Uzależnienie - nabyta silna potrzeba wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji. W praktyce określenie to posiada kilka znaczeń.

W języku potocznym termin “uzależnienie” jest stosowany głównie do osób, które nadużywają narkotyków, leków (lekomania), alkoholu, czy papierosów. W szerszym kontekście może odnosić się do wielu innych zachowań, np. gier hazardowych, oglądania telewizji, internetu, czy seksu. Są to uzależnienia często mniej znane i opisane, nie zawsze nawet określane w oficjalnych klasyfikacjach chorób, jako zaburzenie. Dlatego współczesna psychologia traktuje pojęcie uzależnienia szeroko i zakłada, że obejmuje ono także (…) inne wypadki, kiedy ludzie czują się zmuszeni angażować się w ryzykowne, “wymykające się spod kontroli” zachowania (…)

Substancje uzależniające

Grupa substancji, których nadużywanie prowadzi do uzależnienia fizjologicznego jest niewielka. Najważniejsze z nich to (w nawiasie nazwa choroby polegającej na uzależnieniu od danej substancji): • nikotyna – najpowszechniejsze uzależnienie fizjologiczne na świecie • alkohol etylowy • opioidy (heroina, morfina i inne) • barbiturany(pochodne kwasu barbiturowego) stosowane jako leki nasenne • niektóre steroidy(zwane niesłusznie sterydami) • benzodiazepiny (grupa leków psychotropowych)

Uzależnienie psychiczne znane też jako psychologiczne, to nabyta silna potrzeba stałego wykonywania jakiejś czynności lub zażywania jakiejś substancji, której niespełnienie jednak nie prowadzi do poważnych fizjologicznych następstw.

Jego cechy to:

• wzrost napędu związanego z poszukiwaniem środka uzależniającego • wzrost tolerancji na działanie środka (obniżenie efektu przyjemności, który on dostarcza) • kompulsywna konsumpcja środka kosztem swojego zdrowia oraz otoczenia • osłabienie woli • obsesja brania i natręctwa myślowe utrzymujące się i nawracające nawet po wieloletniej abstynencji • samooszukiwanie się usprawiedliwiające wykonywanie danej czynności (związane z psychologicznymi mechanizmami obronnymi) • fizyczne wyniszczenie, brak zainteresowania otoczeniem niezwiązanym ze środkiem i jego zdobywaniem

Zależność psychiczna to stan, w którym osoba dotknięta tą chorobą nie potrafi bez pomocy z zewnątrz przerwać zachowań kompulsywnych związanych ze zdobywaniem i konsumpcją. Nieleczona zależność psychiczna od substancji chemicznych prowadzi najczęściej do więzienia, szpitala psychiatrycznego, a w końcu i śmierci. Obecnie nie są znane skuteczne metody leczenia uzależnienia psychicznego od substancji chemicznych. Możliwe jest zatrzymanie kompulsywnych zachowań ale nie całkowite wyleczenie. Mimo mylącej nazwy, uzależnienie psychiczne ma swoje fizyczne (neurologiczne) podłoże i jest tak samo realne jak uzależnienie fizjologiczne z tą różnicą, że zmian które powoduje nie cofają się samoistnie, albo cofają się bardzo wolno w skali życia osobnika.

Alkoholizm - inaczej uzależnienie od alkoholu, toksykomania alkoholowa lub choroba alkoholowa. Spożywanie zazwyczaj dużych ilości alkoholu przez alkoholika jest spowodowane przymusem o charakterze psychicznym i somatycznym i nie podlega jego woli. Mechanizm powstawania uzależnienia nie jest do końca wyjaśniony, ale ma bezpośredni związek z nadużywaniem alkoholu. Jednym z kluczowych objawów w diagnozowaniu choroby alkoholowej, obok utraty kontroli nad ilością wypijanego alkoholu, są objawy abstynencyjne, zwane inaczej zespołem abstynencyjnym, zespołem ostrej abstynencji, syndromem abstynencyjnym, zespołem odstawienia alkoholu. Objawy abstynencyjne w standardowym przypadku trwają ok. 14 dni. Nie należy ich mylić z kacem. Z choroby alkoholowej nie można się wyleczyć. Nawet po wieloletniej abstynencji próby kontrolowanego picia często kończą się powrotem do nałogu. Fundamentalnym warunkiem zdrowienia jest abstynencja, wspomagana m.in. przez terapię uzależnień, udział w spotkaniach Anonimowych Alkoholików, przebudowę stylu życia na abstynencki, zdobywanie wiedzy z zakresu alkoholizmu i dziedzin pokrewnych. Proces zdrowienia z choroby alkoholowej jest niezwykle trudny i skomplikowany, uzależniony przede wszystkim od chęci i dobrej woli zainteresowanego. Około 70% pacjentów po terapiach nie osiąga trwałych efektów.

Narkomania - potoczne określenie odnoszące się do uzależnienia od substancji chemicznych wpływających na czynność mózgu. Narkomania charakteryzuje się: tzw. głodem narkotycznym przymusem zażywania środków odurzających chęcią zdobycia narkotyku za wszelką cenę i wszystkimi sposobami.

W zależności od stosowanego środka uzależniającego zastosowano podział na:

• morfinizm - uzależnienie od zażywania morfiny • kokainizm - uzależnienie od zażywania kokainy • heroinizm - uzależnienie od zażywania heroiny • alkoholizm - uzależnienie od zażywania alkoholu

Środki sprzyjające narkomanii

Nie wiemy, jaka jest przyczyna uzależnienia, ale z pewnością jest ono związane z właściwościami danego środka odurzającego. Także czas, dawki, środowisko i wiek, w którym zaczyna się kontakt z narkotykiem, mają swoje znaczenie. Istotne wydają się również czynniki genetyczne. Młodzież pochodząca z rodzin, gdzie występowało uzależnienie, wykazuje genetyczne predyspozycje w tym kierunku, tak jak inni mogą dziedziczną skłonność do cukrzycy, wysokiego ciśnienia, chorób serca i niektórych odmian raka. Współcześnie zmieniły się przyczyny i formy zażywania środków psychoaktywnych, wygląd zewnętrzny przestał być elementem identyfikującym subkulturę, której członkowie zażywają narkotyki. Zażywanie narkotyków przestało być przede wszystkim wyrazem kontestacji, buntu przeciw zakłamaniu i komformizmowi starszego pokolenia, staje się natomiast modą, formą spędzania wolnego czasu, zaspokojenia potrzeby przeżycia silnych wrażeń, czy też ucieczki od stresów i frustracji. Coraz większa liczba dzieci i młodzieży eksperymentuje z narkotykami i wypróbowuje ich działanie. Dzieci z natury są ciekawsze wszystkiego, co wydaje się mieć związek z dorosłością i ta ciekawość może je skłaniać do spróbowania działania środków psychoaktywnych. Próbowanie czy eksperymentowanie odbywa się najczęściej w okresie dorastania, a więc okresie przejściowym między dzieciństwem a dorosłością, który przypada na wiek 10-18 lat. Narkotyk potrafi wypełnić czas, zwłaszcza gdy odczuwa się nudę, potrafi stać się atrakcyjną przygodą. Dzieci oczekują natychmiastowej gratyfikacji i narkotyk potrafi tę potrzebę zaspokoić.

Zachowanie młodego człowieka, które powinno nas niepokoić…

Charakterystyczne dla narkomanów jest pomieszanie snu i stanu czuwania. Zasypiają przed świtem, wstają koło południa. Aktywni są nocą. Wtedy nie muszą się bać, że ktoś ich zaskoczy. Po zerwaniu z narkomanią przez długi okres cierpią na bezsenność i na ogół śpią w dzień. Męcząca bezsenność jest często powodem zażywania barbituranów i wchodzenia w kolejne narkomanie. U osoby, która zaczęła zażywać narkotyki, najpierw występują zauważalne zmiany w zachowaniu, zmuszani są do nielegalnego zdobywania pieniędzy, ze względu na swoją cenę, a narkoman najczęściej ich nie posiada. Charakterystyczną cechą jest to, że większość uczęszczających do szkoły nagle opuszcza się w nauce, konflikty z rodzicami są coraz częstsze. Proces przyzwyczajania się do narkotyku i odmiennego sposobu życia przebiega stopniowo, w ciągu tygodni, miesięcy, a nawet lat i dlatego trudno jest wyznaczyć dokładne granice stania się narkomanem.