcić nawet własne życie. Aczkolwiek jego pomysł nie zostaje zaakceptowany, ponieważ sprzeciwiają mu się Prezes i ksiądz, którzy w utworze są odzwierciedleniem postawy dojrzalszych i starszych obywateli. Autor przedstawia ich jako postacie, które nie wykazują woli walki i wychowują młodzież, wpajając im zasady carskiej niewoli, co osłabia świadomość narodową kolejnych pokoleń. Z kolei Kordian jest przedstawicielem tych, którzy pomimo porażek pragnęli walczyć o wolność i nie poddawali się, wierząc w słuszność własnych idei. Polacy zatem dzielili się na tych, którzy byli gotowi do działania, jak i na tych, którzy uważali, iż nie należy narażać się carowi. Różne postawy Polaków wobec niewoli narodowej zostały przedstawione także w dziele Adama Mickiewicza pt. „Dziady cz. III”, gdzie jedną z ważniejszych scen jest „Salon warszawski”, podczas którego Piotr Wysocki wypowiada słowa: „Nasz naród jak lawa, Z wierzchu zimna i twarda, sucha i plugawa, Lecz wewnętrznego ognia sto lat nie wyziębi; Plwajmy na tę skorupę i zstąpmy do głębi. ” Tym samym właśnie dokonał wyraźnego podziału polskiego społeczeństwa na tych, którzy są chętni do działania, jak i na tych, którzy biernie obserwują to, co się dzieje, nie wykazując głębszych uczuć. Tą negatywną zbiorowością jest arystokracja, która nie ma nic przeciwko rządom Rosji, a wręcz zachwala wspaniałe bale organizowane przez rosyjskiego namiestnika Nowosilcowa, podczas których zawsze jest wspaniała zabawa. Siedząc przy stoliku, przedstawiciele elity narzekali na romantyczne idee, uznając je za niegodne uwagi i wręcz obraźliwe. Polska szlachta tak naprawdę obojętnie odnosiła się do sytuacji politycznej, ponieważ liczyły się dla niej głównie wygody i przywileje, a Rosja dbała o to, by ich nie brakowało, dzięki czemu zyskała sobie przychylność arystokracji. Zachowywali się jak egoiści, ponieważ myśleli o rozrywkach i przyjemnościach, kiedy w tym samym czasie ktoś ginął w obronie ukochanej ojczyzny. Spędzali beztrosko czas, popijali herbatę i bawili się, nie przejmując się tragiczną sytuacją kraju. Absolutnym przeciwieństwem był „wewnętrzny ogień”, czyli romantycy, którzy nie siedzieli przy stolikach, a stali przy drzwiach, pokazując, że są gotowi do szybkiego podjęcia walki. To głównie młodzież, która wykazywała cechy godne patriotów, dla których najważniejsze jest dobre ojczyzny. Byli mniej zamożni, lecz bogaci sercem, którym szczerze kochali Polskę. W przeciwieństwie do arystokracji nie byli zadowoleniu z rządów zaborców i stanowczo się im sprzeciwiali, gdyż to przez nich więziono niewinnych ludzi, którzy tak naprawdę nie wiedzieli, za co są skazani. I choć ich los nie był szczęśliwy, to z dumą i honorem ponosili konsekwencje swoich czynów. Nie wyobrażali sobie tego, by zrzec się tożsamości narodowej, chociaż wiedzieli, że oznacza to dla nich śmierć. Mimo to poświęcili najlepsze lata swojego życia na walkę z bezwzględnymi zaborcami, potępiając bierną postawę. Czy my dziś bylibyśmy do tego zdolni? Czy odważylibyśmy się wystąpić z szeregu? Utwory stworzone w epoce romantyzmu miały za zadanie motywować i zachęcać do podejmowania działań, które doprowadzą do wyzwolenia narodu. Dlatego autorzy dopuszczali się krytyki zachowań społeczeństwa, by wskazać odpowiednią drogę. Piętnowali negatywne cechy i jednocześnie przedstawiali bohaterów, których należy naśladować ze względu na patriotyzm i odwagę oraz determinację w działaniu. Postawy Polaków wobec niewoli narodu były dość różne, a nawet i skrajne. Poeci pragnęli zespolenia się ludności, która powinna zjednoczyć się dla dobra ojczyzny.