Historia ogrodów

Ogród starożytny był geometryczny, o jasnej i prostej kompozycji, ze wszystkich stron otoczony zabudową. Z racji pełnionej funkcji można wyróżnić ogród prywatny i publiczny. Rzymski ogród prywatny miał bardzo rozbudowaną formę. Rozplanowany był na prostokącie, którego wszystkie boki otaczała zabudowa pomieszczeń mieszkalnych. Przestrzeń całego założenia wyznaczała główna oś kompozycyjna. Jednym z wielu elementów osi kompozycyjnej był perystyl, czyli prostokątny dziedziniec, w którym znajdował się ogród ozdobny z licznymi rzeźbami i fontannami oraz bogatą roślinnością.

Ogród starożytny był geometryczny, o jasnej i prostej kompozycji, ze wszystkich stron otoczony zabudową. Z racji pełnionej funkcji można wyróżnić ogród prywatny i publiczny. Rzymski ogród prywatny miał bardzo rozbudowaną formę. Rozplanowany był na prostokącie, którego wszystkie boki otaczała zabudowa pomieszczeń mieszkalnych. Przestrzeń całego założenia wyznaczała główna oś kompozycyjna. Jednym z wielu elementów osi kompozycyjnej był perystyl, czyli prostokątny dziedziniec, w którym znajdował się ogród ozdobny z licznymi rzeźbami i fontannami oraz bogatą roślinnością. Czasami był to ogród warzywny. Kolejnym elementem był duży ogród ozdobiony głownie kanałami wodnymi pełnymi ryb, fontannami, małymi świątyniami, posągami bogów, pergolami oraz licznymi drzewami, krzewami i kwiatami. Najczęściej sadzono jodły, buki, dęby, platany i cyprysy, a z drzew owocowych – figi, wiśnie, grusze, jabłonie i oliwki. Wśród krzewów dominowały: laur, mirt, rozmaryn, bukszpan i róże. Stosowano również rośliny sezonowe o pięknych kwiatach – chryzantemy, maki, lilie i fiołki. Bardzo popularne były strzyżone formy roślin. Natomiast drugi typ ogrodów – publiczne, lokalizowane były w pięknych miejscach, na wzniesieniach, na stokach gór skąd rozciągał się widok na naturalny krajobraz.

Założenia ogrodowe w średniowieczu zakładane były na wzór antycznej willi czy obiektu miejskiego. W ogrodach pałacowych znajdowały się świątynie, pawilony łaźni, rzeźby, sadzawki rybne oraz srebrne dekoracje roślinne, fontanny wykonane z kolorowego kamienia i ozdobione rzeźbami. Willa otoczona była drzewami ozdobnymi, np.: topolami, cedrami, cyprysami, dębami, klonami, oliwkami. Rosły tam również krzewy róż, wawrzynu, mirtu, bukszpanu, a z drzew owocowych – brzoskwinie, morele, granatowce, figi i migdałowce. W założeniach ogrodowych pojawiał się tzw. wirydarz. Był to kwadratowy dziedziniec otoczony krużgankami. Przecinające się pod katem prostym drogi, wyznaczały punkt centralny wirydarza akcentowany studnią, fontanna, rzeźbą lub drzewem. W średniowieczu pojawiały się również, w zależności od rodzaju uprawianych roślin, ogrody zwane winnicami, chmielnikami, zielnikami, warzywnikami. Bardzo ważna w ogrodach tych była woda. Wykorzystywano głownie naturalne cieki wodne, a także zakładano sztuczne stawy. Ogrody otaczane były murami.

Przestrzeń ogrodu renesansowego zorganizowana była według osi kompozycyjnych. Dominantą układu był budynek mieszkalny, a cały ogród był mu podporządkowany. Elementy małej architektury (loggie, eksedry, otwarte galerie) podkreślały powiązanie pałacu czy willi z ogrodem i otaczającym krajobrazem. Ogród był geometryczny, podzielony zgodnie z zasadą ad quadratum lub złotego podziału odcinka – na kwadraty i prostokąty wypełnione roślinnością , wodą i rzeźbami. W ogrodzie wyróżnić można było poszczególne jego elementy zróżnicowane pod względem formy i funkcji. W ogrodzie wydzielono przestrzeń prywatną i ogólnie dostępną, ozdobną i użytkową. Istotnym elementem ogrodu ozdobnego był parter ogrodowy. Rozplanowany jako kwadratowa kwatera, którą wypełniał ornament ze strzyżonego bukszpanu, a przestrzeń pomiędzy nim zajmowały kwiaty lub kolorowe kruszywo. W ogrodach powszechnie stosowany był labirynt. Na parterach, murach oporowych, balustradach i w otoczeniu fontann często ustawiano donice z roślinami cytrusowymi. Bardzo ciekawym elementem były altany budowane w koronie drzew. W ogrodach sadzono rośliny krajowe.

Sztuka barokowa rozwijała się w dwóch kierunkach. Pierwszy tworzył dzieła pełne przepychu form i żywiołowej przyrody. Drugi natomiast był wzorem harmonijnego , czystego i niezwykle klarownego ogrodu. Ogród barokowy był geometryczny, komponowany w ścisłym powiązaniu z budowlą mieszkalną. Był najdoskonalszą formą ogrodu, która powstała w wyniku długotrwałego procesu rozwoju rezydencji podmiejskiej i wiejskiej, gdzie wnętrza otwarte i zamknięte, architektura i roślinność uporządkowane były według wspólnych osi, wzajemnie się przenikając. Artyści barokowi dążyli do łączenia przestrzeni zewnętrznych z wewnętrznymi, architektury z malarstwem, a także sztuki z naturą. Architektura była dynamiczna, a monumentalność wyrażała się w stosowaniu wszelkiego porządku. Stosowano kolumny łączące wiele kondygnacji naraz. Główne cechy stylu barkowego to zmienność, rezygnacja, odejście od klasycznych proporcji, optyczne pomniejszenie przestrzeni lub powiększenie poprzez stosowanie specjalnych efektów, które miały na celu zaskakiwać, zadziwiać a także przybliżać rzeczy nieznane odbiorcy.

Ogrody Krajobrazowe XVIII W. Zmiana geometrycznej kompozycji ogrodu na swobodną, krajobrazową dokonywała się powoli, niejako pod presją sztuki (zwłaszcza malarstwa) i literatury europejskiej, a także zafascynowania dalekowschodnią sztuką ogrodową. W kompozycji ogrodu regularna i geometryczna przestrzeń zmieniona została na układ oparty na pięknie naturalnych form. Strzyżone ściany szpalerów, geometrycznie formowane drzewa i kwatery boskietów zastępują swobodne grupy drzew, klomby, gaje i pojedyncze drzewa. Partery o kunsztownym rysunku z bukszpanu zastępują trawniki i łąki. Do kompozycji ogrodu włączono naturalne stawy, jeziora i rzeki. Podkreślano walory ukształtowania terenu, często uwypuklano jego nierówności. Drogi prowadzono po liniach krzywych, łącząc ze sobą poszczególne części ogrodu. Elementy małej architektury stanowiły jedynie uzupełnienie tworzywa roślinnego, które było podstawowym elementem budującym ogród. Zmieniło się również przeznaczenie ogrodu. W baroku był nieodzowny jako oprawa dla bujnego życia dworskiego. Teraz przeznaczony jest przede wszystkim dla jednostki. Ułatwia kontakt z przyrodą, naśladuje jej piękno i malowniczość, stwarza odpowiedni nastrój dla kontemplacji piękna natury.

Ogrody XIX W. Ogród romantyczny poprzez swoja różnorodność kompozycji miał oddziaływać na uczucia i nastroje zwiedzających. W tej epoce za najistotniejsze uważano nieregularność, nagłą zmienność, a także niezwykłość i surowość. W ogrodzie efekty malowniczości można było uzyskać przez występowanie ruin wśród bujnej roślinności lub skalistych urwisk w połączeniu z łąkami albo zestawienie ściany lasu i płaskiej tafli jeziora. Malownicze było również zestawienie budowli w stylu gotyckim z naturalnym krajobrazem. Wnętrza ogrodowe kształtowano tak, aby uzyskać dalekie widoki w parku i poza jego granicami. Roślinność sadzono w grupach, najczęściej na skrzyżowaniu dróg. W ogrodach komponowano sceny majestatyczne, melancholijne, rustykalne, egzotyczne, zatrważające oraz sceny pogodne. Efektowność tych scen osiąga była poprzez umiejętny dobór roślin wraz z elementami architektury i połączeniu z naturą. Z drzew i krzewów liściastych sadzono m.in.: magnolię, klony, wejgelę kwiecistą, irgi, tawuły w licznych odmianach, śnieguliczkę, jaśminowiec, korkowiec. Z kwiatów ceniono przede wszystkim rośliny o ozdobnych liściach, nisko rosnące, używane do obsadzeń kwietników dywanowych.

Ogrody XX W. Ogród często wnika do mieszkań w postaci ukwieconych loggii i tarasów, ogrodu zimowego. Stanowi formalne i funkcjonalne przedłużenie mieszkania. Prosta kompozycja ogrodu, gdzie zastosowano murki, tarasy, rabaty kwiatowe i trawniki, była niejako przełamana delikatnymi formami roślin i smukłymi drzewami. Drzewa podkreślały główne wejścia, podział przestrzeni, układ dróg.Na przełomie wieków w głowach projektantów zrodziły się nowe pomysły. Zamiast bylinowych rabat i kompozycji roślinnych pojawiła się idea przestrzeni otwartej dla człowieka ku jego wygodzie i rozrywce. Realizacje ogrodów w nowym stylu łączyły miejsca o różnorodnych funkcjach publicznych. Podstawowymi założeniami były użyteczność i funkcjonalność, wykorzystanie przestrzeni dla rekreacji oraz unikanie planów osiowych i monumentalizmu. Ogrody łączyły abstrakcyjne kształty z dalekim pejzażem, przywołując ponadczasową prostotę osiemnastowiecznych parków krajobrazowych. Tworzono niezwykle płynne krajobrazy, wykorzystując duże grupy tropikalnych roślin.