EKONOMIA- to nauka zajmujaca sie badaniem zachowania podmiotow gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych zasobow, ktore moga miec takze inne alternatywne zastosowania w sferze produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji.

Ekonomia dotyczy: -wytwarzania (produkcji), -wymiany(handel), -spozycia(konsumpcji), -przedsiębiorstw, -gospodarstw domowych, -zachowań kupujacych i sprzedajacych, - procesów zachodzacych w calej gospodarce.; Ekonomia dzieli sie na:-mikroekonomie, - makroekonomie, - mezoekonomie.;

MIKROEKONOMIA- bada pojedyncze rynki, ktore dzialaja w ramach gospodarki narodowej oraz role poszczegolnych podmiotow gospodarczych(konsumentow, producentow, sprzedawcow), jakie one pelnia na tym rynku.

MAKROEKONOMIA- zajmuje sie mierzeniem, wyjasnianiem i przewidywaniem dzialania calego systemu gospodarczego. Bada ona czynniki wplywajace na poziom i zmiany globalnej produkcji , globalnej podazy, dochodow i wydatkow budzetu panstwa. MEZOEKONOMIA- NAUKA ZAJMUJACA SIE ZACHOWANIEM SEKTOROW BRANZ I REGIONOW.

POTRZEBA nazywamy subiektywne odczuwanie braku niezaspokojenia lub pożądanie jakiejś rzeczy lub określonych warunków.Środkami zaspokajania potrzeb są dobra.

DOBREM nazywamy kazdy srodek służacy bezposrednio lub pośrednio do zaspokojenia potrzeb ludzkich.

PRODUKCJA jest świadomą i celowa dzialalnoscia ludzka polegajaca na przystosowaniu dóbr przyrody w dobra ekonomiczne które bedą juz w stanie zaspokoic określona potrzebę. Pod względem rodzajowym czynnik produkcji dzielimy na 3 rodzaje -ziemia, - praca, -kapitał

ZIEMIA jest to wszystko co znajdzie sie na jej powierzchni i w jej wnetrzu oraz jest użyteczne dla czlowieka ale nie jest wytworem jego pracy.

PRACA LUDZKA to wiedza i umiejetnosc, poparte indywidualności psychofizycznymi predyspozycjami do podejmowania określonych decyzji i działań.

KAPITAŁ jest to wartosc ktora przynosi zysk. W skład wchodzi kapitał rzeczowy i finansowy.

KAPITAŁ RZECZOWY to środki pracy(maszyny, budynki, narzedzia) i przedmioty pracy (surowce,półfabrykaty,materiały)

KAPITAL FINANSOWY to środki pieniezne w postaci gotowki akcji, obligacji i innych papierow wartościowych.

GOSPODARKA zbiór powiazanych ze soba rynków.

RYNEK to całokształt transakcji kupna i sprzedazy oraz warunków w jakich one przebiegaja. Rynek można rozpatrywac takie jako: a) ogół stosunkow wymiennych zachodzacych miedzy podmiotami reprezentujacymi nabywcow a podmiotami reprezentujacymi sprzedawcow b) inwestycje posredniczace w wymianie np. targowisko,bank

RODZAJE RYNKU: Ze wzgledu na przedmiot obrotu: a)rynek dóbr i usług(produkcjnych i konsumpcji) b)rynek czynnikow wytworczych(ziemi, pracy, kapitału) Ze względu na zasieg przestrzenny (geograficzny) wyróznia sie: a)rynek wewnetrzny - lokalny,regionalny,krajowy b)rynek zewnetrzny (miedzynarodowy, europejski, swiatowy) Ze wzgledu na sytuacje rynkowa: a)rynek sprzedawcy b)rynek nabywcy Ze wzgledu na strukture (segmentacje) rynku: a)rynek homogeniczny (jednorodny) -rynek ropy, rynek broni, rynek pszenicy b)rynek heterogeniczny Ze wzgledu na stopien legalnosci wyróznia sie : a)rynek legalny(biały) b)rynek nielegalny(czarny) Ze wzgledu na zakres kontroli wyróznia sie: a)rynek wolny - władze gospodarcze nie sprawuja bezposredniej kontroli, b)rynek regulowany - władza gospodarcza sprawuje kontrole poprzez udzielanie uczestnikom wymiany licencji, ustala ceny minimalne i maksymalne, kwoty wymiany

FUNKCJE RYNKU : RYNEK JEST : podstawowym źródłem informacji dla : a)podmiotów gospodarujacych, na podstawie których dokonuja okreslonych wyborow - kupujacy:jakie dobra i uslugi nabyc oraz w jakiej ilości sprzedajacy co, ile i jakimi metodami produkowac b)miejscem i instrumentem weryfikacji przydatnosci produkowanych dóbr, dobra ktore nie znajdują nabywców na rynku, przestaja byc produkowane natomiast zwieksza sie produkcje tych, ktore sa chetnie kupywane c)miejscem i instrumentem wyceny dobr, to rynek decyduje o poziomie ceny i jej zmianach podstawowym czynnikiem wplywajacym na racjonalnewykorzystanie zasobow czynnikow wytworczych, producenci dążą do zastosowania najtanszych metod produkcji, aby nie zostac wyeliminowanym z rynku przez konkurentow

TYPY GOSPODAREK: - gospodarka rynkowa, - gospodarka centralnie planowana(nakazowa)

GOSPODARKA RYNKOWA to gospodarka w ktorej zasadniczym regulatorem procesow gospodarczych jest samoczynnie dzialajacy rynek czy tez mechanizm rynkowy.

GOSPODARKA CENTRALNIE PLANOWANA to gospodarka, w ktorej procesy gospodarcze regulowane sa za pomoca roznego typu nakazow, zakazow i dyrektyw wydanych przez panstwo.

Warunki istnienia dojrzalego rynku: a)dominacja wlasnosci prywatnej b_swoboda prowadzenia dzialalnosci gospodarczej c)istnienie sprawnie dzialajacych instytucji obslugujacych rynek (np.gieldy, banki) d)integralnosc rynku, czyli wzajemne uzaleznienie sie od siebie poszczegolnych segmentow rynku (np.rynku pienieznego i rynku walutowego)

Podstawowe elementy gospodarki rynkowej: -towar. -cena, -pieniadz

TOWAR to produkt pracy ludzkiej w postaci dobra lub uslugi przeznaczonej na sprzedaz. CENA wartosc towaru wyrażona w pieniądzu.

PIENIĄDZ ewiwalent trwale wyrażajacy wartosc wszystkich towarów i jest bezposrednio na nie wymieniany,Umożliwia on wymiane dobr i usług.

Funkcje pieniądza: a)miernik wartości - pozwala sprowadzic wartosc wszystkich towarów i usług do wspólnego mianownika. b)środek wymiany - pośredniczy w aktach sprzedaży i kupna c)środek płatniczy - reguluje zobowiazania zaplaty za nabyty towar realnym pieniadzem d)środek tezauryzacji (środek przechowywania bogactwa) - daje sie latwo przeksztalcic w inne formy bogactwa. e)pieniadź światowy - obsługuje miedzynarodowe stosunki gospodarcze pomiedzy poszczegolnymi krajami.

Rola państwa w gospodarce PAŃSTWO to zlozona, zroznicowana wewnętrzna, wieloszczeblowa struktura administracyjna spoleczenstwa zamiesz.

Ekonomiczne funkcje państwa w gospodarce rynkowej: a)tworzenie ładu instytucjonalnego i prawnego- polega na tworzeniu norm prawnych oraz instytucji chroniacych własnosc prywatna, instytucji obsługujacych rynek, zasad prowadzenia działalnosci gospodarczej b)funkcja alokacyjna - polega na ingerencji państwa w alokacje zasobow w kierunku dostosowania jej do spolecznie pożadanej; państwo nakłada podatki, stymuluje postep techniczny, uczestniczy w budowie dróg, utrzymaniu bezpieczeństwa publicznego, obrony narodowej c)funkcja redystrybucyjna - polega na wpływie państwa na zmiany proporcji podzialu dochodow jakie wynikaja z zasad mechanizmu rynkowego, zmierza ona do lagodzenia nierownosci w poziomie zycia spolecznego( dodatki rodzinne, dodatki mieszkaniowe, zasilki dla osob niepelnosprawnych), d)funkcja stabilizacyjna - polega na podejmowaniu przez panstwo działan stabilizacyjnych takich jak: ograniczenie bezrobocia i inflacji, osiagniecie i utrzymanie wzrostu gospodarczego.

Zależność pomiędzy popytem, podażą a cena: POPYT – ilość dóbr jaką nabywcy gotowi są kupić w określonym czasie przy danym poziomie ceny. Rodzaje popytu:

• potencjalny - oznacza pragnienie nabycia określonego dobra nie poparta możliwościami dochodowymi.
• efektywny – wyraża chęć zakupu danego dobra mającą pokrycie w realnej sile nabywczej konsumentów.

Dobro komplementarne – dobro, którego posiadanie powoduje zapotrzebowanie na drugie dobro np.płyta kompaktowa i odtwarzacz, samochód i benzyna, kawa i śmietana do kawy.

Dobro substytucyjne – dobro, które posiada podobne właściwości i zaspokaja podobne potrzeby np. masło i margaryna. Może to dotyczyć różnych gatunków tej samej grupy towarów np. wędlin, serów, ubrań, butów.

Czynniki wpływające na wielkość popytu:

• poziom ceny danego dobra
• poziom realnych dochodów ludności
• preferencje i gusta konsumentów
• ceny dóbr komplementarnych i substytucyjnych
• liczba kupujących
• czynniki społeczne; wiek,płeć,poziom wykształcenia
• pozostałe czynniki: film,prasa,opinia znajomych,rekomendacja,lekarz,przewidywania dot.cen w przyszłości

Prawo popytu – wzrost ceny określonego dobra przy niezmienności innych czynników powoduje spadek wielkości popytu na to dobro lub na odwrót –obniżka ceny wywołuje wzrost wielkości popytu.

Zasada ceteris paribus– wszystkie pozostałe czynniki wpływające na popyt)(ceny inny dóbr, dochód, gusty i upodobania) nie zmieniają się.

Od prawa popytu istnieją odstępstwa: Popyt sztywny- wyst.wówczas gdy mimo zmian cen wielkości popytu nie zmieniają się. Dotyczy to artykułów pierwszej potrzeby np. soli.

Paradoks Giffena – dotyczy dóbr podstawowych np produktu żywnościowe-chleb,ziemniaki.Mimo, że ceny rosną popyt na ten sam składnik też wzrasta gdy inne produkty nie są łatwo dostępne.

Paradoks Velbena- Doty.dóbr luksusowych będących przedmiotem pokazowej konsumpcji. Następuje wzrost popytu na dane dobro mimo wzrostu jego ceny (efekt snoba).

Paradoks spekulacyjny – dotyczy wzrostu popytu na niektóre dobra w wyniku przewidywania dalszego wzrostu ich cen.

PODAŻ – ilość dóbr zaoferowana na sprzedaż w określonym czasie przy danym poziomie cen. Czynniki wpływające na wielkość podaży:

• poziom cen danego dobra
• ceny czynników wytwórczych
• dostępność czynników wytwórczych
• technologia produkcji (lepsza technologia prowadzi do obnirżki kosztów)
• ceny inny dóbr -liczba producentów na danym rynku (wraz z ich wzrostem zwiększa się produkcja a także podaż)
• pozostałe czynniki: oczekiwania dotyczące przyszłych cen produktów jaki czynników wytwórczych, warunki atmosferyczne.

Prawo podaży- w miarę wzrostu ceny ilość danego dobra, oferowana na sprzedaż rośnie i odwrotnie – w miarę spadku ceny oferta sprzedaży zmniejsza się.

Równowaga rynkowa – oznacza, że ilość, którą kupujący chcą kupić po danej cenie, jest równa ilości, którą sprzedający chcą sprzedać.

Stan równowagi i nierównowagi poszczególnych dóbr na rynku: Cena równowagi rynkowej-to cena przy której zapotrzebowanie zrównuje się z ilością dóbr oferowanych na runku.

Nadwyżka rynkowa- to sytuacja, w której podaż danego towaru przewyższa popyt na ten towar.

Niedobór rynkowy – to sytuacja, w której popyt na dany towar przewyższa podaż tego towaru na rynku.

Rachunki narodowe- nazywane rachunkami społecznymi-są zbiorem logicznie powiązanych ze sobą rachunków makroekonomicznych i bilansów. Celem sporządzania rachunków narodowych jest przedstawienie kompletnego obraz całej gospodarki.

W systemie SNA proponuje się stosowanie nast. mierników makroekonomicznych:

• produkt krajowy brutto-PKB
• produkt narodowy brutto –PNB
• produkt narodowy netto według cen rynkowych-PNN
• dochód narodowy według cen czynników wytwórczych – DWCW
• osobisty dochód ludności – ODL
• dyspozycyjny dochód ludności – DDL

PKB- jest miarą produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. PNB- jest miernikiem całkowitych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto są różnica pomiędzy dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłacanymi z tytułu własności cudzoziemcom. Jeżeli odpływ dochodów jest większy niż przypływ wówczas PKB > PNB i odwrotnie. DDL- to dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich.

Występują trzy rodz.podziału dochodu narodowego: -pierwotny -wtórny -ostateczny

Zasadniczymi dziedzinami wydatków państw są:

• administracja państwowa
• wymiar sprawiedliwości
• ochrona porządku publicznego
• ochrona narodowa
• publiczna i powszechna nauka,edukacja,kultura
• publiczna ochrona zdrowia i opieka społeczna
• dotacje do innych rodzajów działalności

Nagromadzone dochody przedsiębiorstw, budżetu państwa oraz gospodarstw domowych przekształcają się w ciągu roku:

• wydatki konsumpcyjne K
• inwestycja I
• rządowe G

INFLACJA- jest utrzymującym się przez dłuższy czas procesem wzrostu cen w gospodarce narodowej połączonym z dużą utratą wartości pieniądza.

Stopa inflacji- jest to procentowa zmiana poziomu cen obliczona zgodnie z formułą. Stopa inflacji = x 100

Deflacja- jest to utrzymujący się spadek poziomu cen. Według kryterium tempa wzrostu stopy inflacji dzieli się inflację na:

• pełzającą – jednocyfrowa do 10% wzrostu wielkości cen
• galopującą – od 10% do 100% wzrostu wielkości cen -hiperinflacją – wzrost wielkości cen przekracza 100% a często liczony jest w tysiącach procent. Według przyczyn, które wywołały inflację wyróżnia się nast.jej rodzaje:
• popytową
• kosztową
• strukturalną
• instytucjonalną

Bezrobocie – polega na tym, że część ludności w wieku produkcyjnym (18-67lat) zdolnej do pracy i gotowej do podjęcia pracy pozostaje bez pracy pomimo poszukiwań.

Siła robocza- to grupa osób, którzy znaleźli zatrudnienie oraz ci, którzy aktywnie poszukują pracy.

Bezrobotny – człowiek, który chce pracować i aktywnie poszukuje pracy, ale nie może jej znaleźć. Stopa bezrobocia- jest miarą bezrobocia obliczoną jako stosunek liczby bezrobotnych do liczby stanowiących siłę roboczą. Wyraża się ją w procentach. U = x 100% U-stopa bezrobocia B- liczba bezrobotnych, N- zasób siły roboczej, obliczony jako suma zatrudnionych i bezrobotnych

Rodzaje bezrobocia:

• technologiczne
• strukturalne
• cykliczne
• frykcyjne
• jawne
• utajone
• krótkookresowe
• średniookresowe
• długookresowe
• chroniczne
• z wyboru
• klasyczne
• neoklasyczne