Ballada ta została uznana za wyraz artystycznych i ideowych przekonań autora. Romantyczność jest wręcz modelowym przykładem ballady jako gatunku literackiego: fabuła jest tu wyrazista, narrator obecny, bohaterowie jasno określeni. Cały utwór epatuje wręcz tajemniczością, niesamowitością, a nawet grozą. Romantyczność została uznana za utwór programowy polskiego Romantyzmu przede wszystkim ze względu na swoją treść. Stanowi ona bowiem zapowiedź tematów i problemów, jakie od tej pory na stałe zadomowią się w literaturze epoki i zdecydowanie ją zdominują. Można uznać, że Romantyczność stała się poniekąd drogowskazem literackim, ideowym i normatywnym dla całych rzesz romantyków. Utwór bardzo mocno związany jest z ludowymi wierzeniami i fantastyką. Jest to bowiem opowiedziana pokrótce historia, która ma swe korzenie w podaniach na temat wierzeń prostego, wiejskiego ludu. Całość wyraźnie dzieli się na dwie części. Pierwsza z nich to krótkie opowiadanie o obłąkanej wiejskiej dziewczynie, Karusi, która przed laty straciła ukochanego, natomiast część drugą stanowi polemika narratora Z którego zdaniem zgadza się Mickiewicz) ze starcem, czyli klasykiem odrzucającym wszystko to, czego nie da się dowieść rozumowo i naukowo uzasadnić. Karusia po śmierci narzeczonego, Jasia, popadła w obłęd. Błąka się teraz wśród ludzi, szukając ukochanego i głęboko wierząc, że zmarły ciągle jest przy niej, że wystarczy tylko wyciągnąć rękę, aby go dotknąć. Karusia widzi swego kochanka obok siebie, rozmawia z nim, śmieje się do niego i płacze. Wiara Karusi w to, że Jaś ją kocha nawet po śmierci, że choć umarł i przestał należeć do ziemskiego świata, nadal może być z nią, jest niezwykle istotna dla ludowego przekonania o związku między dwoma światami. Jest to wiara w to, że pomiędzy światem zmarłych a światem ludzi żywych istnieje łącznośc, że te dwa światy przenikają się wzajemnie, współistnieją. Tak więc duchy mogą kontaktować się z żywymi, wierzy w to prosta wiejska dziewczyna, wierzy w to cały prosty lud. Poeta podziela tę wiarę mówiąc : „ I ja to słyszę, i ja tak wierzę”. Obłęd Karusi jest bardzo ważną cechą tej bohaterki romantycznej, ponieważ romantycy uważali obłąkanych ludzi za posiadających szczególną zdolność widzenia tego, co dla zwykłego śmiertelnika było niedostrzegalne. Drugą część ballady zapowiada pojawienie się starca. Jest on symbolem klasyków, którzy do poezji romantycznej odnosili się drwiąco z widocznym lekceważeniem. Narrator, wyrażający poglądy samego Mickiewicza, podejmuje spór ze starcem, przeciwstawiając jego martwym prawdą żywe wierzenia prostych ludzi ( „Czucie i wiara silniej mówi ode mnie / Niż mędrca szkiełko i oko” ). Kończące utwór wezwanie „Miej serce i patrzaj w serce!” wyraża poglądy młodego Mickiewicza, jego sposób widzenia i rozumienie świata oraz otaczającej go rzeczywistości. Świat poznaje się nie przez zmysły, ale poprzez to, co jest ponadzmysłowe, nadnaturalne, dzięki uczuciu i duszy. Rozum i chłodna kalkulacja stają się tu bezradne, bezsilne. Romantyczność zawiera program literatury romantycznej, a w szczególności w poezji. Według Mickiewicza twórca powinien szukać fascynacji w podaniach i wierzeniach ludowych, głosić wyższość uczucia nad rozumem, szukać nowych, oryginalnych dróg artystycznego wyrazu.