“Przedwiośnie” jest powieścią- dyskusją nad programami społeczno- politycznymi. Stefan Żeromski dokładnie przeanalizował najczęściej dyskutowaną przez Polaków sposoby wzmocnienia państwa polskiego. Bohaterami fragmentu są: Cezary Baryka i Szymon Gajowiec. Cezary jest głównym bohaterem, synem Seweryna i Jadwigi Baryków, Polaków, którzy wyemigrowali do Baku w Rosji, by poprawić warunki życia. Młody Baryka urodził się w Baku, ale dzięki rodzicom postanowił wrócić i mieszkać w Polsce. Szymon Gajowiec jest wysokiej rangi urzędnikiem w Ministerstwie Skarbu. Był on kiedyś pierwszą miłością matki Cezarego, a teraz jest przyjacielem i opiekunem młodego Baryki. Podany fragment pochodzi z ostatniego rozdziału książki. Widzimy tu konfrontację poglądów bohaterów, gdyż rozmowa ta odbywa się po spotkaniu warszawskich komunistów, w którym uczestniczył Cezary. Ich konwersacja odbywa się w domu Gajowca. Możemy również zauważyć, że narracja prowadzona jest z perspektywy głównego bohatera.

Cezary popiera komunistów i zarzuca Gajowcowi, że dotychczasowy porządek po odzyskaniu niepodległości jest zły. Wymienia m.in. biedę warstw niższych,nieposzanowanie mniejszości narodowych i religijnych, prześladowania polityczne i zły system policyjny. Krytykuje rząd za to, że powiela błędy z przeszłości. Polska jest zaprzeczeniem marzeń, które mieli w okresie niewoli polscy patrioci. Baryka jest przekonany o konieczności znalezienia “wielkiej idei”, która dotyczyłaby zmian dotychczasowego porządku społecznego, zajęłaby się reformą agrarną i przemysłową, a rząd działałby bezkompromisowo.

Gajowiec wyjaśnia Cezaremu, że reformy wymagają wyrzeczeń, a zło to stan przejściowy. Ojczyzna jest najważniejszą wartością i najważniejsza jest obrona jej niepodległości. Należy liczyć się z realiami i stopniowo odbudować potęgę państwa poprzez: ustalenie granic, wzmocnienie armii, reformę walutową i budowę nowego ładu społecznego. Gajowiec patrzy z punktu widzenia porządkowego.

Wnioski, które nasuwają się z analizy tego fragmentu są takie, iż rozmówców łączy troska o losy Ojczyzny, lecz dzielą postawy: Cezary- młody buntownik reprezentuje postawę skrajną , rewolucyjną, Gajowiec- członek rządu reprezentuje postawę reformatorską, ewolucyjną. Niestety, nie ma możliwości kompromisu.

Po odzyskaniu niepodległości w Polsce panował kryzys ekonomiczny, społeczny i polityczny. Nadszedł czas pytania o przeszłość państwa. W “Przedwiośniu” Żeromski opisuje trzy sposoby wzmocnienia państwa polskiego:

-Rewolucja techniczna (mit szklanych domów) byłaby świetnym rozwiązaniem, ale to utopia. Seweryn Baryka celowo opowiedział o szklanych domach Cezaremu, aby ten wrócił do kraju. Cezary był rozczarowany widokiem Polski. Przebywając w Chłodku widział, jak ludzie żyją tam w skrajnej nędzy, brak im pożywienia, a chorych i starców wystawiają na mróz, by szybciej umarli.

-Program rządowy (przedstawiony przez Szymona Gajowca) jest słuszny ale powolny, a Polsce potrzeba szybkich zmian.

-Rewolucja społeczna (program komunistów) -idee rewolucji są słuszne, ale droga do nich jest czymś niszczącym i niebezpiecznym. Przykładem jest rewolucja w Baku, która była zwykłą rzezią i rozbojem.

Należy podkreślić dyskusyjny charakter powieści, zderzenie racji różnych stron, innych poglądów. Żeromski nie opowiedział się po żadnej ze stron, przedstawił jednak wady każdej z nich. Przestrzegał przed radykalizmem i bezkrytyczną realizacją którejś z opcji. Wzywał do uczciwego rachunku krzywd i win, nie sugerując sposobów rozwiązania przedstawionych w powieści problemów. Zakończenie powieści jest otwarte, co zmusza do zastanowienia się nad zadowalającym rozwiązaniem.