Dwa podejścia do ochrony mniejszości narodowych na gruncie krajowym

Ochrona praw mniejszości narodowych to jedna z pierwszych kwestii, która pojawiła się w stosunkach międzynarodowych. Powiązana była z prawami mniejszości wyznaniowych i językowych.

W praktyce ustrojodawczej państw europejskich po zakończeniu II wojny światowej, należy zasadniczo wyróżnić dwa podejścia do zagadnienia mniejszości narodowych. Pierwsza grupa państw to te, dla których mniejszości narodowe niezależnie od tego czy kraje te są sygnatariuszami uregulowań międzynarodowych, przyjęto krajowe formy ochrony prawnej w postaci odpowiednich zapisów konstytucyjnych i ustawowych. Oprócz Polski do tej grupy zaliczamy Austrię, Belgię, Holandię, Hiszpanię, Łotwę, Litwę, Białoruś, Ukrainę, Węgry. Drugą grupę państw stanowią te kraje, gdzie zasadniczo z pewnymi wyjątkami, brak jest bezpośrednich uregulowań prawnych odnoszących się do terminu mniejszości narodowych. Termin ten nie pojawia się w ustawodawstwie i konstytucjach tych krajów. W krajach tych mieszkańców dzieli się na ‘swoich’ i ‘obcych’, obywateli i cudzoziemców. Do grupy tych państw należą: Francja, Niemcy, Szwecja.

DRUGA GRUPA PAŃSTW:

1. FRANCJA

• W ustawodawstwie tego kraju nie ma terminu ‘mniejszość narodowa’,
• pojęcie narodowości we francuskim porządku prawnym jest równoznaczne z pojęciem obywatelstwa- każdy obywatel Francji jest Francuzem.
• we Francji nie obowiązuje prawo krwi i ziemi. Mówi o tym artykuł II konstytucji Francji. Artykuł I ustęp II mówi o równości wobec prawa bez względu na pochodzenie, rasę, religię.
• Oficjalne stanowisko władz Francji głosi, że na terytorium Francji żadnych mniejszości nie ma. Są natomiast grupy mniejszości imigranckich i językowych.
• Mniejszości imigranckie nie mają żadnych specjalnych praw.
• Do mniejszości językowych należą m.in.
• Bretończycy – 800 tys.
• Baskowie – 200 tys.,
• Korsykanie – 260 tys. ,
• Alzatczycy – 1 mln 400 tys.
• Flamandowie – 250 tys.,
• Katalończycy – 250 tys.,
• Oksytańczycy – 9 mln.
• Mniejszości językowe mają prawo tworzenia i utrzymywania organizacji zajmujących się nauczaniem jeżyków regionalnych, kultywowaniem odrębności kulturowych poszczególnych regionów.
• Nauczanie języków regionalnych jest możliwe również w ramach powszechnego francuskiego systemu oświatowego, możliwe jest nauczanie języków baskijskiego, bretońskiego, katalońskiego i korsykańskiego – bez alzackiego, który uważany jest za język niemiecki.
• Na Korsyce w 1991 roku rada konstytucyjna Francji podczas oceny wniosków senatu w zakresie nadania nowego statusu wyspie, uznała za niezgodny z konstytucja zapis, który mówił o ludzie korsykańskim stanowiącym integralna cześć narodu francuskiego. Ostatecznie wyspie nadano status zbiorowości terytorialnej, jednostki pośredniej pomiędzy departamentem francuskim a terytoriami zamorskimi. W ustawie w której przyjęto ten status, znalazło się też sformułowanie o istnieniu narodu korsykańskiego. Mimo przyjętych uregulowań na poziomie krajowym, okazuje się ze we Francji istnieje także naród korsykański.

2. NIEMCY

• W Republice Federalnej Niemiec zgodnie z artykułem III konstytucji, istnieje zakaz dyskryminacji obywateli z powodu ich pochodzenia lub tez wyznawanej religii.
• Kolejne rządy Niemiec federalnych po zakończeniu II WŚ konsekwentnie uważają, ze ratyfikowane dokumenty międzynarodowe stanowią wystarczającą podstawę dla ochrony sytuacji mniejszości narodowych w Niemczech.
• Jeżeli chodzi o osoby nie posiadające obywatelstwa niemieckiego, to ich sytuacje reguluje ustawa o cudzoziemcach. Od zasady, ze nie ma praw dla mniejszości narodowych na poziomie federalnym, jest odstępstwo w przypadku mniejszości duńskiej i serbołużyckiej.
• Mniejszość duńska mieszka w regionie Szlezwik-holsztyn – 60 tyś.
• Serbołużyczanie zamieszkują blisko zachodniej granicy Polski – 50 tyś. Jest to najmniejszy obecnie naród słowiański.
• Podstawy prawne ochrony mniejszości duńskiej oparte są na deklaracji kopenhasko – bońskiej z 1955 roku. Do praw należą:
• zachowanie własnej tożsamości,
• prowadzenie publicznych,
• dotowanych z budżetu federalnego szkół z wykładowym językiem duńskim,
• prawo dostępu do mediów publicznych,
• wystawianie własnych kandydatów do lokalnego Landtagu,
• zwolnienie z obowiązku 5 % progu wyborczego.
• Istnieje komisja łączności pomiędzy mniejszością duńska a rządem Szlezwik – Holsztyna.
• Serbołużyczanom przyznano prawa w traktacie zjednoczeniowym pomiędzy NRD i RFN w artykule 35, prawo do zachowania i rozwoju własnej kultury, języka, stosowania podwójnego nazewnictwa miejscowości, używania w miejscach publicznych własnego języka.

3. SZWECJA

• brak odrębnych uregulowań dotyczących sytuacji prawnej mniejszości narodowych
• Zarówno prawodawstwo jak i konstytucja nie tworzy, nie definiuje i nie używa pojęcia mniejszości narodowej.
• Podobnie jak w Niemczech i Francji konstytucja zakazuje dyskryminacji ze względów rasowych, etnicznych i religijnych.
• Na północy państw skandynawskich mieszka grupa ludności ugrofińskiej – Lapończycy. Mniejszość ta w ustawodawstwie Szwecji nazwana jest mniejszością etniczną.
• Zgodnie z orzecznictwem komitetu praw człowieka ONZ, Lapończyków powinno nazywać się ludem tubylczym, ponieważ są oni autochtonami.
• W ramach ustawy o zapobieganiu dyskryminacji etnicznej działa w ramach rządu urząd rzecznika do spraw zwalczania dyskryminacji.

W krajach w których nie wypracowano żadnych krajowych regulacji dotyczących ochrony mniejszości narodowych zauważyć należy, że w przeciwieństwie do omówionych wyżej państw, gdzie w opinii władz mniejszości narodowe nie występują, istnieją kraje, gdzie odsetek mniejszości narodowych jest znaczny. Mimo to nie ma szczególnych regulacji dotyczących tych mniejszości.

4. BUŁGARIA

• W Bułgarii 10 % populacji stanowią Turcy, około 5 % stanowią Romowie,
• system prawny Bułgarii używa pojęcia grup językowych i religijnych.

5. ŁOTWA

• Łotewska ustawa o wolnym rozwoju na Łotwie mniejszości narodowych i etnicznych oraz ich prawie do autonomii kulturalnej z marca 1991 roku.
• Dokument ten przyznaje obywatelom łotewskim, ale nie tylko, bo mówi o wszystkich mieszkańcach republiki łotewskiej, bez względu na obywatelstwo, przyznał prawo do:
• równego korzystania z praw człowieka zgodnie z powszechnymi standardami międzynarodowymi, -tworzenie własnych organizacji i stowarzyszeń, edukacja w języku ojczystym,
• używanie symboli narodowych,
• utrzymywanie swobodnych kontaktów z rodakami w kraju macierzystym
• prawo do działalności gospodarczej.

6. MOŁDAWIA

• ustawa o prawach osób należących do mniejszości narodowych oraz o statusie prawnym ich organizacji z 2001 roku.

7. SERBIA Ustawa o ochronie praw i mniejszości narodowych z 2002 roku.

8. CHORWACJA ustawa o ochronie praw mniejszości narodowych z 2002 roku.

9. CZECHY ustawa o prawach członków mniejszości narodowych i o zmianie niektórych ustaw z 2001 roku.

PIERWSZA GRUPA PAŃSTW- ZAMKNIETY KATALOG MNIEJSZOŚCI, w których oprócz obowiązujących regulacji międzynarodowych, doszło jednak do wypracowania krajowych systemów mniejszości narodowych w postaci odpowiednich zapisów konstytucyjnych i ustawowych.

• Charakterystyczny jest fakt, ze takie odrębne wyróżnienie ochrony mniejszości narodowych w ustawach występuje w Europie w państwach bloku państw postkomunistycznych.

Funkcjonują także systemy prawne, których szczegółowe regulacje dotyczące ochrony mniejszości narodowych odnoszą się do takich mniejszości, które są w tych dokumentach wymienione z ‘imienia i nazwiska’ np.

1. AUSTRIA  austriacki system ochrony praw osób należących do mniejszości narodowych, który wywodzi się z traktatu konstytucyjnego 1955 roku

• Zasady tego systemu zostały rozwinięte w ustawie federalnej o statusie grup etnicznych z 1976 roku.
• Regulacje te nie dotyczą wszystkich mniejszości narodowych, ale tylko te które są wymienione w aktach prawnych – Słoweńcy, Chorwaci, Węgrzy, stanowiących 2 % społeczeństwa Austrii.
• Mają prawo do nauczania w języku ojczystym.
• Ich reprezentacje wchodzą w skład działającego przy urzędzie kanclerza organu doradczego – rady do spraw grup narodowościowych
• prawo do dwujęzyczności

2. SŁOWENIA: W systemie prawnym Słowenii, w konstytucji z 1991 roku, jako mniejszości narodowe wymienieni są Węgrzy, Włosi. Mówią o tym artykuły 11 i 24 konstytucji.

• Artykuł 65 mówi o Romach jako o mniejszości etnicznej.
• W 1994 roku ustawa o samorządowych wspólnotach narodowych wymienia tylko Włochów i Węgrów jako mniejszości narodowe na terytorium Słowenii. Pominięte zostały narody byłej Jugosławii Serbowie- 2% Chorwaci- 1,8% Bośniacy 11 promili – nie mogą oni korzystać z praw mniejszości narodowych

3. HOLANDIA

• ustawy z 1965 i 1987 roku
• W Holandii za członka mniejszości narodowej uznaje się każdego cudzoziemca, każdego obywatela innych państw niż Holandia -Mniejszościom przysługują standardowe prawa.
• W przypadku uzyskania przez cudzoziemca obywatelstwa holenderskiego, traci uprawnienia członka mniejszości narodowej. Sytuacja taka występuje niezwykle rzadko.
• chodzi tu przede wszystkim o migrantów z byłych kolonii holenderskich (Indozynejczycy)

4. WĘGRY

• Na Węgrzech regulacje z ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych z roku 1993, były przykładem na którym wzorowały się inne kraje, m.in. Polska. - Zgodnie z ustawą, za członków mniejszości narodowej uznaje się obywateli Węgier należących do grupy etnicznej zamieszkującej na terytorium węgierskim co najmniej 100 lat, różniących się od reszty społeczeństwa węgierskiego poczuciem swojej świadomości narodowej, językiem i kulturą.
• Z definicji tej zostali wyłączeni uchodźcy, imigracji, cudzoziemcy, rezydenci i bezpaństwowcy.  Mniejszości narodowe na Węgrzech: Romowie – 6 do 8 %, Niemcy- 2% Słowacy- 1% Żydzi- 5% Rumuni Grecy Serbowie Słoweńcy Bułgarzy Ormianie Ukraińcy
• przyznaje się im prawo do kultywowania własnej tożsamości
• istnieje zakaz dyskryminacji
• zakaz polityki asymilacji i dokonywania zmian zamieszkania (wysiedleń, przesiedleń, zasiedleń)
• uprawnienie do rejestracji imienia i nazwiska zgodnie z brzmieniem w języku ojczystym (we wszelkich dokumentach)

Polska ustawa wymienia 3 organy, w których kompetencjach są ustawy związane z mniejszościami narodowymi i etnicznymi: minister właściwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszości narodowych i etnicznych, wojewoda, komisja wspólna rządu oraz mniejszości narodowych i etnicznych.