Celem niniejszej pracy jest przedstawienie konfliktu radziecko-chińskiego z lat 60-tych ubiegłego stulecia na tle całokształtu stosunków pomiędzy tymi państwami.

Konflikt ten, którego kulminacyjnym momentem były starcia nad Ussuri w 1969 roku, należy do najsłabiej znanych w naszym kraju wątków historii świata po drugiej wojnie światowej. Powszechnej uwadze umyka fakt, że dotyczył nie tylko relacji pomiędzy ZSRR a ChRL, ale wywarł także swoje piętno na cały blok wschodni, losy Azji płd-wsch jak i zimnowojenną politykę USA.

Stosunki pomiędzy oboma państwami zaczęły się ochładzać po słynnym odczycie Chruszczowa na XX zjeździe KPZR w 1956 r., w którym skrytykował kult Stalina. Do drastycznego pogorszenia doszło na przełomie lat 50-tych i 60-tych, kiedy Mao postanowił rzucić wyzwanie radzieckiemu przywództwu nie tylko w bloku komunistycznym, ale także, a może przede wszystkim, na Dalekim Wschodzie. Innych przyczyn oziębienia wzajemnych stosunków można dopatrywać się w dążeniu Chin do odzyskania utraconych w XIX w na rzecz Rosji obszarów wschodniej Syberii. Należy nadmienić, że granice były kwestią sporną od chwili nawiązania bezpośrednich stosunków przez oba państwa, a do starć zbrojnych dochodziło od połowy XVII stulecia. Konflikt swym zasięgiem objął nie tylko kwestionowaną przez Chińczyków granicę w Mandżurii i Kraju Nadamurskim. Do starć doszło także w Azji Centralnej, a w sferze polityczno-dyplomatycznej odcisnął swoje piętno na wydarzenia w Indochinach oraz, pośrednio, na konflikcie indyjsko-pakistańskim (1971 r.). Jednym z ciekawszych i mniej spodziewanych efektów rywalizacji chińsko-radzieckiej było zbliżenie chińsko-amerykańskie zainicjowane przez USA na początku lat 70-tych. Za finał konfliktu radziecko - chińskiego można uznać nieudaną inwazję Chin na Wietnam w 1979 r. W latach 80-tych stopniowy upadek ZSRR niejako naturalnie wygasił konflikt.

Konflikt radziecko-chiński nie doczekał się w polskiej historiografii zbyt licznej literatury. Jest zwykle dość pobieżnie omawiany w opracowaniach dotyczących historii i stosunków międzynarodowych w Azji, dlatego też dotyczące go materiały są bardzo rozproszone. Jak do tej pory wyjątek stanowi praca Z. Moszumańskiego i J. Czarnotty-MączyńskiejUssuri ’69, koncentrująca się na najgorętszym okresie rzeczonego konfliktu, czyli na walkach nad Ussuri wiosną i latem 1969. Istnieje także pewna ilość trudniej dostępnej literatury zagranicznej, głównie niemiecko- i anglojęzycznej1. Dosyć liczne źródła rosyjskie i chińskie, oprócz bariery językowej, stwarzają problem wiarygodności, jako że pochodzą od stron konfliktu.