Śmierć towarzyszy nam od samego początku naszego istnienia i zapewne nie opuści nas do ostatniego dnia ludzkości. Jej powszechność, stałość i tajemniczość okazała się silną inspiracją dla pisarzy, którzy na przełomie wieków posługiwali się nią wielokrotnie. W literaturze śmierć przybiera najróżniejsze formy i znaczenia: może być bohaterska lub tchórzliwa; zadana przez drugiego człowieka lub przez samego siebie; okrutna i pełna cierpienia lub bezbolesna i cicha; odrażająca lub podniosła; powolna i męcząca lub natychmiastowa i bezbolesna. Rozmaite sposoby prezentacji motywu śmierci są dla niego charakterystyczne.

Mitologia – Dedal i Ikar

W starożytnym micie o Dedalu i Ikarze śmierć ponosi ten drugi. Syn Dedala, który wraz z ojcem drogą powietrzną ucieka z Krety, umiera z powodu nieodpowiedzialności, lekkomyślności i nieposłuszeństwa wobec Dedala. Ikar łamie bowiem zakaz Dedala, który zabronił mu wzbijać się na dużą wysokość z powodu ryzyka stopienia wosku sklejającego skrzydła przez promienie słoneczne. Mimo to Ikar właśnie tak postąpił i poniósł tragiczną śmierć, spadając do morza. Jego śmierć jest symbolem wielkich ambicji, idealizmu i chęci osiągnięcia celów przewyższających ludzkie możliwości. Jest to śmierć idealisty, który wbrew zdrowemu rozsądkowi realizuje swoje marzenie.

Mitologia – Tanatos

Nazywany Synem Nocy Tanatos był mitologicznym bogiem śmierci. Jego postać przedstawiano jako skrzydlatego i silnego, młodego człowieka, który odbierał życie ludziom, aby następnie ofiarować je bogom. Zadawał śmierć poprzez odwiedziny ludzi w ich domach i obcięcie im kosmyku włosów. Robił to jednak dopiero wówczas, gdy przyszły nieboszczyk znajdował się u schyłku swojego życia, dlatego nie wzbudzał strachu wśród umierających. Wręcz przeciwnie – dostojny i spokojny Tanatos darzony był szacunkiem, a ludzie traktowali go z pokorą. Jego postać pokazuje, że w mitologii śmierć – jak większość elementów wszechświata – była spersonifikowana i posiadała swojego opiekuna w postaci boga.

Biblia – Apokalipsa św. Jana

W symboliczny sposób motyw śmierci ukazuje biblijna Apokalipsa św. Jana. Ewangelista prezentuje ją pod postacią jednego z czterech Jeźdźców Apokalipsy, którzy zmierzają na koniach na Sąd Ostateczny. Towarzyszką Śmierci jest Otchłań, wraz z którą ma za zadanie zabijać mieczem i głodem, i morem, i przez zwierzęta ziemskie. Jeździec będący metaforą śmierci dosiada siwego konia i wydaje się najpotężniejszy spośród wszystkich czterech wysłanników Apokalipsy. Z całą pewnością można go określić symbolem destrukcji, zniszczenia i zagłady.

Biblia – Księga Koheleta

Starotestamentowa Księga Koheleta podejmuje dywagacje na temat celowości ludzkiej egzystencji, w które wplecione są rozważania o śmierci. Biblijna księga odnosi się do nieuchronności śmierci będącej największym ograniczeniem dla człowieka. Wobec niej wszystkie materialne wartości i ziemskie przyjemności całkowicie tracą na znaczeniu i stają się nieistotnymi błahostkami. Z tego względu w Księdze Koheleta zawarto radę mówiącą, że aby móc cieszyć się życiem, należy zachować równowagę wewnętrzną i kierować się boskimi przykazaniami, bo w przeciwieństwie do ludzkiej egzystencji są on wieczne i nieprzemijalne. W Księdze Koheleta motyw śmierci występuje na tle toposu vanitas, który przypomina, że nasze życie to marność, a wszystko, co ziemskie, w końcu ulegnie zapomnieniu z powodu nadejścia ostatecznej śmierci.

Biblia – śmierć Jezusa

Męczeńska śmierć Jezusa ma dwa wymiary: symboliczny i fizyczny. Nowy Testament opisuje pełne cierpienia ukrzyżowanie Chrystusa na górze Golgota. Chrystus został skazany na śmierć przez Poncjusza Piłata pod zarzutem bluźnierstwa i powieszony na krzyżu wraz z dwoma innymi zbrodniarzami. Wcześniej przeprowadzono Jego biczowanie i Drogę Krzyżową, czyli wyczerpujące wejście z krzyżem na plecach na Golgotę. Śmierć Jezusa stała się ofiarą, za sprawą której odkupił ludzkie grzechy. Z miłości do swojego Ojca w męczeński sposób oddał swoje życie, nie popełniając za życia żadnego występku i udowadniając tym samym swoje najwyższe poświęcenie wobec Boga. Śmierć Jezusa posiada moc oczyszczającą, pozwalającą wszystkim innym ludziom na wyzbycie się grzechu i stanowi wyraz najwyższej łaski oraz najczystszej miłości, która jest tak wielka, że potrafi dokonać zbawienia.

Legenda o św. Aleksym

Śmierć Aleksego jest zwieńczeniem jego ascetycznego życia; do jej nadejścia przygotowuje się przez długi czas. Średniowieczny święty dąży do niej poprzez egzystencję pełną wyrzeczeń, cierpienia, biedy i samotności, gdyż uważa, że w ten sposób jak najbardziej zbliża się do Boga. Umiera w ubóstwie, ale jego śmierci towarzyszą cudowne wydarzenia, takie jak samoistne bicie dzwonów czy uzdrawiające działanie jego ciała. Pełna cierpienia śmierć jest w istocie tym, co chciał osiągnąć św. Aleksy, czyli zbawieniem. Jest to samotna śmierć ascety, za sprawą której stał się świętym i maksymalnie zbliżył się do Boga.