Uniwersytet Szczeciński, Wydział Humanistyczny Bezpieczeństwo Narodowe

Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce
wobec społeczeństwa homogenicznego

Ewelina Frej

Szczecin, 2013

SPIS TREŚCI

WSTĘP 3

WPROWADZENIE DO PROBLEMU 3

MNIEJSZOŚCI NARODOWE W POLSCE 8

MNIEJSZOŚCI ETNICZNE W POLSCE 13

PODSUMOWANIE 16 BIBLIOGRAFIA 17

WSTĘP

Współcześnie problem edukacji wielokulturowej oraz konstruowania tożsamości jednostek, grup etnicznych, które żyją w sytuacji „różnicy” i „odmienności”, stanowi obszar zainteresowań wielu badaczy przedmiotu. Jest to bardzo ważne w społeczeństwach wielokulturowych oraz wielonarodowych. W Europie nigdzie nie ma bardziej homogenicznego - jednokulturowego społeczeństwa aniżeli polskie. Polskę można określić jako światowa skrajność, to niemal wyłącznie wyznawcy jednej religii, jedna grupa etniczna, osoby o tym samym kolorze skóry. Nasze państwo to nie Holandia czy Niemcy, gdzie co druga osoba na ulicy mówi w innym języku – taka różnorodność jest wciąż dla większości problemem, który mimo starań władz państwa jest widoczny na każdej płaszczyźnie życia społecznego, gdzie doszukać się można wielu na przykład rasistowskich, obraźliwych komentarzy Polaków adresowanych do Niemców, Romów czy Żydów. Zapoznając się z poszczególnymi mniejszościami narodowymi i etnicznymi warto zastanowić się jak każdy z nas reaguje na taką odmienność w społeczeństwie i czy regulacja ich prawnej odrębności w kraju oraz prawo głosu musi odbijać się odzewem obywateli narodowości polskiej.

WPROWADZENIE DO PROBLEMU

Okres II wojny światowej znacząco wpłynął na stosunki narodowościowe w Polsce, polityka jaką prowadziła III Rzesza potęgowała straty ludnościowe wśród obywateli państwa polskiego. W okresie 1939-1945 nastąpiło prawie całkowite zgładzenie narodu żydowskiego liczącego około 3 mln ludzi, podobna sytuacja dotknęła Cyganów polskich dotkniętych polityką władz hitlerowskich. Zmiana granicy państwowej na linii polsko-radzieckiej spowodowała, iż ludność białoruska, litewska czy ukraińska, która posiadała polskie obywatelstwo znalazła się na granicy republik radzieckich. Dodatkowo była dobrowolnie lub pod przymusem przesiedlana. Łącznie poza granicami znalazło się ponad 525 tysięcy osób. Ludność Niemiecka na podstawie Konferencji Poczdamskiej w latach 1945-1949 opuściła Polskę w liczbie 3,2 mln. Od 1950 roku po zakończonych wysiedleniach ludności niemieckiej utrzymuje się na około 1,2-2,03 procent ogółu mieszkańców. Obecnie na terenie Polski mieszka … obywateli innej narodowości niż polskie, stwierdzone na podstawie najnowszego spisu powszechnego z 2011 roku. Transformacja polityczna i ustrojowa w 1989 roku spowodowała odejście od polityki narodowościowej. Nowe władze dążyły do stworzenia polityki dla mniejszości narodowych i etnicznych, charakterystycznej dla państw demokratycznych.

Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym z dnia 6 stycznia 2005 roku, kończąca piętnastoletnie spory o jej powstanie definiuje je w sposób następujący. Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:

1. jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2. w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3. dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4. ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;
5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat;
6. utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Art. 2 ust. 2 ustawy wskazuje, które z mniejszości uważa się za narodowe. Wymienia w tym zakresie (w kolejności alfabetycznej) mniejszości: białoruską, czeską, litewską, niemiecką, ormiańską, rosyjską, słowacką, ukraińską i żydowską. Dodatkowo Encyklopedia Powszechna podaje, iż mniejszość narodowa to „grupa ludzi różniąca się od pozostałych mieszkańców kraju pochodzeniem, językiem, kulturą, religią; może zamieszkiwać określony teren lub być rozproszona po całym państwie, mieć wykształcone poczucie odrębności, autonomię, ale też spotykać się z dyskryminacją i prześladowaniem.”

Mniejszością etniczną, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następujące warunki:

1. jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2. w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3. dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4. ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;
5. jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat;
6. nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. Ponadto w art. 2 ust. 4 ustawy wymienia się mniejszości, uznane za mniejszości etniczne, czyli: karaimska, łemkowska, romska i tatarska. Definicja podaje jedno kryterium odróżniające mniejszość etniczną od narodowej. Pierwsza oznacza grupę, która nie utożsamia się z innym narodem (współcześnie) zorganizowanym we własnym państwie. Ustawa nie dotyczy wszystkich grup narodowościowych i etnicznych mieszkających w Polsce. Posiada charakter wyłączający dane grupy w ramy polityki ochrony oraz wykluczający poszczególne społeczności. Pomija Ślązaków, co tworzy nowe ogniska zapalne, starają się oni o legalizację swojego statusu jako mniejszości etnicznej, bądź uznania języka śląskiego jako regionalnego. Językiem regionalnym uznany został za to kaszubski. , Ustawa zmieniła więc podstawy organizacyjne wobec mniejszości, stanowiła reformę instytucjonalną.

Następnie możemy wyróżnić trzy komplementarne względem siebie oraz przenikające się procesy. Homogenizacja, czyli wzrost jednorodności społecznej, związanych z istnieniem instytucji państwa. Oznacza stopniowy mechanizm znoszenia barier klasowych skorelowanych z przynależnością do zbiorowości narodowych i etnicznych. Nie oznacza ona zatem zniesienia kulturowej odrębności lokalnych, autochtonicznych i imigracyjnych skupisk, bardziej nakładanie się na identyfikację etniczną tożsamości narodowej. Prowadzi do wyłaniania się nowego fenomenu kultury narodowej, znajdującej oparcie nie tylko w państwie i wspólnym języku, ale osobowościowej identyfikacji. Kształtowanie się tożsamości mniejszości wciąż trwa. Świadczą o tym zjawiska z jednej strony utrzymywania i wzmacniania ideologii i identyfikacji grupowych istniejących od dawna oraz rewitalizacji nowych rodzajów tożsamości. W procesie historycznym niektóre grupy regionalne i etniczne przestały istnieć. Inne, zmniejszyły po drugiej wojnie światowej swoją liczebność. Na styku zbiorowości narodowych, autochtoniczno-etnicznych i regionalnych tworzą się oraz rozwijają nowe typy tożsamości. Zjawisko rewitalizacji historycznych rodzajów tożsamości grupowej oraz wyłaniania się odmian etniczności obserwować możemy na przykład w obszarze Górnego Śląska. Globalizacja więzi polega na wykraczaniu przez określanie własnych przynależności oraz tożsamości poza granice mniejszości narodowych, etnicznych i wyznaniowych w kierunku tworzenia wspólnot narodowych. Zjawiska globalizacji narodowej są w Polsce czymś normalnym i powszechnym, o tyle wyłanianie się ponadnarodowych układów tożsamości na charakter wyjątkowy. Globalizacja tożsamości współwystępuje z jej regionalizacją oraz wzrostem poczucia wśród mniejszości ich lokalności. Stąd biorą się obecne w społecznej świadomości typy tożsamości właściwe np. rejonowi Śląska Cieszyńskiego, Opolskiego czy Górnego Śląska. Lokalne, sąsiedzko-wspólnotowe typy identyfikacji regionalnej nie pozostają w sprzeczności z odradzaniem się i utrwalaniem mniejszościowej tożsamości. Oznaczającej identyfikacje oraz więzi z regionem kulturowym. W odniesieniu do podmiotu więzi społecznej i tożsamości grupowej tego typu stosuje się zamiennie pojęcia ludności: autochtonicznej, etnicznej lub rodzimej. Utrwalanie się różnych typów lokalnych skupisk etnicznych nie powstrzymuje procesów wzrostu solidarności szerszego typu. Asymilacja powinna prowadzić do homogenizacji kulturowej i zlewania się grup etnicznych w jeden naród. Częściowo to zjawisko występuje w Polsce, jednak nie jest to proces jednokierunkowy. Elementami struktury społecznej w Polsce są zbiorowości wyłonione w porządku narodowo-etnicznym, cechujące się odrębnością kulturową i ideologiczną. Przebyły one wstępne fazy asymilacji strukturalnej, prowadzącej do integracji społecznej oraz częściowej akulturacji. Opartej na istnieniu podwójnej, podzielanej tożsamości narodowej oraz dwujęzyczności. Większość członków „odtwarza” fazę selektywnej akulturacji, oznaczającej istnienie dwujęzyczności oraz dwukulturowości (niekiedy wieloetniczności), przy utrzymującej się odrębności kulturowej i tożsamości własnej zbiorowości. Zbiorowości etniczne posiadają kilka poziomów organizacyjnych, począwszy od sfery rodzinnej, sąsiedzkiej, lokalnej, konkretyzującej się czasem w postaci getta etnicznego i dzielnicy etnicznej – jak w przypadku Romów, po zyskujące ogólnokrajowy zasięg i globalny charakter instytucje o ideologicznym profilu narodowym i kulturalnym, w tym religijnym i oświatowym. Warto poświęci pokrótce uwagi znaczeniu nacjonalizmu, który może być rozumiany jako pozytywny i negatywny. W znaczeniu negatywnym – własnemu narodowi przypisuje się najwyższą wartość, wobec obcych przejawiana jest agresja, oparta na poczuciu wyższości. • nacjonalizm etniczny – dla identyfikacji narodowej najważniejszym kryterium jest wspólne pochodzenie, więzi biologiczne i etniczne (wspólna religia, kultura, język). W znaczeniu pozytywnym – poczucie własnej wartości, powstałej w oparciu o przynależność do określonego narodu, które nie zagraża nawiązywaniu pozytywnych kontaktów z innymi narodami.

Konkluzja nasuwa się więc jedna, że wielość tożsamości grupowych na skali zróżnicowania, konkretyzuje się w postaci utrzymujących się oraz rozwijających typów tożsamości grup mniejszościowych we względnie homogenicznym kulturowo społeczeństwie. Polska, która zalicza się do takiego społeczeństwa w znaczący sposób nie zajmuje się mniejszościami, aczkolwiek regulacja prawna daje im już możliwość samostanowienia. Również występowanie w kraju nacjonalizmu negatywnego, najbardziej widocznego w zachowaniu młodych ludzi oraz ich wypowiedziach nie do końca sprawia, że państwo polskie jest tolerancyjnie nastawione do innych ras i kultur. Bardzo często można usłyszeć obraźliwe komentarze, epitety, które w późniejszym czasie przeradzają się nawet w agresję prowadzącą do czynów.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE W POLSCE

Wiemy już jakie mniejszości zaliczane są w IV Rzeczypospolitej do narodowych, warto pokrótce je scharakteryzować. Dane liczbowe obywateli zamieszkałych w Polsce znane są dzięki wprowadzeniu Narodowego Spisu Powszechnego, który przeprowadzany był pięciokrotnie w latach: 1921, 1931, 1946, 2002, 2011. Wyniki spisu 2011 wykazały, że wśród stałych mieszkańców Polski ponad 99,8% (38 445,6 tys. osób) to obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, ponad 0,1% stanowią cudzoziemcy, tj. osoby bez polskiego obywatelstwa (57,5 tys.) – w tym 55,4 tys. ma obywatelstwo niepolskie, a około 2 tys. określiło się jako bezpaństwowcy. Białorusini. Mniejszość ta obecnie liczy w Polsce do 46 tysięcy mieszkańców według spisu powszechnego z 2011 roku. W porównaniu do lat poprzednich nastąpiło zmniejszenie liczebności. Skupiona jest w rejonie północno-wschodnim (województwo podlaskie). Białorusini w większości są wyznawcami prawosławia. Określenie ich jako własnej grupy etnicznej rozpowszechnił się wśród ludności prawosławnej, zamieszkałej zarówno na terenach etnograficznie białoruskich (powiat sokólski, augustowski, białostocki, północna część powiatu hajnowskiego), jak i obszarach uważanych przez niektórych badaczy za etnograficznie raczej północno-ukraińskie (powiat bielski, powiat siemiatycki, część powiatu hajnowskiego. Tak właśnie ukształtowaną grupę etniczną ma się zazwyczaj na myśli mówiąc o mniejszości białoruskiej na Białostocczyźnie. W roku szkolnym 2005/2006 języka białoruskiego uczyło się w 40 placówkach oświatowych 3 535 uczniów należących do tej mniejszości. Główne organizacje działające na rzecz Białorusinów to Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, Związek Białoruski w Rzeczypospolitej Polskiej - w skład którego wchodzą, działające autonomicznie: Białoruskie Stowarzyszenie Literackie “Białowieża”, Białoruskie Towarzystwo Historyczne, Stowarzyszenie Dziennikarzy Białoruskich, Rada Programowa Tygodnika „Niwa”, Białoruskie Zrzeszenie Studentów, Towarzystwo „Chatka” z Gdańska oraz partia polityczna Białoruskie Zjednoczenie Demokratyczne, Białoruskie Forum Samorządowe w Rzeczypospolitej Polskiej, Związek Młodzieży Białoruskiej. Istnieje również Białoruskie Radio „Racja” – nadające programy w języku białoruskim.

Czesi na podstawie spisu powszechnego z 2011 roku stanowili 3 tysiące ogółu obywateli, tysiąc z nich deklaruje, iż narodowość czeska jako najważniejszą oraz jako jedyną, którą akceptują; 2 tysiące jednak deklaruje ją tak samo ważną jak polską. Jedną z konsekwencji napływu ludności czeskiej do Polski było przeludnienie regionów wiejskich w Czechach. Zamieszkują oni tereny przygraniczne na południu. Największe skupiska w okolicach Zelowa, niedaleko Łodzi, i miejscowości sudeckich, np. Głubczyc i Kowar. Jest to grupa niejednorodna wyznaniowo. Obecnie najwięcej osób narodowości czeskiej mieszka w miejscowości Zelów (powiat bełchatowski, województwo łódzkie). Mniejszość czeska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. działalność społeczno-kulturalna osób należących do mniejszości czeskiej koncentruje się wokół Parafii Ewangelicko-Reformowanej w Zelowie. Litwini. To mniejszość narodowa tradycyjnie zamieszkała na północnych terenach województwa podlaskiego. Narodowość litewską podczas przeprowadzonego w 2011 roku Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań zadeklarowało 8 tysięcy osób. Języka litewskiego jako ojczystego uczy się w 17 placówkach oświatowych około 700 uczniów. W większości wspomnianych placówek oświatowych język litewski jest językiem wykładowym – taki model nauczania mniejszość litewska wybrała jako jedyna w Polsce. Większość przedstawicieli mniejszości litewskiej to wierni Kościoła Rzymskokatolickiego. Główne organizacje na terenie Polski to Wspólnota Litwinów w Polsce, Stowarzyszenie Litwinów w Polsce, Litewskie Towarzystwo św. Kazimierza. Najważniejszą organizacją jest jednak Litewskie Towarzystwo Społeczno – Kulturalne. Działa ono od 1956 roku. Mniejszość litewska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Kandydaci reprezentujący tę mniejszość ubiegali się o mandaty z list lokalnych komitetów wyborczych. Niemcy. Najliczniejsza mniejszość narodowa zamieszkująca Polskę. Podczas przeprowadzonego w 2011 roku Narodowego Spisu Powszechnego narodowość niemiecką zadeklarowało 148 tysięcy obywateli polskich. Mniejszość o silnej korelacji z wyznaniem protestanckim oraz przynależnością terytorialno –regionalną. Za członków tej mniejszości uważa się czasem także Ślązaków, Mazurów, Warmiaków i Kaszubów. Zamieszkuje głównie tereny należące przed rokiem 1937 do Niemiec, czyli Górny Śląsk, zwłaszcza Śląsk Opolski, Ziemie Zachodnie, Warmię, Mazury. Ponad połowa członków mniejszości to osoby wyznania protestanckiego, pozostali to katolicy. Grupa posiada wiele stowarzyszeń i organizacji o charakterze narodowym. Do największych należą: Towarzystwo Społeczno – Kulturalne Ludności Pochodzenia Niemieckiego Województwa Śląskiego (istnieje od 1991 roku), Towarzystwo Społeczno – Kulturalne Niemców na Śląsku Opolskim (założone w 1992 roku), Związek Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno – Kulturalnych w Polsce (rok założenia 1991). W Parlamencie zasiada jeden przedstawiciel mniejszości niemieckiej, wybrany z listy wyborczej komitetu mniejszości niemieckiej. Ormianie przynależność podczas przeprowadzonego w 2011 roku Spisu Powszechnego deklarowało 4 tysiące obywateli. W 1356 r. kolonie w Kamieńcu Podolskim i we Lwowie uzyskały potwierdzenie swojej autonomii, a Lwów został siedzibą Biskupa Ormiańskiego. Po II wojnie światowej polscy Ormianie z dawnych kresów południowo-wschodnich w większości repatriowali się na obecne tereny państwa Polskiego. Największe skupiska znajdują się w Warszawie, Poznaniu, Krakowie i Gliwice. Rosjanie. Mniejszość narodowa do której przynależność zadeklarowało 13 tysięcy obywateli. Rosjanie mieszkający w Polsce wywodzą się głównie z kolejnych fal migracyjnych, w ramach których przybywali do Polski: w okresie rozbiorów, po rewolucji październikowej, w okresie PRL oraz po rozpadzie ZSRR. należą w większości do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Mniejszość rosyjska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Główne organizacje: Rosyjskie Stowarzyszenie Kulturalno-Oświatowe z siedzibą w Białymstoku, Stowarzyszenie „Wspólnota Rosyjska” z siedzibą w Warszawie, Stowarzyszenie „Rosyjski Dom” z siedzibą w Warszawie.

Słowacy. Przynależność zadeklarowało 3 tysiące mieszkańców Polski. Występująca w największych skupiskach na terenach Orawy i Spiszu. W 11 placówkach oświatowych języka słowackiego, jako ojczystego, uczy się 331 uczniów. Słowacy są w większości wiernymi kościoła rzymskokatolickiego. Główną organizacją zrzeszającą mniejszość słowacką jest Towarzystwo Słowaków w Polsce. Wydawany jest również miesięcznik -“Život”. Mniejszość słowacka nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. Ukraińcy. To 51 tysięcy obywateli zgodnie z stanem według Spisu Powszechnego z 2011 roku. Narodowość ukraińską zamieszkałą na terenie państwa polskiego, deklaruje jako pierwszą 38 tysięcy osób. W wyniku przeprowadzonej w 1947 r. przez ówczesne władze komunistyczne akcji “Wisła” niemal cała ludność ukraińska, zamieszkująca tereny południowo-wschodniej Polski, została przesiedlona na tereny Polski północnej i zachodniej. W efekcie największe skupiska mniejszości ukraińskiej znajdują się obecnie na terenach województw: warmińsko-mazurskiego, dolnośląskiego i zachodniopomorskiego. Części Ukraińców udało się uniknąć przesiedlenia z rodzimych terenów, a części pozwolono na powrót po 1956 r. Stąd też skupiska mniejszości ukraińskiej w województwach podkarpackim i małopolskim. W Parlamencie zasiada jeden przedstawiciel mniejszości ukraińskiej wybrany z listy Platformy Obywatelskiej. W wyborach samorządowych przeprowadzonych w 2006 r. mniejszość ukraińska nie wystawiła swoich komitetów wyborczych. Kandydaci reprezentujący tę mniejszość ubiegali się o mandaty z list różnych komitetów wyborczych, część z nich kandydowała z poparciem Związku Ukraińców w Polsce. W roku szkolnym 2005/2006 języka ukraińskiego uczyło się w 162 placówkach oświatowych 2740 uczniów należących do tej mniejszości. Ukraińcy w Polsce należą w większości do dwóch kościołów: Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego i Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Główne organizacje: Związek Ukraińców w Polsce, Związek Ukraińców Podlasia, Towarzystwo Ukraińskie w Lublinie, Fundacja św. Włodzimierza Chrzciciela Rusi Kijowskiej, Związek Ukrainek, Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce. Żydzi. W 2011 roku przynależność do tej grupy zdeklarowało 8 tysięcy mieszkańców. Tylko 2 tysiące uważa ją jako swoją pierwszą narodowość. Żydzi mieszkają w rozproszeniu, przede wszystkim w dużych miastach. Pierwsze wzmianki o Żydach na terenach polskich pochodzą z X wieku, a pierwszym oficjalnym polskim dokumentem nadającym Żydom przywileje i autonomię był statut kaliski z XIII wieku. Żydzi napływali do Polski ze względu na stosunkowo najlepsze (na tle nieustannych pogromów w Europie Zachodniej) warunki bezpiecznego życia i rozwoju własnej kultury oraz gwarantowaną przywilejami królewskimi autonomię gmin wyznaniowych. Zbiorowość Żydów w państwie polskim występuje najliczniej w porównaniu do innych krajów Europy. Rozwój ich życia został przerwany przez II wojnę światową oraz politykę hitlerowską. Z 3,5 mln przedstawicieli tej mniejszości pozostało Okło 300 tysięcy. Po roku 1989 nastąpiło odrodzenie życia żydowskiego w Polsce. Wiele osób powróciło do swoich żydowskich korzeni. Powstały nowe organizacje działające na rzecz rozwoju życia społeczności żydowskiej w Polsce. Mniejszość żydowska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie. W roku szkolnym 2005/2006 języka hebrajskiego uczyło się w 2 placówkach oświatowych (w Warszawie i Wrocławiu) 66 uczniów należących do tej mniejszości. Język jidysz (tradycyjny język Żydów polskich) nauczany jest na kursach. Żydzi to wyznawcy religii mojżeszowej. Istotne znaczenie w życiu mniejszości żydowskiej odgrywa działalność Związku Gmin Wyznaniowych Żydowskich w Rzeczypospolitej Polskiej. Główne organizacje to Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Żydów w Polsce, Stowarzyszenie Żydowski Instytut Historyczny, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej. Czasopismo: „Midrasz” - miesięcznik.
Mniejszości narodowe w polskim społeczeństwie są od wieków. Zmieniająca się sytuacja Polski na arenie międzynarodowej przez lata kształtowała obecne dane. Zbiorowości te są szykanowane przez rasistów w naszym społeczeństwie, które trudno nazwać „przyjaznym”. Obywatele innych nacji nie zawsze czują się komfortowo. Ataki na nich widać przede wszystkim na stronach internetowych, gdzie panuje wolność słowa oraz na ulicy. Jako społeczeństwo homogeniczne nie jesteśmy jeszcze tolerancyjni na obcokrajowców. Wszystko to wiąże się ze stereotypami, które są” twierdzeniami naszej tradycji”. Mogą one kształtować pozytywny lub negatywny stosunek do grupy obcej, zależy to często od minionej historii. Porządkuje ona obraz świata społecznego u młodych ludzi. Przykładem są Niemcy, których my w większości odbieramy jako zagorzałych faszystów, kojarzymy ich z okresem II wojny światowej. Możemy dopatrzeć się racjonalizacji uprzedzeń i usprawiedliwiania dyskryminacji. Nie danej osoby X, ponieważ nie zasługuje na sympatię przez skojarzenia z negatywnymi atrybutami. Podobnie Polacy traktują Żydów czy Rosjan o których większość twierdzi, iż są „stanem umysłu”. Mniejszości narodowe w Polsce prowadzą bogatą działalność wydawniczą – wydają gazety, czasopisma, książki w swoich językach ojczystych. Szereg z nich jest dotowana lub całkowicie finansowana przez Biuro ds. Mniejszości Narodowych. Część organizacji tych zbiorowości prowadzi własne domy kultury i przedszkola, które spełniają rolę kulturowo-oświatową oraz integracyjną. Problematyka tych grup w telewizji poruszana jest tylko na kanałach regionalnych. Częstym postulatem jest stworzenie w telewizji publicznej cyklicznej audycji poświęconej tym grupom, prowadzonej w ich ojczystych językach. Również na tle religijnym pod względem uznania czy przekazania pewnych świątyń innym wyznaniom dochodzi do konfliktów. Tak na przykład było, gdy przekazano klasztor w Supraślu Kościołowi prawosławnemu.

MNIEJSZOŚCI ETNICZNE W POLSCE

W przypadku grup etnicznych Polacy reagują inaczej, aczkolwiek zawiść między poszczególnymi mniejszościami etnicznymi najbardziej odczuwalna jest między nimi samymi na obszarach przez nich zamieszkanych, aniżeli na całym terytorium kraju. Nie powoduje to jednak, iż „rodowici” Polacy są dla nich bardziej tolerancyjni. Zauważyć to można w czasie rozgrywek drużyn piłkarskich nieprzychylnych sobie regionów czy przy zetknięciu się młodzieży romskiej z rówieśnikami podchodzącymi bardzo nacjonalistycznie do kulturowości. Mało kiedy potrafimy nie udzielić sobie głosu w sprawach, które nas nie dotyczą, nikt z wypowiadających się na forach nie wykazuje empatii dla danego środowiska. Zbiorowości etniczne spotykają się z uchylaniem ich godności, występuje pewien rodzaj stalkingu szczególnie w stosunku do Romów. Powiedzenia młodzieży również przyrównują mniejszości etniczne do jednoznacznie niższej kategorii, tej gorszej. Spotkać możemy się z wypowiedziami godzącymi w pochodzenie czy nawiązywaniem do historii danej grupy. Czy w polskiej rzeczywistości istnieje społeczne przyzwolenie dla odejścia od idei jednorodności i preferencji narodowej, czy gotowi jesteśmy zaakceptować prymat wielokulturowości nad homogenicznością społeczną? Odpowiedź jest oczywiście złożona. Jedni opowiedzą się na tak inni na nie. Całkiem dobrze uregulowana prawnie sytuacja w Polsce daje mniejszością już pewną swobodę oraz możliwą autonomię. Społeczeństwo starsze żyjące historią o bardzo ograniczonym kontakcie z innymi grupami żyjącymi w Polsce nie ma zdania bądź jest negatywnie nastawiona, ludzie w wieku produkcyjnym obiektywnie rzecz biorąc zajęci są swoimi sprawami. Największy sprzeciw i największy problem stanowi młodszy odsetek społeczeństwa, który swoim nawoływaniem ośmiesza mniejszości w Polsce. Mimo, że uczy się o tolerancji oraz wzajemnej kulturowości część tej grupy jest zdeterminowana by Polska była ściśle homogenicznym krajem.

Łemkowie, to mniejszość etniczna, która w przeprowadzonym w 2011 roku spisie zadeklarowało 11 tysięcy mieszkańców, 7 tysięcy zapewnia przynależność do tej grupy jako do pierwszej w kolejności, w tym aż 6 tysięcy opowiada się, iż jest jedyną ich tożsamością etniczną. Ludność ta została prawie w całości wysiedlona w 1947 roku z terytorium macierzystych, obecnie zamieszkuje głównie województwa: dolnośląskie, lubuskie, zachodniopomorskie, pomorskie, a także w coraz większej części województwa południowo – wschodniej Polski; podkarpackie i małopolskie. Zamieszkiwali Beskid Niski oraz część Beskidu Sądeckiego. Współcześnie jedynie część Łemków mieszka na terenach Łemkowszczyzny (województwo małopolskie). Możemy podzielić ich na dwie grupy, pierwsza to uważający się za odrębną mniejszość narodową, druga natomiast identyfikująca się jako grupa etniczna narodu ukraińskiego. Główne organizacje łemkowskie to Stowarzyszenie Łemków, której zarząd znajduje się w Legnicy, zajmuje się nauczaniem języka łemkowskiego dla około 270 uczniów i Zjednoczenie Łemków. Należą oni do Kościoła Katolickiego Obrządku Greckokatolickiego oraz do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Mniejszość łemkowska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie.

Romowie w ogólnej deklaracji z 2011 roku stanowią 17 tysięcy ogółu obywateli, z czego 12 tysięcy potwierdza, że odczuwa swoją przynależność w pierwszej kolejności do Romów, a w tym aż 10 tysięcy deklaruje ją jako jedyną. Pierwszym dokumentem poświadczającym o obecności Cyganów datowany jest na 1401 rok i pochodzi z Krakowa. Od strony Niziny Węgierskiej systematycznie napływały do Polski grupy wędrujących Romów, których potomkami byli Romowie Karpaccy. Następnie przybywali z Niemiec, nazywani wówczas byli jako Polska Roma. Z terenów Siedmiogrodu i Wołoszczyzny rozpoczęła się migracja Kełderaszy oraz Lawarów. Od 1991 r. działa Stowarzyszenie Romów w Polsce (z centralną w Oświęcimiu). W Tarnowie mieści się Centrum Kultury Romów. Czasopisma to miesięcznik „Rom po Drom” oraz kwartalnik „Taboreska”.

Tatarzy jako mniejszość etniczna stanowią około 5 tysięcy mieszkańców, zamieszkują przede wszystkim obszary podlaskie w tym Białystok oraz Trójmiasto. Żyją w rozproszeniu, również na terenie Warszawy. Tatarzy to grupa o wyznaniu islamskim, zrzeszona w Muzułmańskim Związku Religijnym. Posiada swoją hierarchię kościelną oraz wyraźnie wyodrębnione obrzędy, tradycje kulturowe. Polscy Tatarzy mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV wieku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy oraz z Krymu. Zatracili znajomość swojego ojczystego języka. Mniejszość ta jest reprezentowana przez Związek Tatarów Polskich z siedzibą w Białymstoku.

Karaimi, jest najmniejszą grupą etniczną zamieszkującą w Polsce, liczącą według danych z 2010 roku około 40 mieszkańców. Zamieszkują oni przede wszystkim Wrocław, Warszawę oraz Trójmiasto. Pierwsze ich grupy przybyły w XIII wieku z Krymu. Osiedlając się na ziemiach księstwa halicko-wołyńskiego, następnie (XIV w.) większa ilość Karaimów została osiedlona w Trokach koło Wilna. Przez ten cały okres zatracili oni znajomość języka ojczystego, zachowali za to religię karaimską, która wywodzi się z judaizmu. Ich jedyną zatwierdzoną organizacją w Polsce jest Karaimski Związek Religijny z siedzibą w Warszawie. Mniejszość karaimska nie ma swoich przedstawicieli w Parlamencie .

Ponadto tereny województwa pomorskiego zamieszkują Kaszubi - społeczność posługująca się językiem regionalnym. To najliczniejsza grupa etniczno terytorialna w Polsce. Skupia blisko 233 tysięcy osób. Ma wiele cech zbiorowości regionalnej, autonomicznej, zaliczania jest jednakże w ostatnich latach do mniejszości etnicznych. Zbiorowość ta zasiedla tereny województwa pomorskiego na południowy wschód. Tradycyjnie ludność kaszubska utrzymywała się z rybołówstwa i rolnictwa. Główną organizacją mniejszość jest Zrzeszenie Kaszubsko – Pomorskie z siedzibą w Gdańsku.

PODSUMOWANIE

We współczesnej Europie dotkniętej trudną historią XX stulecia, większość państw, w tym także Polska jest gwarantem demokracji. Tam gdzie naród nie jest jednolity, tam gdzie występują mniejszości narodowe, pojawiają się konflikty. Przynależność do danej grupy daje poczucie bezpieczeństwa więc, każdy kto znajduje się poza obrębem danej grupy postrzegany jest jako obcy. Antagonizmy pomiędzy różnymi ugrupowaniami ujawniają się i narastają w okresie kryzysu. Polska, jako kraj składający się z bardzo niewielkiej liczby mniejszości narodowych i etnicznych, ma z nimi nierozerwalny związek powstający w oparciu o czynniki historyczne, polityczne, prawne, społeczno-ekonomiczne, religijno-kulturowe jednakże tak jak w przypadku wojen religijnych, konflikty etniczne są przeważnie niezwykle zaciekłe nie tylko na terenie naszego kraju, ale również nasi Rodacy spotykają się z rasizmem poza granicami. Niebezpieczeństwo jest niezwykle realne, gdy obok siebie żyje tak wiele narodowości mających odrębną kulturę i tożsamość. Państwo polskie uznaje je jednak jako część społeczeństwa polskiego, respektuje ich prawa podtrzymując odrębną tożsamość narodową i kulturę oraz aspiracje polityczno-społeczne. Dąży się w miarę posiadanych środków do ich pełnej realizacji. Kontakt międzygrupowy w którym dochodzi do współpracy, może zmienić postrzeganie obcej kultury przez stereotypy.

BIBLIOGRAFIA

Baczwarow M., Suliborski A., Kompendium wiedzy o geografii politycznej i geopolityce, Warszawa 2003. Budyta-Budzyńska M., Socjologia narodu i konfliktów etnicznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. Charakterystyka mniejszości narodowych i etnicznych w Polsce, http://www.msw.gov.pl/portal/pl/61/37/, 15.04.2005. Encyklopedia Powszechna A - Ż, IBIS, Poznań 2011. Helfer J., Cyganie - Romowie. Zapomniane obrazy, Warszawa 2005. Janusz G., Ochrona praw mniejszości narodowych w Europie, Lublin 2011. Janusz G., Polska ustawa o mniejszościach narodowych, „Przegląd Zachodni” 2007, nr.3 Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce: informator 2003, pod red. L. M. Nijakowskiego, S. Łodzińskiego, Wydaw. Sejmowe, Warszawa 2003. Mniejszości narodowe i etniczne w Polsce po II wojnie światowej: wybrane elementy polityki państwa, pod red. S. Dudry, B. Nitschke, Kraków 2010. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011. Raport z wyników, Warszawa 2012. Pawluczuk W., Światopogląd jednostki w warunkach rozpadu społeczności tradycyjnej, Warszawa 1972. Raport z wyników, Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2011. Ustawa z 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Dz. U. 2005, Nr 17.